Omslag boek.
Jacob van Lennep was een interessante man, veel belangrijker dan ik hem via mijn studie Nederlands had leren kennen. Dit boek van Marita Mathijsen beschrijft zijn leven tegen de achtergrond van alle veranderingen en gebeurtenissen van de 19e eeuw. Ook daarop is mijn visie in de loop der tijd veranderd: bij mijn studie gold dat nog als een saaie eeuw, eigenlijk weet ik al lang beter; vooral sinds ik de boeken van Auke van der Woud las: Koninkrijk vol Sloppen, en Een nieuwe Wereld.
Het knappe van Marita Mathijsen is dat ze het hele leven van Jacob van Lennep laat zien tegen die 19e eeuwse achtergrond. En dat is bij Van Lennep zo van belang, omdat hij een heel grote rol heeft gespeeld in alle veranderingen die toen plaats vonden.
Neem bijvoorbeeld zijn aandeel in het aanleggen van de duinwaterleiding. Ik heb dat niet eerder geweten, maar Van Lennep heeft daarin een grote rol gespeeld.
De Amsterdamse waterleidingduinen
Fles duinwater (1853) met de naam van Jacob van Lennep op het etiket. Als voorzitter van de Duinwater-Maatschappij had hij zich beijverd voor de aanleg van een waterleiding van de duinen bij Haarlem naar Amsterdam. (Rijksmuseum, Amsterdam.)
Folder door J.A.Groen Jr.: Een cent per emmer; Het Amsterdamse drinkwater door de eeuwen heen.
Dat duinwater is daarom zo belangrijk, omdat de hygiëne in de stad Amsterdam veel te wensen overliet. Dat leidde onder andere tot cholera. Van Lennep was in tal van opzichten heel sociaal, en stak veel energie hierin. Er zal meegespeeld hebben, dat hij zelf een buiten had in de duinen, Woestduin, in Heemstede; daar vlakbij had zijn vader ook altijd al een buiten gehad, aan het Manpad.
Recente foto van toegang naar Woestduin
Schetsje van Woestduin door Jacob van Lennep in een brief aan Willem Veder, 28 juni 1845
Het voormalig huis Woestduin voor de afbraak.
Portret van professor David Jacob van Lennep, vader van Jacob van Lennep en eigenaar van Huis te Manpad onder Heemstede.
Het Huis te Manpad is een historische buitenplaats aan de Herenweg 9 in het Noord-Hollandse Heemstede. In 1558 werd voor het eerst melding gemaakt van de buitenplaats. (Heel veel info HIER weggehaald. Zie ook Huis te Manpad.acob
Dit zijn de muren van de bijbehorende moestuin, zogenaamde slangenmuren. Vallen onder het cultureel erfgoed.
Ik vertel dit zo uitgebreid, omdat Jacobs vader erg belangrijk is geweest in het leven van Jacob. Hij stond hem bij bij zijn literaire werk, ondersteunde hem bij zijn bestuurlijke werk, maar was vooral een goede vader. Er was Jacob ook veel aan gelegen om zijn vader geen verdriet te doen. Zo luisterde hij naar hem, toen papa hem waarschuwde voor de domperse mentaliteit.
Een onderzoek naar de confrontatie tussen enerzijds de aanhangers van het vroege protestantse Réveil in Nederland en anderzijds een aantal vertegenwoordigers van de doorwerkende Verlichting hier te lande in de periode 1815-1826.
Jacob van Lennep stond een tijdje onder invloed van Bilderdijk en Da Costa, en daar was Van Lennep Sr. nier blij mee. Die was duidelijk meer van de kant van de Verlichting. Het heeft Van Lennep moeite gekost zich ervan los te maken, maar dat gebeurde ten slotte wel. Wel hield hij Da Costa als vriend. (Die het veelzeggende Bezwaren tegen de geest der eeuw schreef, in 1823. Hij was van oorsprong Joods, maar werd dominee.
