Jacob van Lennep, Een bezielde schavuit - Marita Mathijsen, 2018.

Omslag boek.

Jacob van Lennep was een interessante man, veel belangrijker dan ik hem via mijn studie Nederlands had leren kennen. Dit boek van Marita Mathijsen beschrijft zijn leven tegen de achtergrond van alle veranderingen en gebeurtenissen van de 19e eeuw. Ook daarop is mijn visie in de loop der tijd veranderd: bij mijn studie gold dat nog als een saaie eeuw, eigenlijk weet ik al lang beter; vooral sinds ik de boeken van Auke van der Woud las: Koninkrijk vol Sloppen, en Een nieuwe Wereld. 

Het knappe van Marita Mathijsen is dat ze het hele leven van Jacob van Lennep laat zien tegen die 19e eeuwse achtergrond. En dat is bij Van Lennep zo van belang, omdat hij een heel grote rol heeft gespeeld in alle veranderingen die toen plaats vonden. 

Neem bijvoorbeeld zijn aandeel in het aanleggen van de duinwaterleiding. Ik heb dat niet eerder geweten, maar Van Lennep heeft daarin een grote rol gespeeld. 

De Amsterdamse waterleidingduinen

Fles duinwater (1853) met de naam van Jacob van Lennep op het etiket. Als voorzitter van de Duinwater-Maatschappij had hij zich beijverd voor de aanleg van een waterleiding van de duinen bij Haarlem naar Amsterdam. (Rijksmuseum, Amsterdam.)

Folder door J.A.Groen Jr.: Een cent per emmer; Het Amsterdamse drinkwater door de eeuwen heen.

Dat duinwater is daarom zo belangrijk, omdat de hygiëne in de stad Amsterdam veel te wensen overliet. Dat leidde onder andere tot cholera. Van Lennep was in tal van opzichten heel sociaal, en stak veel energie hierin. Er zal meegespeeld hebben, dat hij zelf een buiten had in de duinen, Woestduin, in Heemstede; daar vlakbij had zijn vader ook altijd al een buiten gehad, aan het Manpad. 

Recente foto van toegang naar Woestduin

Schetsje van Woestduin door Jacob van Lennep in een brief aan Willem Veder, 28 juni 1845

Het voormalig huis Woestduin voor de afbraak.

Portret van professor David Jacob van Lennep, vader van Jacob van Lennep en eigenaar van Huis te Manpad onder Heemstede.

Het Huis te Manpad is een historische buitenplaats aan de Herenweg 9 in het Noord-Hollandse Heemstede. In 1558 werd voor het eerst melding gemaakt van de buitenplaats. (Heel veel info HIER weggehaald. Zie ook Huis te Manpad.acob

Dit zijn de muren van de bijbehorende moestuin, zogenaamde slangenmuren. Vallen onder het cultureel erfgoed.

Ik vertel dit zo uitgebreid, omdat Jacobs vader erg belangrijk is geweest in het leven van Jacob. Hij stond hem bij bij zijn literaire werk, ondersteunde hem bij zijn bestuurlijke werk, maar was vooral een goede vader. Er was Jacob ook veel aan gelegen om zijn vader geen verdriet te doen. Zo luisterde hij naar hem, toen papa hem waarschuwde voor de domperse mentaliteit. 

Een onderzoek naar de confrontatie tussen enerzijds de aanhangers van het vroege protestantse Réveil in Nederland en anderzijds een aantal vertegenwoordigers van de doorwerkende Verlichting hier te lande in de periode 1815-1826.

Jacob van Lennep stond een tijdje onder invloed van Bilderdijk en Da Costa, en daar was Van Lennep Sr. nier blij mee. Die was duidelijk meer van de kant van de Verlichting. Het heeft Van Lennep moeite gekost zich ervan los te maken, maar dat gebeurde ten slotte wel. Wel hield hij Da Costa als vriend. (Die het veelzeggende Bezwaren tegen de geest der eeuw schreef, in 1823. Hij was van oorsprong Joods, maar werd dominee.

