Papyri: over het ontstaan van de Islam

"De briefjes bevatten soms flarden van teksten die later terechtkwamen in de officiële Arabische bronnen. Zo is er een papyrus gevonden uit het jaar 700 met een oproep van de kalief om mee te doen aan de hadj, de bedevaart naar Mekka. “Dat is belangrijk bewijsmateriaal, het toont aan dat de bedevaart er al is in deze periode. Maar dat wil niet zeggen dat ‘de islam' zoals we die nu kennen al bestond toen de Arabieren Egypte en Syrië veroverden.”
"Uit de papyri blijkt ook dat er in deze vroege periode al verdeeldheid was over de vraag hoe moslims zich dienden te gedragen. Voor islamitische stromingen die terugverlangen naar de zuivere en ware islam kan dat een lastige boodschap zijn, maar ook voor niet-moslims die allerlei kwaden van onze tijd toeschrijven aan één onveranderlijke islam.”
Klik hier voor meer informatie over dit onderzoek.'

Hoogleraar Petra Sijpesteijn met haar studenten, Universiteit van Leiden. Petra is arabiste en papyroloog. De leerstoel Arabisch in Leiden bestaat al meer dan 400 jaar.

Het gebeurt eigenlijk nooit meer dat we de radio 's avonds aanzetten, in plaats van de tv. Maar gisteren hoorden we dat er een interview zou zijn tussen Coen Verbraak en Petra Sijpesteijn. Zij is arabiste en historica aan de Universiteit van Leiden. Onder andere zou het ontstaan van de Islam aan de orde komen. De uitzending was in de serie De kennis van nu, een wetenschappelijk programma.

Sijpesteijn met beschermde stukjes papyri.

Sijpesteijn is één van de tien papyrologen op de wereld. Zijn leest en onderzoekt papyri, teksten op bladen van de papyrusplant. Er zijn dus maar zeer weinig van deze geleerden op de hele wereld, al vertelde ze dat het aantal zich uitbreidt, omdat zij deze kennis doceert.

Er wordt volgens haar niet veel gepraat in de hele Islam-discussie. Ze wilde ook dat zij meer gevraagd werd om achtergrond-informatie te geven.

Er is niet één Islam; door de eeuwen heen zijn er verschillende beelden van de Islam te zien geweest. Het grootste misverstand is dat de islam door de Koran verklaard kan worden. Alsof ze allemaal hetzelfde zeggen. Dat is niet zo. Sociaal-economische omstandigheden spelen een grote rol, de Islam verschilt naar tijd en plaats. De omgeving bepaalt de interpretatie, en het handelen. De koran is de leidende tekst, maar de interpretatie verandert elke keer. De meeste moslims kennen ook niet de hele koran.

De Islam ontstond in de zevende eeuw. Mohammed preekte vanaf 632 na Christus. Direct na zijn dood zwermden de Islam uit over het gehele Romeinse, Byzantijnse en Perzische Rijk. In 711 bereikte het een gebied van de Atlantische Oceaan tot aan India; zijn grootste omvang. Dit hield 300 jaar stand, een kalifaat, een politieke eenheid. Het was de grote bloeitijd, waaruit ook wij voor onze beschaving geput hebben: denk aan onze wiskunde. Herinneringen aan die tijd zijn nu nog levend. Er zijn nauwelijks bronnen bekend, de eerste dateert pas uit de negende eeuw. De hoofdstad van dit Arabische Rijk was Bagdad. Pas in dit bloetijdperk werden teksten opgeschreven, daarvóór werd het verhaal over Mohammed grotendeels mondeling verspreid.

We moeten een verschil maken tussen arabisering en islamisering: die twee gaan niet gelijk op!

Pas in de 9e eeuw ontstond een definitieve versie van de koran, met theologisch-juridische teksten. Slechts kleine stukjes 7e eeuw zaten erin.
Bronnen hiervoor zijn de papyri. De stengel van de papyrusplant werd verwerkt tot 'drager van teksten'; al het geschrevene kwam hierop terecht, van belastingregels, verkoopcontracten tot en met brieven en kattebelletjes. Zo ook religieuze teksten.

.

Een van de papyri; de oorsprong kan koptisch, grieks of arabisch zijn.

Het schrift was in dit kalifaat wijd verbreid, veel mensen konden schrijven. Het was een literaire, een geletterde wereld. Overal zag je inscripties, de herkenning was groot. Europa liep hierop achter, dat was een contrast met deze beschaving.

          Het Arabisch Kalifaat met zijn grootste omvang; het was het tijdperk van de Abassiden Wikipedia vermeldt hier 850, niet 711. 

Het bijzondere van papyri is dat het een organisch materiaal is. Het is maar op een paar plekken bewaard gebleven. Het zijn losse vellen. Ze zijn vaak op de vuilnishoop gegooid, omdat ze niet meer van belang geacht werden. Ze hebben soms 1300 jaar onder de grond gelegen, veel is beschadigd. 2% is misschien maar over van het geheel.

Dank zij het scherpe woestijdzand werden honderduizenden tijdcapsules bewaard.

Er zijn geen koranische fragmenten. Een paar maar, voor amuletten, en die zitten in museumcollecties. Sijpestein weet af en toe niet wat ze tegenkomt, ze noemt een correspondentie tussen broers over hun moeder. Ze zijn moeilijk te lezen, na 1300 jaar. Er zitten gaten in de papyri, ze heeft soms maar een halve tekst, er wordt jargon gebruikt. Het vreemdste dat ze ooit is tegengekomen was een scheldwoord: 'zoon van overspelige'. Dat is precies hetzelfde als nu, 'son of a bitch'.

De verspreiding van de Arabieren gebeurde niet door Bedoeïenen, maar door geletterden. 

Hier: bedoeïenentent.

FOI, formation of Islam, is een speciaal studieproject aan de Unversiteit van Leiden, waaraan behalve Sijpesteijn meer geleerden werken.

Ook Griekse en Koptische teksten (ook papyri) helpen mee om het project 'formation of the islam' gestalte te geven. In 643 werd de Islam in Egypte gebracht. Anders dan lang is gedacht waren de brengers van het nieuwe geloof geen stelletje bedoeïenen, maar geletterden. Ze namen hun Arabische administratieve ervaring mee naar het nieuwe land. Een speciaal belastingstelsel werd ingesteld waarmee niet-moslims hun vrijheid konden behouden. Joden bijvoorbeeld kregen gewoon vrijheid van godsdienst, met hun eigen rechtbanken. Elke periode respecteerde de rechten van minderheden, hoewel ook weer niet altijd.

De tomeloze agressie van de terroristen tegenwoordig is slechts één van de mogelijke interpretaties van de islam. Vergelijk onze eigen kruistochten van vroeger, de anti-abortusbeweging.

In totaal zijn er 8 kruistochten geweest. Pas in 1291 gaven de christenen de strijd om Jeruzalem op.

Omdat de religie sinds Mohamed in de 7e eeuw van orale cultuur overging tot geschreven cultuur in de negende eeuw, is het van groot belang die papyri-bronnen te bestuderen.

Hier een filmpje over Engelse papyrologen. 

Ik kon dit blogje eigenlijk alleen maar schrijven door me er nogmaals goed in te verdiepen; via de radio-uitzending kwam het helaas toch niet helemaal duidelijk over. Dit wat hier staat is maar een beetje, ben ik bang. 

Coen Verbraak.