In 2002 publiceerde Marita Matijsen: ‘De gemaskerde eeuw’ over de 19de eeuw (Amsterdam Querido). Op achterflap schreef zij: ‘Jacob van Lennep had tenminste drie buitenechtelijke kinderen, maar zijn vrouw wist van niets. Willem Bilderdijk bedonderde zijn schuldeisers, maar predikte anderen de maat. Johannes Kneppelhout huwde zijn nichtje om zijn homoseksuele neigingen te onderdrukken. Het masker van de geheimhouding verstikte het leven van de mensen in de negentiende eeuw (…)’ Behalve zes kinderen met zijn echtgenote Henrietta Röell had Jacob van Lennep nog 3 buitenechtelijke kinderen: Geertruijda Elisabeth Tulle, geboren in 1822 [door de vader in 1855 erkend als zijn natuurlijk kind] en bij Zwaantje Ockenburg uit Den Haag twee kinderen, geboren in 1857 en 1865.
Ik haal bovenstaand boek van Marita Mathijsen expres aan, omdat de 'schavuitenkant' van Jaco van Lennep hierin zo goed vermeld wordt. Wat in zijn biografie natuurlijk ook herhaaldelijk aan de orde komt. 'Zaad moet vloeien', meende men, of het zou maar tot opstoppingen, en van daaruit, tot ontstekingen leiden.
Daarnaast was Van Lennep een grappenmaker, hij kon heel geestig zijn, en tegenover goede vrienden, graag schuine grappen maken. Denk aan Gerrit van der Linde, Van Amersfoort, en Aart Veder.
Portret van Henriëtte Sophia Wilhelmina Röell (1792-1870), echtgenote sinds 1824 van Jacob van Lennep. Ze overleefde haar man, al was ze veel ouder dan hij. Jacob leefde van 1802-1868.
Even terzijde: ik raad belangstellenden aan, eens een kijkje te nemen op de website van MARITA MATHIJSEN. Met allemaal leuke extra wetenswaardigheden over Jacob van Lennep.
Marita Mathijsen, geboren 1944; specialist 19e eeuw en Harry Mulisch. Hoogleraar inmiddels met emeritaat.
Ze maakt deze opmerking over #Metoo terecht, als we naar de schavuit Jacob van Lennep kijken.
Jacob en Henriëtte (geboren Roëll) hadden 6 kinderen: Sara, David, Christiaan, Maurits, Willem (die slechts 2 jaar werd), en nog een Willem.
Zoon Maurits schreef een biografie over zijn vader, een schrijfwerk van 6200 pagina's! Het is maar een deel van alle archiefmateriaal dat Marita door heeft moeten ploegen om deze biografie te schrijven. Denk aan alle bewaard gebleven brieven van Van Lennep, zijn dagboeken, al zijn historische werken, zijn spraakkunsten en woordenboeken, toneelstukken, enzovoorts. Ik laat hier wat zien van wat nog verhandeld wordt:
Een deel van zijn Verzameld werk.
Dit laat zijn belangstelling voor de historie zien in verband met wat er nog voortleeft in het heden.
Deze twee (zie de vorige) volgden elkaar op.
Een gigantische klus was zijn uitgave van het Verzameld Werk van Joost van den Vondel. Dit hierboven is een Engelse editie. Hij vroeg d.m.v. advertentie-tjes aan Jan en Alleman of die nog iets van Vondel had.
Weer zo'n leuk zijpad.
Uit manuscript van Dagboek 1823 (Stadsarchief Amsterdam, foto J.P.Teengs)
Wandeltocht met Dirk van Hogendorp; nagedaan door Geert Mak.
Van zijn geschiedkundige werken is Ferdinand Huyck nog het bekendste. Verder schreef VAn Lennep ook nog gedichten, waaronder erg veel gelegenheidsgedichten.
Zijn eigenlijke baan was Rijksadvocaat.
Portret van de derde zoon van Jacob van Lennep: Maurits Jacob van Lennep. Hij schreef een biografie over zijn vader.
Brochure door A. van Brussel. (Koninklijke Bibliotheek. Den Haag.) De keurige maatschappij was woedend over het boek Klaasje Zevenster.
Klaasje Zevenster.
Dit was het eerste boek van Van Lennep dat niet geënt was op historie, maar op de realiteit. Er wordt onder andere een bordeel in beschreven, en voorbehoedmiddelen. Er wordt schande van geroepen in de 19e eeuw. Lidewijde, van Conrad Busken Huet, maakte ook al zoveel verontwaardiging los
Van Busken Huet. Engelse editie.