In 2002 publiceerde Marita Matijsen: ‘De gemaskerde eeuw’ over de 19de eeuw (Amsterdam Querido). Op achterflap schreef zij: ‘Jacob van Lennep had tenminste drie buitenechtelijke kinderen, maar zijn vrouw wist van niets. Willem Bilderdijk bedonderde zijn schuldeisers, maar predikte anderen de maat. Johannes Kneppelhout huwde zijn nichtje om zijn homoseksuele neigingen te onderdrukken. Het masker van de geheimhouding verstikte het leven van de mensen in de negentiende eeuw (…)’ Behalve zes kinderen met zijn echtgenote Henrietta Röell had Jacob van Lennep nog 3 buitenechtelijke kinderen: Geertruijda Elisabeth Tulle, geboren in 1822 [door de vader in 1855 erkend als zijn natuurlijk kind] en bij Zwaantje Ockenburg uit Den Haag twee kinderen, geboren in 1857 en 1865.

Ik haal bovenstaand boek van Marita Mathijsen expres aan, omdat de 'schavuitenkant' van Jaco van Lennep hierin zo goed vermeld wordt. Wat in zijn biografie natuurlijk ook herhaaldelijk aan de orde komt. 'Zaad moet vloeien', meende men, of het zou maar tot opstoppingen, en van daaruit, tot ontstekingen leiden. 

Daarnaast was Van Lennep een grappenmaker, hij kon heel geestig zijn, en tegenover goede vrienden, graag schuine grappen maken. Denk aan Gerrit van der Linde, Van Amersfoort, en Aart Veder.  

Portret van Henriëtte Sophia Wilhelmina Röell (1792-1870), echtgenote sinds 1824 van Jacob van Lennep. Ze overleefde haar man, al was ze veel ouder dan hij. Jacob leefde van 1802-1868.

Even terzijde: ik raad belangstellenden aan, eens een kijkje te nemen op de website van MARITA MATHIJSEN. Met allemaal leuke extra wetenswaardigheden over Jacob van Lennep. 

Marita Mathijsen, geboren 1944; specialist 19e eeuw en Harry Mulisch. Hoogleraar inmiddels met emeritaat. 

Ze maakt deze opmerking over #Metoo terecht, als we naar de schavuit Jacob van Lennep kijken.

Jacob en Henriëtte (geboren Roëll) hadden 6 kinderen: Sara, David, Christiaan, Maurits, Willem (die slechts 2 jaar werd), en nog een Willem. 

Zoon Maurits schreef een biografie over zijn vader, een schrijfwerk van 6200 pagina's! Het is maar een deel van alle archiefmateriaal dat Marita door heeft moeten ploegen om deze biografie te schrijven. Denk aan alle bewaard gebleven brieven van Van Lennep, zijn dagboeken, al zijn historische werken, zijn spraakkunsten en woordenboeken, toneelstukken, enzovoorts. Ik laat hier wat zien van wat nog verhandeld wordt: 

Een deel van zijn Verzameld werk. 

Dit laat zijn belangstelling voor de historie zien in verband met wat er nog voortleeft in het heden.

Deze twee (zie de vorige) volgden elkaar op. 

Een gigantische klus was zijn uitgave van het Verzameld Werk van Joost van den Vondel. Dit hierboven is een Engelse editie. Hij vroeg d.m.v. advertentie-tjes aan Jan en Alleman of die nog iets van Vondel had.  

Weer zo'n leuk zijpad.

Uit manuscript van Dagboek 1823 (Stadsarchief Amsterdam, foto J.P.Teengs)

Wandeltocht met Dirk van Hogendorp; nagedaan door Geert Mak.

Van zijn geschiedkundige werken is Ferdinand Huyck nog het bekendste. Verder schreef VAn Lennep ook nog gedichten, waaronder erg veel gelegenheidsgedichten. 

Zijn eigenlijke baan was Rijksadvocaat. 

Portret van de derde zoon van Jacob van Lennep: Maurits Jacob van Lennep. Hij schreef een biografie over zijn vader. 

