Boekomslag, voor- en achterkant
Schrijver Luc Panhuysen.
Met het oog op onze aanstaande reis naar Münster, kregen we dit boekje van Tenny te leen. Het is geschreven in een heel interessante reeks, te weten Verloren Verleden, waarin in kort bestek interessante mensen en gebeurtenissen uit de geschiedenis zijn opgetekend. (Onder andere verder nog Het stokje van Oldenbarnevelt, en Mata Hari.)
Het boekje is heel rijk geïllustreerd, wat het lezen natuurlijk veraangenaamt.
De uitdrukking 'zich met een Jantje van Leiden ergens vanaf maken' betekent iets slordig, met weinig aandacht verrichten. In de zeventiende eeuw was de toon negatiever, had een zwaarder lading. 'Het afleggen met Jan van Leiden' sloeg op een persoon die mensen met mooie praatjes afscheepte.
Jan van Leiden heette eigenlijk Jan Beukelszoon, hij leefde van 1509 tot 1536. Hij werd opgeleid tot kleermaker, en dreef later een herberg, In den witte Lely (Leiden). Hij was ook meesterzanger, rijmdichter en toneelspeler bij stadse festiviteiten.
Jan bekeerde zich tot de Dopersen, nadat hij een preek van de legendarische Bernard Rottmann had gehoord.
Bernard Rottmann, 1495-1535 was de hoofdpredikant van de Wederdopers in Münster. Hij was hun intellectuele voorman en gangmaker. Rottmann was de enige leider die na de bestorming van de stad door de katholieke bisschop Frans van Waldeck wist te ontkomen. Plaats van overlijden onbekend.
In Münster waren de Dopersen toen al aardig vertegenwoordigd. Jan ging erheen met zijn vriend, de bakker Jan Matthijs, die hier de profeet werd. Een nieuwe Henoch. De bakker had naar eigen zeggen een goddelijk visioen gezien.
Jan Matthijs, 1500-1534, charismatisch leider der Wederdopers. Onthoofd door de Bisschop.
Hieraan voorafgaand hadden de Dopersen geprobeerd om in Straatsburg Het Nieuwe Jeruzalem te vestigen, onder leiding van Melchior Hoffmann. Dit was niet gelukt, twee van zijn aangewezen opvolgers werden gedood, Hoffmann werd gevangen gezet en overleed 10 jaar later in gevangenschap. 
Melchior Hoffmann, ca. 1500-1534. Apocalyptisch prediker met veel invloed. Stond, anders dan Jan van Leiden, geweldloosheid voor, die later door Menno Simons zou worden overgenomen.
Van belang is nog te weten, dat er diverse centra van Reformatie waren: Duitsland rond Luther, Zwitserland rond Zwingli. Zwingli (1485-1531) verving de katholieke mis door grotendeels een preek.
De Reformatie had de Beeldenstorm bewerkstelligd. Ook werd de kinderdoop afgeschaft, en in plaats daarvan kwam de volwassen doop. Dat waren de anabaptisten. Zij geloofden bovendien in de gave van de profetie. Opvallend is verder, dat dat om gewone mensen ging, geen geleerden die de bijbel lazen en uitleg gaven.
In dit verband is Thomas Münzer van belang: aanvankelijk vriend, later fel tegenstander van Luther. Hij was één der profeten van Zwickau.Verdelg de adel, verdelg de Kerk. De boeren verzamelden zich in het dorpje Frankenhause, waar ze onderworpen werden door de landgraaf van Hessen. Dit heette de Boerenoorlog, van 1524-1525.
Thomas Müntzer (ook Munzer), 1490 - 1525; Duits theoloog en prediker.
Hij brak met de ideeën van Maarten Luther, die hij aanvankelijk bewonderde. Uiteindelijk riep hij, in tegenstelling tot Luther, op tot daadwerkelijk verzet, met militaire middelen, tegen de feodale onderdrukking. Daarmee plaatste hij zich in 1524 aan het hoofd van de Duitse Boerenopstand, die eindigde toen hij in 1525 werd onthoofd. Het portret van Müntzer stond op het Oost-Duitse 5 markbiljet. De Oost-Duitsers zagen in Müntzer een communistische strijder tegen grootgrondbezit in de landbouw.
Münzer organiseerde in 1524 protestmarsen van boeren in Zwitserland en Zuid-Duitsland. De boeren eisten inspraak en waren contra de veel te hoge belastingen. Hun leus was: 'Verdelg de adel, verdelg de kerk.'
In Europa was nog meer onrust: bestorming door de Ottomaanse horden van Oost-Europa, en de belegering van de paus door huurlegers van Karel V. Er heerste dus een echte onheilsstemming. De verschoppelingen van de boerenoorlog trokken naar Münster.
Eerst was Jan van Leiden daar profeet, na korte tijd werd hij koning. Hij stelde een dictatoriaal en wreed regime in, met veelwijverij, vernietiging van privé-bezit, verwoesting van intellectueel werk (boeken, alles behalve de Bijbel) enzovoorts.
Jan zelf had maar liefst 17 vrouwen, de voornaamste was Dieuwertje, Diavara van Haarlem.