Ik geef hier enkele portretten van Van Lennep, door de jaren heen. Dit is van 1838.
Van Lenneps portret in De Schoolmeester
Portret van Van Lennep door Johann Georg Schwartze (detail)
Dit is het Paleis voor Volksvlijt gezien vanaf de Weteringschans. Uitsnede van foto van Jacob Olie uit 1892.Het Paleis voor Volksvlijt was een groot glazen tentoonstellingsgebouw aan het Frederiksplein te Amsterdam, net voor de plaats waar nu het pand van De Nederlandsche Bank staat. Het werd gerealiseerd tussen 1859 en 1864. In april 1929 werd het door brand verwoest.
Ik vind het leuk om het hier op te nemen, omdat Mathijsen het nogal eens noemt in verband met bijeenkomsten waar Van Lennep het woord voert.
HET STADSARCHIEF geeft een korte samenvatting van zijn leven. Hier zag ik ook een tentoonstelling over Van Lennep, vlak na het verschijnen van deze biografie. Het was voor mij de aanleiding dit boek te gaan lezen.
Niet alleen Klaasje Zevenster was omstreden, ook zijn Tafereelen uit de geschiedenis des vaderlands, met tekeningen van P. van Loon, gaf aanleiding tot controverses. Er kwam veel kritiek, 'heel Nederland blies stoom af van verontwaardiging over Jacobs aanranding van het vaderlands gevoel', schrijft Mathijsen.
Diakens met een pak traktaatjes onder de arm. Illustratie uit Tafereelen uit de geschiedenis des vaderlands (1854) door Jacob van Lennep. (Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.
Een belangrijk feit in het leven van Van Lennep, én in dat van Eduard Douwes Dekker, was de uitgave die Van Lennep bezorgde van zijn (Multatuli's) Max Havelaar. Van Lennep herkende direct het bijzondere literaire talent van Multatuli, en bij het eerste contact waren ze ook éven dikke vrienden. Maar Van Lennep had een dubbele agenda: hij bewonderde dan wel de literaire kant, hij wilde absoluut geen opschudding teweeg brengen - wat nu juist wél Multatuli's bedoeling was.
Eerste druk Max Havelaar, met daarin eigengereide veranderingen aangebracht door Van Lennep. 1860.
Ik heb me verwonderd over zaken als auteursrecht in de negentiende eeuw, maar dat was toen ook allemaal anders geregeld dan tegenwoordig. Multatuli wilde de zeggenschap over zijn manuscript terug, maar dat kreeg hij niet. Tot twee keer toe verloor hij daarover een rechtszaak. Dat is een heel treurige zaak geweest.
Overigens heb ik me óók verwonderd over het weinige geld dat Van Lennep zelf verdiende met zijn literaire producten.
Ik wil nog vermelden dat Van Lennep lid is geweest van de Orde der Vrijmetselaren. Ook vermeldenswaard is zijn aandeel in de aanleg van het Noordzee-Kanaal, door Holland op zijn smalst.
Het geprojecteerde kanaal door Holland op zijn smalst
Ik heb grote bewondering voor het werk van Marita Mathijsen, omdat ik nu weet hoe ontzettend veel materiaal heeft moeten doorwerken om dit werk tot stand te brengen. Zij noemt Van Lennep 'een bezielde schavuit': dat schavuit heb ik al aan de orde gesteld. Het bezielde slaat op het vele stimulerende werk dat hij heeft verzet, voor het behoud van de geschiedenis, voor monumenten en gebouwen, voor literair werk. Ik vind het ongelooflijk wat hij tot aan het einde van zijn leven gepresteerd heeft! Om eerlijk te zijn heb ik geen zin om iets van hem te lezen, deze biografie heeft me wel doen inzien dat hij 'voor het vaderland' belangrijk én interessant is geweest.
Zeer lovende kritiek van Maarten 't Hart over dit boek. Behartigenswaardig!
Tien minuten over de grote werkkracht van Van Lennep; het is al leuk om er een of twee minuutjes naar te luisteren!
Geen opmerkingen:
Een reactie posten