Brochure door A. van Brussel. (Koninklijke Bibliotheek. Den Haag.) De keurige maatschappij was woedend over het boek Klaasje Zevenster. 

Klaasje Zevenster.

Dit was het eerste boek van Van Lennep dat niet geënt was op  historie, maar op de realiteit. Er wordt onder andere een bordeel in beschreven, en voorbehoedmiddelen. Er wordt schande van geroepen in de 19e eeuw. Lidewijde, van Conrad Busken Huet, maakte ook al zoveel verontwaardiging los

Van Busken Huet. Engelse editie. 

Ik geef hier enkele portretten van Van Lennep, door de jaren heen. Dit is van 1838.

Van Lenneps portret in De Schoolmeester

Portret van Van Lennep door Johann Georg Schwartze (detail)

Dit is het  Paleis voor Volksvlijt gezien vanaf de Weteringschans. Uitsnede van foto van Jacob Olie uit 1892.Het Paleis voor Volksvlijt was een groot glazen tentoonstellingsgebouw aan het Frederiksplein te Amsterdam, net voor de plaats waar nu het pand van De Nederlandsche Bank staat. Het werd gerealiseerd tussen 1859 en 1864. In april 1929 werd het door brand verwoest.

Ik vind het leuk om het hier op te nemen, omdat Mathijsen het nogal eens noemt in verband met bijeenkomsten waar Van Lennep het woord voert. 

HET STADSARCHIEF geeft een korte samenvatting van zijn leven. Hier zag ik ook een tentoonstelling over Van Lennep, vlak na het verschijnen van deze biografie. Het was voor mij de aanleiding dit boek te gaan lezen. 

Niet alleen Klaasje Zevenster was omstreden, ook zijn Tafereelen uit de geschiedenis des vaderlands, met tekeningen van P. van Loon, gaf aanleiding tot controverses. Er kwam veel kritiek, 'heel Nederland blies stoom af van verontwaardiging over Jacobs aanranding van het vaderlands gevoel', schrijft Mathijsen. 

Diakens met een pak traktaatjes onder de arm. Illustratie uit Tafereelen uit de geschiedenis des vaderlands (1854) door Jacob van Lennep. (Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

Een belangrijk feit in het leven van Van Lennep, én in dat van Eduard Douwes Dekker, was de uitgave die Van Lennep bezorgde van zijn (Multatuli's) Max Havelaar. Van Lennep herkende direct het bijzondere literaire talent van Multatuli, en bij het eerste contact waren ze ook éven dikke vrienden. Maar Van Lennep had een dubbele agenda: hij bewonderde dan wel de literaire kant, hij wilde absoluut geen opschudding teweeg brengen - wat nu juist wél Multatuli's bedoeling was.

Eerste druk Max Havelaar, met daarin eigengereide veranderingen aangebracht door Van Lennep. 1860.

Ik heb me verwonderd over zaken als auteursrecht in de negentiende eeuw, maar dat was toen ook allemaal anders geregeld dan tegenwoordig. Multatuli wilde de zeggenschap over zijn manuscript terug, maar dat kreeg hij niet. Tot twee keer toe verloor hij daarover een rechtszaak. Dat is een heel treurige zaak geweest.

Overigens heb ik me óók verwonderd over het weinige geld dat Van Lennep zelf verdiende met zijn literaire producten. 

Ik wil nog vermelden dat Van Lennep lid is geweest van de Orde der Vrijmetselaren. Ook vermeldenswaard is zijn aandeel in de aanleg van het Noordzee-Kanaal, door Holland op zijn smalst. 

Het geprojecteerde kanaal door Holland op zijn smalst

Ik heb grote bewondering voor het werk van Marita Mathijsen, omdat ik nu weet hoe ontzettend veel materiaal heeft moeten doorwerken om dit werk tot stand te brengen. Zij noemt Van Lennep 'een bezielde schavuit': dat schavuit heb ik al aan de orde gesteld. Het bezielde slaat op het vele stimulerende werk dat hij heeft verzet, voor het behoud van de geschiedenis, voor monumenten en gebouwen, voor literair werk. Ik vind het ongelooflijk wat hij tot aan het einde van zijn leven gepresteerd heeft! Om eerlijk te zijn heb ik geen zin om iets van hem te lezen, deze biografie heeft me wel doen inzien dat hij 'voor het vaderland' belangrijk én interessant is geweest. 

Zeer lovende kritiek van Maarten 't Hart over dit boek. Behartigenswaardig!

Tien minuten over de grote werkkracht van Van Lennep; het is al leuk om er een of twee minuutjes naar te luisteren!

Münster Münsterland, Paul de Waard, 2006.

Voor- en achterkant. Foto voorkant: Burg Hülshoff in Havixbeck.

In Münsterland staan erg veel kastelen.

Dit boekje van Paul de Waard was voor mij vooral aanleiding ook zelf het een en ander te onderzoeken over de stad Münster en de streek Münsterland.

Ik vond het eens leuk om uit te zoeken hoe het zit met de deelstaten en de regio's. Hierboven is Duitsland te zien met zijn 17 deelstaten. Binnen die deelstaten zie je de lijntjes van de Kreise, de districten. 

Münster ligt in de deelstaat Noordrijn-Westfalen. In het noorden grenst het aan Nedersaksen.

En dat zijn de zogenaamde Kreise, en de kreisfreie steden van Nordrijn-Westfalen. Kreisfrei steden vallen direct onder het bestuur van de deelstaat, maken geen deel uit van een kreis. 

Nu  stap ik over op het boekje van De Waard; onderstaande kaartjes zijn aan hem ontleend.

Linksboven is het Münsterland ingedeeld. Voor ons is het gedeelte ten oosten het belangrijkste. 

Daar zitten wij, dus zullen wij gericht zijn op het gebied Warendorf. Daar is een parklandschap.

Bestuursdistrict (Kreis) Warendorf; wandel- en fiets landschap.  

Dit is onze Ferien-Wohnung, in het oosten van Münster.

Nog twee plaatjes van ons adres daar. 

Münster is een wetenschapsstad, sculpturenstad, stad van de Vrede van Münster, fietsenstad, Hanzestad – Münster is een levendige grote stad met vele gezichten.

Max Planck Instituut voor moleculaire 'Biomedicine'. Zie voor informatie het MPI Münster.

De Max-Planck-Gesellschaft, genoemd naar de beroemde Duitse natuurkundige en Nobelprijswinnaar Max Planck (1858-1947), is een onafhankelijke, buitenuniversitaire organisatie voor wetenschappelijk onderzoek. Het bestaat uit 80 onderzoeksinstituten verspreid over heel Duitsland, vier instituten bevinden zich in het buitenland waaronder één in Nijmegen. De instituten zijn onafhankelijk van de universiteiten. Als onderzoeker bij een Max-Planck-instituut kun je “100 procent van je tijd aan onderzoek besteden”, zegt Victor Spoormaker. “Op de universiteit is onderwijs ook een kerntaak. In praktijk schiet de onderzoekstijd er vaak bij in. Het Max-Planck is geen onderwijsinstelling, voor de onderzoeker is dat echt een luxe.”

De Max-Planck-Gesellschaftwordt voor 40 procent betaald door de bondsregering en voor 40 procent door de regeringen van de deelstaten. De overige 20 procent wordt geïnvesteerd door het bedrijfsleven. De Max-Planck-Gesellschaft had in 2011 een budget van 1,29 miljard euro. De verschillende instituten hebben in totaal meer dan 13.000 mensen in dienst.

Maar er is ook een universiteit: de Westfalische Wilhelmsuniversität, opgericht in 1780.

Dit is 'm. Het is een van de oudste universiteiten van Duitsland.

Dit is de botanische tuin, verbonden aan de universiteit.

Schloss Münster was tot 1803 de residentie van de koning-bisschop. In 1945 werd het slot totaal kapot gebombardeerd. Tussen 1947 en 1953 werd het - althans aan de buitenkant - in zijn oude luister hersteld. Het bestuur van de universiteit zetelt er nu. Het slot is niet toegankelijke voor bezoekers, de botanische tuin wel. 

Het 'levensgevoel' krijgt door de universiteit een duidelijk stempel, er zijn tal van studenten. Ook is het mede daardoor een echte fietsstad. 

Het Kuhviertel is een wijk met smalle straten en leuke cafés en restaurants.

Wat is er verder nog de moeite waard: natuurlijk de Friedenssaal, en de Lambertuskerk. De Friedenssaal vanwege de Vrede van Münster, de Lambertuskerk vanwege kooien van de vermoorde Wederdopers. 

Maar al wandelen zullen we het bovengenoemde Kuhviertel aandoen, alsook het Havenkwartier.

Havenkwartier

Want wat je op het eerste gezicht niet zeggen zou: Münster: is een echt historische Hanzestad in Duitsland. De stad grenst weliswaar niet aan zee, maar de handel verliep via het Dortmund-Eemskanaal.

Dortmund-Emskanaal. 

Münster is een oude Hanzestad in het noordelijke deel van de deelstaat Noordrijn-Westfalen. Ik geloof dat het hier vooral de handel in stoffen betrof. 

Dit waren de Middeleeuwse Hanzesteden.

De stad is gebouwd om een klooster dat hier rond het jaar 800 in opdracht van Karel de Grote werd gebouwd. De monnik Liudger bouwde zijn monasterium, dit werd verbasterd tot Münster.

Liudger; stichtte rond 800 klooster (monasterium); verbasterd tot Munster. Werd er de eerste bisschop.

De Kiepkerl herinnert nog aan de oude handel van marskramers. Deze Noord-Duitse marskramers trokken met hun koopwaar op hun rug enkele eeuwen door Noord-Nederland en het noordwesten van Duitsland. Deze manden werden kiep genoemd wat de bijnaam van deze marskramers verklaart. De traditionele kleding voor de kiepenkerl was een pet, blauwe stofjas en klompen. Ze hadden ook een fluitje en liepen met een stok. Er waren ook vrouwelijke marskramers.

Kiepkerl. 

Ondanks het feit dat de stad door de eeuwen heen meerdere malen is verwoest door een grote stadsbranden, de stad gedeeltelijk gesloopt werd door de Wederdopers en hij tijdens de Tweede Wereldoorlog bijna geheel is platgebombardeerd, is er nog veel van de oude schoonheid van Münster te zien. De meeste gebouwen werden na de Tweede Wereldoorlog in originele staat herbouwd. (!)
De stad is bij de meeste mensen bekend omdat hier de vrede van Münster werd getekend. Dit vredesverdrag heeft ervoor gezorgd dat Nederland zijn huidige landsgrenzen heeft. Münster is tegenwoordig een populairs toeristische bestemming die veel te bieden heeft als stad. Naast de vele prachtige monumenten en kerken in de stad zijn er een aantal mooie parken en leuke musea in de stad te vinden. De Kreativkai, de Prinzipalmarkt en de wijk de Kuhviertel zijn de populairste uitgaansgebieden van Münster.

In de kathedraal bevind zich een astrologisch uurwerk uit de eerste helft van de zestiende eeuw. Het klokkenspel van dit uurwerk wordt nog dagelijks gebruikt. Op het plein van de kathedraal wordt 

iedere woensdag en zaterdag een grote markt gehouden met meer dan honderdenvijftig kramen.

De haven van Münster wordt verbonden met het Europese waternetwerk door middel van de Dortmund-Ems-kanaal. De haven heeft echter in de loop der jaren zijn plaats als overslagplaats steeds meer verloren. De haven activiteiten zijn de laatste twintig jaar met meer dan zeventig procent afgenomen. Door de grote leegstand die dit teweeg bracht werd de stad gedwongen hier een oplossing voor te verzinnen. Dit werd gedaan onder de naam Kreativkai. Tegenwoordig bevinden zich in dit deel van de haven een jazzclub, een expositieruimte voor moderne kunst, een theater en hebben allerlei hippe bedrijven en discotheken hun weg naar de haven gevonden. Verder worden er in het havengebied verschillende festivals en tentoonstellingen gehouden. De Kreativkai is één van de  hippe uitgaanscentra van Münster.

Het leek me ook interessant om de specialiteiten van Münster te achterhalen. Welnu: dat zijn bier, sterke drank, ham en roggebrood (Pompernickel).

Pinkus Muller is het traditionele bier uit Münster. Het bier komt uit de enige overgebleven altbierbrouwerij in de stad Münster. De brouwerij is nog steeds in handen van dezelfde familie en ondertussen is de brouwerij in handen van de zesde generatie Müller. De Pinkus Müller brouwerij was de eerste brouwerij ter wereld die alleen maar biologische producten gebruikte. Tegenwoordig wordt dit voorbeeld door veel brouwerijen gevolgd. Er worden meerdere soorten bier gebrouwen in de brouwerij de populairste bieren van Pinkus Müller zijn de Original Alt, de Hefeweizen en de Pils. Bij de brouwerij is tegenwoordig een restaurant gevestigd waar je de Westfaalse specialiteiten kan proeven.

De Münster Schinken.

Münsterländer Korn

Van de website Sasse:
Die Feinbrennerei Sasse bringt einen Brand aus dem Urkorn Schwarzhafer auf den Markt. Zehn Jahre wurde der „Lagerkorn 10“ in erlesenen American-Oak-Barriquefässern ausgebaut. Der German handcrafted Whiskey hat einen fruchtigen, kräftig-kornigen Geschmack, der mit einer malzigen Süße kombiniert wird. Das neue Premiumdestillat der Feinbrennerei ist auf 1.000 Flaschen limitiert und wird zu einem Preis von 70 Euro im Hausverkauf, über den Weinfachhandel und online angeboten. Er zijn ook bezichtigingen en proeverijen, zie DE SASSENSHOP.

Westfaalse Pumpernickel, een van de oudste broodsoorten. Vermoedelijk al sinds 1570.

Nou lijkt het me zeker ook interessant om te kijken en te luisteren naar de Münsterse Torenwachter: 

Dit is de (vrouwelijke) torenwachter van de Lambertikirche. Op alle dagen, behalve dinsdag, klinkt er vanaf 21.00 tot 00.00 uur een hoornsignaal naar noord, zuid en west. Niet naar het oosten, omdat er daar vroeger een kerkhof lag. 'En de doden mocht je niet storen.'

Lambertus-toren. 

Ik geloof dat de traditie ook te maken had met het kijken of er geen brand was. Wel logisch, de stad is een paar keer door brand verwoest. 

Overigens is de toren van de kerk niet origineel. Hoe het dan met de kooien zit, weet ik niet. 

Een van de riviertjes bij de stad, de Lippe.

 De Aa stroomt door de stad. 

Ik ben altijd geïnteresseerd in de geschiedenis van de Joden. Ik weet er niks van, wat Münster betreft, maar ik ontdekte wel dat er wel een groot onderzoek naar de geschiedenis van de Joden in Münster en omgeving heeft plaats gevonden. Dat staat in dit handboek. 

Het handboek omvat vier delen; het betreft Arnsberg, Detmold en Münster, en loopt vanaf de Middeleeuwen tot op heden.

Telgte; plaatsje ten oosten van Münster. Gaan we zeker heen.

Hengstenparade, De Noordrijn-Westfaalse Landstoeterij, in Warendorf. 

Historisch Brauhaus, Kirchstrasse, Warendorf. 

Ik heb vast niet alles opgesomd wat Münster de moeite waard maakt. Ik heb bijvoorbeeld nog geen woord besteed aan de kathedraal. 

Maar als we er eenmaal geweest zijn, vul ik dit verhaal nog wel aan. 

Het mag duidelijk zijn: het boekje van De Waard was slechts katalysator voor mij om zelf op zoek te gaan. Ik heb er zin in!