Dieuwertje van Haarlem, 1511-1535, leefde in concubinaat met Jan Matthijs, en trouwde met Jan van Leiden. Van de 17 vrouwen was zij de belangrijkste, de koningin: Divara. Onthoofd.
Er ontstond een conflict met de bisschop van Münster, Franz Waldeck, die de stad belegerde.
Graf Franz von Waldeck, 1491-1553. Sloeg rebellie Münster neer.
Grappig was, dat die een wal opwierp, die steeds verplaatst werd, dichter naar de stadswal toe. Hij had dus een legertje van gravers nodig. Uiteindelijk eindigde het in een modderbad. Maar Jan werd overwonnen. Na een hal jaar werden hij en twee belangrijke kameraden, Bernd Knipperdolling, burgemeester, en Berend Krechting, rijkskanselier, gemarteld en gedood.
Bernd Knipperdolling, 1495-1536; burgemeester onder Koning Jan.
Van Berend Krechting, de derde persoon die met Jan van Leiden werd vermoord en in een kooi opgehangen aan de kerk, is geen afbeelding beschikbaar.
De lijken werden in kooien aan de toeren van de Lambertuskerk gehangen. 50 jaar na dato (!) werden daar nog voor het laatst nog botresten gezien. De kooien hangen er nog steeds.
Lambertuskerk anno 2005, Münster.
De vreselijke kooien, anno 2006.
De historische opvolging der Dopersen ging heel anders: dat waren de Mennonieten, afgeleid van Menno Simons. Zij verbonden geen macht aan hun rijk, ze waren juist heel ingetogen. Het rijk van Jan van Leiden is wel vergeleken met dat van Stalin, van Hitler, en van IS.
Menno Simons, 1496-1561.
Geloofsleer van de Mennonieten:Totale scheiding van kerk en staat; afwijzing van de kinderdoop, het weigeren van de eed, persoonlijke belijdenis van mondige mensen in plaats van het onderschrijven van de door de kerk vastgelegde teksten.
Nog steeds gelden bij Doopsgezinden de uitgangspunten van persoonlijke verantwoordelijkheid van ieder lid of vriend van de gemeente. Doopsgezinden kennen geen ambtsdragers. De predikanten worden beschouwd als gewoon lid van de gemeente te midden van alle anderen. Respect voor elkaar en voor elkaars mening is normaal en ook betrokkenheid bij elkaar en de wereld, zonder dat dit tot beklemming leidt: er zijn geen meerderen en geen minderen. Een ander adagium in het kerkgenootschap luidt: niet moeten, maar mogen.
De geschiedenis van Münster gaat nog weer veel verder. Bommen-Berend, dat was bisschop Christoph Bernhard, Freiherr von Galen, 1606-1678.
'Bommen-Berend'
Deze geestelijke (!) deed in 1665 en in 1672, het Rampjaar, een uitval naar het noorden van Nederland. Die aanval werd afgeslagen. (Gronings Ontzet.)
Verder is Münster bekend om de Vrede van Münster: hier werd het verdrag getekend tussen Spanje en de Republiek, dat een einde maakte aan de 80-jarige oorlog.
Schilderij van Gerard Terborch, Vrede van Münster.
Leuk was het ook, om in dit boekje de naam van Lambertus Hortensius terug te vinden. Zie over hem mijn blog De ondergang van Naarden.
Lambertus Hortensius schreef ook het boek Van de Oproer der Wederdooperen, mitsgaders Historische Beschrijvingen ende Afbeeldingen der voornaamste Hoofdketteren enz., 1624.
In de nacht van 10 februari 1535 begeven naaktlopers, schreeuwend : 'wee, wee!' zich op straat. Uit het boek van Hortensius. Bijschrift: 'Haer nieuwe gheest die heeft gheblaeckt, alst openbaer ghebleken / by der straet loopende moedtnaect, en hebben 't huys aan brant ghesteken.'
De plaat aan de voorkant van het boek is ook uit Lambertus Hortensius. Het gaat daar om de verkoop van de juwelen van de wederdopers. Zij schaften immers bezit af.
Het naaktlopen gebeurde bij een opstand in Amsterdam.
Ik vond nog erg interessante gegevens bij de Doopsgezinde Historische Kring, bijvoorbeeld deze foto:
Amish, bekende Dopersen in Amerika.
Zie ook DEZE LINK, waar tal van pdf's te vinden zijn over de geschiedenis van de Dopersen. Geweldig! En in het bijzonder De chiliastische beweging der Wederdopers, een artikel van L.J. Jansma, van 1979. (Chiliastisch wil zeggen: het einde der tijden betreffende.)
Verder vond ik een erg interessant artikel in de Vrijdenker, zie DEZE LINK, en zoek het artikel van Ewout Klei met als titel: De Christelijke Terreurstaat van Jantje van Leiden. Hierin wordt ook het boek genoemd dat mijn speicale aandacht heeft getrokken, van Friedrich Reck Malleczewen, Bockelson, Geschichte eines Massenwahns. Dat boek is van 1937, en Reck zag de overeenkomst met zijn eigen tijd. Zijn boek eindigde niet geheel buiten verwachting op de brandstapel van de nazi's. Ewout Klein noemt dit boek het beste over Jan van Leiden.
Bockelson, Duits voor Beukelszoon, Jan van Leiden dus. Beste boek, 1937.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten