Studiebol: 1812, Napoleons fatale veldtocht naar Moskou

'Napoleons invasie van Rusland in 1812 was een van de meest dramatische episoden in de Europese geschiedenis, een gebeurtenis van heroïsche allure, die gegrift is in de collectieve verbeelding.'

Boek.

Na Oorlog en Vrede van Lev Tolstoi lazen Ton en ik elkaar 1812 voor, van Zamoyski. Voor mij was dit boek niet onbekend, maar deze tweede lezing (hardop, in elkaars gezelschap) was een veel heftiger ervaring dan de eerste keer.

Het lukte mij niet om de beide boeken met elkaar te vergelijken, wat betreft de veldslagen.

Zamoyski's boek is vooral door de details gruwelijk. Er zijn ongelooflijk veel ooggetuigenverslagen bewaard gebleven, die allemaal getuigen van het verschrikkelijke lijden van de mensen in deze oorlog.

De schrijver geeft alle aspecten van de oorlog weer: de diverse strategieën, de politieke achtergrond, gegevens over de uitrusting, de tekorten, het plunderen, het lijden en sterven.

Politiek is van belang te weten dat het Napoleon vooral te doen was om Engeland. Hij had in mijn ogen een obsessie met Engeland. Hij wilde Rusland dwingen zich aan het Continentaal Stelsel te houden, dat wil zeggen dat het land net als de rest van Europa ook geen handel meer mocht drijven met Engeland. Het liefst zag hij de tsaar als zijn vriend, sinds het verdrag van Tilsit. Maar Alexander was Napoleon gaan zien als een vertegenwoordiger van het barbarendom, waartegenover hij de verdediging van de christelijke monarchale traditie had te verdedigen.

Napoleons leger was een ratjetoe van nationaliteiten, logisch gevolg van de veroveringsoorlogen die hij gevoerd had.

Kaart van Europa op het hoogtepunt van Napoleons macht. Uit al deze 'blauwe' landen streden soldaten mee aan de kant van Napoleon, dus o.a. Pruisen, Italianen, Belgen, Hollanders, Polen. Op de kaart is goed te zien dat Oostenrijk er buiten valt. Dat was precies de reden dat Napoleon scheidde van Joséphine de Beauharnais en in het huwelijk trad met de Oostenrijkse prinses Marie-Louise. Ze kregen samen een zoon. Zo hoorde Oostenrijk toch bij de Coalitie.

Napoleons doel was overal de moderne tijd te brengen, zijn wetten, zijn democratie, alle verworvenheden van de Franse Revolutie.

Napoleon had tijdens de Russische veldtocht ook nog te maken met de nederlaag in Spanje, waar Wellington Jozef Bonaparte versloeg

Een jonge Napoleon, uitgebeeld zoals hij over de Alpen naar Italië trok.

Napoleon was wel machtig, maar dat betekende niet dat iedereen in alle landen loyaal aan hem was. Er was genoeg reden zich tegen de machthebber te verzetten, zoals Pruisen, dat door Napoleon leeggeroofd werd.
De Fransen hadden in hun cultuur veel uit het Frans geput. Sommige Russen spraken beter Frans dan Russisch.
Onder de nieuwe wetten van Napoleon kregen arme mensen het veel beter; dat was voor de adel in tal van landen een bedreiging, want die zou daarmee hun macht verliezen.
In Rusland werden lijfeigenen gedwongen mee te vechten. Ze meenden dat daarmee een eind aan hun lijfeigenschap zou komen, in ruil voor het meedoen. Maar daarmee kwamen ze bedrogen uit, na de oorlog bleef alles uiteindelijk bij het oude.

Het 'Grande Armée' was het grootste leger dat er ooit gezien was. Het omvatte niet alleen soldaten en officieren, maar ook bijvoorbeeld cantinières, paardendieven en hoeren. Er reden rijk versierde rijtuigen mee.

Het Grande Armee in 1804, Boulogne. Dat waren betere tijden.

De bevoorrading was een zaak apart, die was in handen van een transportkorps, de zogenaamde 'trein'. De ellende in Rusland kwam voor een groot deel door die bevoorrading: de Russen trokken zich voortdurend terug, en brandden dan alles plat. Daardoor konden de Fransen nergens voedsel of brandhout vinden. De paarden aten stro van de daken, wat ze ziek maakte.

Het is ook van belang te weten, dat zo'n leger grotendeels te voet ging. Er werden enorme afstanden afgelegd. Elke officier had één koets, voor zijn uniformen, zijn wapens en zijn kaarten.

Opnieuw het Grande Armée

Napoleon 'stak de Rubicon over' bij de rivier de Njemen op 24 juni 1812. Tegenover zich vindt hij de veldheer Bagration en minister van oorlog Barclay de Tolly. Barclay de Tolly wint van Napoleon door de tactiek van de verschroeide aarde. Maar binnen Rusland vindt Barclay veel oppositie, vooral van Bagration.

Oversteek van de Njemen op 24 juni 1812.

Slagen worden geleverd bij Vitebsk en Smolensk. Napoleon heeft die laatste slag dan wel gewonnen, maar ook veel manschappen verloren.
De volgende slag zou die om Moskou zijn. Maar daar aangekomen(14 september) is de stad leeg, en staat in brand.

De brand van Moskou

Al die tijd aarzelt Napoleon, het zou steeds het beste zijn 'het hierbij maar te laten,' Maar hij gaat toch steeds verder. Ook met het verlaten van Moskou wacht hij te lang.
Alexander heeft inmiddels Koetoezov aagensteld als opperbevelhebber: een sluwe zestiger, blind aan één oog.
Napoleon neemt dezelfde weg terug, over Smolensk. De oversteek van de Berezina gaat gepaard met een enorm bloedbad.
Op 5 december verlaat Napoleon zijn Grande Armée: hij heeft gehoord dat Claude de Malet een staatsgreep heeft gepleegd in Parijs, en moet daarheen.

5 december: Caulaincourt en Napoleon verlaten de Grande Armée.

Van de 690.000 mannen die het leger van Napoleon vormden keerden er slechts 20.000 terug. (De getallen wisselen: in De Hermitage werd gesproken over respectievelijk 900.000 en 30.000 man.) Het Russische leger telde een ongeveer gelijk aantal overlevenden en slachtoffers als de Fransen, maar Rusland zelf had ook heel veel burgerslachtoffers.

Aan Franse zijde streden onder anderen Eugène de Beauharnais, stiefzoon van Napoleon, en Jerôme Bonaparte. Vooral Eugène, 'de koning van Napels'. was populair bij de soldaten.
De slachtoffers vielen niet alleen door de strijd, ook door overvallen van Kozakken, honger en dorst, ziekte, luizen, en vooral door de kou.