Over het boekje van Christian Wiman My Bright Abyss - vertaling: Mijn heldere afgrond - heb ik inmiddels twee keer geblogd.
Ik voeg daar nu aan derde keer aan toe.
Eerst wat plaatjes om 'a bright abyss' wat te visualiseren. Hoewel het bij Wiman natuurlijk een spirituele term is.
De reden dat ik er nogmaals een blog aan wijd, komt door de ontdekking dat de schitterende titel ontleend is aan een gedicht van Osip Mandelstam.
Een jonge Osip Mndelstam, 1891-1938.
Mandelstam nadat hij een kritisch gedicht op Stalin had gepubliceerd (Zoals ik las en hoorde in de documentaire hieronderaan loog dat er niet om!)
In 1938, na zijn arrestatie
Standbeeld in Voronezj
Mandelstam werd in 1891 te Warschau geboren als zoon van een joodse handelaar in leer. Hij stierf in een stalinistisch kamp. Hij had een afkeer van dogma's en ideologieën, wat hem in conflict bracht met het heersende regime. Hij haad aanvallen op zijn persoon en zijn werk te verduren. De periode vanaf 1920 omschreef hij als 'de Sovjetnacht' , waarin hij en zijn vrouw Nadezjda als paria's behandeld werden.
Als jonge man verhuisde hij naar Sint Petersburg, waar hij ook studeerde. Zijn debuutbundel was Steen, uit 1913, die hem veel bekendheid bracht. Hij stond het akmeïsme voor, dat tegen de zweverigheid van het symbolisme inging: hij wilde terug naar 'aardse zaken'.
De revolutie van 1917 leek aanvankelijk nog wel goeds te brengen, maar de dood van Alexander Blok en de moord op de dichter Goemiljov luidden het donkere tijdperk in.
Mandelstam is twee keer verbannen geweest, eerst naar de Oeral, en vervolgens naar Voronezj (een verzachtende maatregel omdat hij een zelfmoordpoging had ondernomen). Hij leed er verschrikkelijk onder dat hij doodgezwegen werd.
In 1938 werd hij opnieuw veroordeeld wegens 'contra-revolutionaire activiteiten', nu werd hij naar Oost-Siberië gestuurd, waar hij in hetzelde jaar stierf.
Wiman maakte me op Mandelstams gedichten attent.
Ik schrijf nu het stukje van het gedicht over waarin de titel van Wiman voorkomt:
Rough Draft 1937
Provisionally, then, and secretive
I speak a truth whose time is not:
It lives in love and the pain of lover,
In sweat, and the sky's playful vacancy,
A whisper, then, a purgatorial prayer,
A testament of one man, in one place:
Our bright abyss is also - and simply - happiness,
And this expanding life-demanding space
A lifetime home for us.
Mijn vertaling:
Ruwe schets 1937
Voorlopig dan, en in het geheim
Spreek ik een waarheid waarvoor het de tijd niet is:
Zij leeft in de liefde en in de pijn van degene die liefheeft
In het zweet, en de speelse leegte van de lucht,
Een fluistering, of een louterend gebed,
Het testament van één man, op één plaats:
Onze heldere afgrond is ook - en eenvoudigweg - geluk
En deze uit-dijende leven opeisende ruimte
een heel leven thuis voor ons.
Ik was gegrepen door de schoonheid van dit gedicht, en wilde het graag in zijn geheel lezen, liefst vertaald. Bij de bieb vond ik het boek Neem mijn verzen in acht, Gedichten van Osip Mandelstam. Samengesteld en vertaald door Yolanda Bloemen en Peter Zeeman.
Om te onthouden neem ik daar nu nog een paar gedichten uit over die ik erg mooi vond:
'k Waste mij op 't erf, 't was nacht en koud,
Grove sterren staan aan 't zwerk te gloren.
Sterrenstraal - als op een hakbijl zout.
Boordevol de ton en haast bevroren.
Dicht de poortdeur, ergens krast een roek.
Streng als ons geweten is de aarde.
Reiner dan de waarheid van ruw doek
vind je nauwelijks een vaste waarde.
In de ton een ster, als zout, vervliedt,
en het water, ijzig koud, ziet grauwer.
Reiner 't sterven, zouter 't verdriet,
en de aarde is oprechter, rauwer.
1921.
(Vermoedelijk geschreven kort na de executie van Goemiljov en de dood van Blok. Zijn vrouw becommentarieerde dit gedicht als volgt: De nieuwe wereldbeschouwing van een gerijpt man komt ongelooflijk beknopt naar voren in de twaalf regels, die de inhoud van deze visie met naam en toenaam noemen: geweten, verdriet, kou, de oprechte en verschrikkelijke aarde met haar strengheid, de waarheid als grondslag van het leven; het allerzuiverste en meest directe wat ons gegeven is - de dood en sterren aan het firmament.
*****
En dit gedicht, ik meen uit 1930:
Een roos heeft het koud in de sneeuw:
er ligt twee meter rond het Sevanmeer...
Een bergvisser trok zijn azuren beschilderde slede tevoorschijn,
vette forellen met besnorde koppen
patrouilleren als agenten
op de verkalkte bodem.
En in Jerevan en Echmiadzin
heeft de kolossale berg de lucht geheel verzwolgen.
Je zou hem moeten lokken met een ocarina
of temmen met een fluit om in zijn muil de sneeuw te laten smelten.
Sneeuw en sneeuw en nog eens sneew bedekt het rijstpapier,
de berg stroomt op mijn lippen aan.
Ik heb het koud. Ben blij....
Dit gedicht schreef Mandelstam na een reis naar Armenië. De samensteller van het boek Zeeman geeft een interpretatie: volgens hem is er weinig fantasie voor nodig om in de beelden van kou, sneeuw, berg en forellen verwijzingen te zien naar de toenemende terreur in de Sovjetsamenleving. Ook Armenië maakte sinds 1921 door annexatie deel uit van de Sovjetunie. Tegenover het negatieve betekenisveld staat een positief: de kunst, de fluit, rijstpapier, de roos, de lucht (meestal vrijheid bij Mandelstam).
45 minuten:
Dit is een prachtige documentaire die ik over Mandelstam vond op YouTube. Het grootste deel wordt in beslag genomen door een interview, dat Mandelstams vrouw gaf vóór haar dood. Een paar zaken werden me uit deze documentaire extra duidelijk: Mandelstam is kapot gemaakt omdat hij anders dacht - niet eens omdat hij gevaarlijk dacht. Hij was onder de Sovjetschrijvers een eenling, zelfs Pasternak, die ook zichzelf trouw bleef, kon zich niet geheel met zijn ideeën vereenzelvigen.
Verder hoorde ik hier ook het gedicht dat Mandelstam schreef tegen Stalin. Daarin gaat hij behoorlijk tekeer, je kunt het je voorstellen dat Stalin en zijn volgelingen dit niet pikten.
Er worden in de documentaire gedichten in het Russisch voorgelezen, met de Engelse vertaling erbij genoteerd. Hoewel ik het Russisch niet versta, is dat toch indrukwekkend. Verder was ik bijzonder onder de indruk van Nadezjda Yakolevna, zijn vrouw. Zij heeft er alles aan gedaan om Mandelstam aan de vergetelheid te ontrukken. Zo heeft ze al zijn werk uit het hoofd geleerd, ook zijn essays. Ze heeft twee boeken geschreven om de wereld met haar man kennis te laten maken. Nadezdja stierf in 1980.
De gedichten komen uit het boek Neem mijn verzen in acht, Osip Mandelstam, 2010. Bezorgd door Bloemen en Zeeman.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten