Levinas en Rosenzweig, Victor Kal, 1999.

Boekomslag; ondertitel: De filosofie en de terugkeer tot de religie. 

Het kan gek lopen met het kiezen van boeken.
Ik werd op twee manieren gegrepen door de filosoof Victor Kal: de eerste was op de cursus Politieke Filosofie; onze docent, Humber van Straalen, maakte melding van deze filosoof. Kal heeft les gegeven op de Universiteit van Amsterdam, waar hij een flinke aanhang verwierf onder zijn studenten. Hij publiceerde maar weinig, maar het toeval wilde dat Humber zojuist een boek in handen had, De List van Spinoza geheten. Een tegendraads werkje, waarvan Van Straalen zich afvroeg wie Kal er eigenlijk een plezier mee deed. Niet de reguliere Spinoza-aanhang.

Boek verschenen oktober 2020.

Verjaardagscadeautje. :-)

Aangezien ik al jaren Spinoza met belangstelling volg, wekte zowel het genoemde boek, als de filosoof mijn aandacht. 

Désanne van Brederode, geboren 1970.

Arnon Grünberg, geboren 1971.

Victor Kal, geboren 1951.

De tweede gebeurtenis die mijn aandacht op Kal vestigde, was de uitzending van De Balie, in Amsterdam. De hele uitzending is hier terug te kijken: 

:

De hele discussie, De Balie. Gevoerd in september 2020.

Het betreft een gesprek tussen Arnon Grünber, Désanne van Brederode, en Victor Kal. 

Gesproken wordt over het boek Vrees en Beven, van Søren Kierkegaard, dat als onderwerp heeft het thema geloven; dat wordt opgehangen aan het verhaal van Abraham die Izaak gaat offeren. Of juist niet gaat offeren, dat is de test die hem wordt afgenomen. 

1813-1855; Soren Kierkegaard. 

Standbeeld van Søren Kierkegaard in de tuin van de Koninklijke Bibliotheek te Kopenhagen

Rembrandt, Het offer van Izaak. 1635.

Kierkegaard schreef in Vrees en Beven over het verhaal waarin God Abraham vraagt om zijn zoon Isaak te offeren. Over Vrees en Beven schreef Arnon Grunberg het essay Blinde Gehoorzaamheid voor de Vrije Universiteit. Die avond ging men in gesprek over die gehoorzaamheid, maar ook over vertrouwen, geloof, offers en de angst voor verlies.

De uitzending was voor mij des te meer van belang, omdat ik me zeer verdiept heb in Vrees en Beven van Kierkegaard.
Viktor Kal nu, bleek gelovig te zijn, net als ikzelf. Het verschil is, dat hij zich heeft  bekeerd tot het Joodse geloof, ik hoor zelf niet bij een speciale kerk. (Al voel ik veel verbondenheid met de katholieke kerk. Dat stamt uit mijn opvoeding.) 

Ik kende de opvatting van Arnon Grunberg over Vrees en Beven: hij vergeleek ooit Abraham met de nazi's, die uit gehoorzaamheid mensen doodden. 'God geeft Abraham opdracht Izaak te doden', stak hij van wal, in de Balie. 'Het was geen opdracht, het was een test', corrigeerde Kal hem.
Ik was blij: Grunberg was in mijn opvatting wel erg snel voorbijgegaan aan het hele filosofische probleem dat Kierkegaard behandelt in zijn boek. Zie MIJN BLOG VREES EN BEVEN.

Terug naar Levinas en Rosenzweig. 

Levinas is de filosoof van het menselijke gelaat. Voor hem staat De Ander centraal. Niet wat wij in onszelf hebben maakt het geheel uit.... Het is juist de Ander die inbreuk maakt op ons leven, die ons confronteert met zijn leven, en die ons beschaamt, omdat wij als met een flits inzien dat er méér is dan ons eigen universum. Hierin zit een verzet tegen het totaliteitsdenken. Ik citeer DEZE SITE:

"Levinas is een andersoortige filosoof dan zijn westerse collega’s. Hij schudt onze denkpatronen danig door elkaar. Het westers denken kenmerkt zich naar zijn idee door totaliteitsdenken omdat we het ‘ik’ centraal stellen. Het vertrekpunt moet juist de ander zijn. In zijn boeken schrijft hij (maar niet consequent) de ander met een hoofdletter. De relatie tot de Ander en dat is ieder en alles wat niet tot mijn ego behoort."

Emmanuel Levinas, Litouwen, 1906-Parijs, 1995.

Franz Rosenzweig, 1886-1929, Duitse filosoof-theoloog. 

Rosenzweig kende ik niet. Hij schreef Der Stern der Erlösung, 1921. Daarin poogde hij  'om de religie te bevrijden uit de omhelzing van het Duitse idealisme van Kant en Hegel.' Kal noemde dit idealisme het totaliteitsdenken, zoals ik al vermelde. Een zelfde manier van denken dus als bij als Levinas. Kal wijst overigens op veel meer overeenkomsten en verschillen; ook de onderscheiden bronnen van beide denkers beschrijft hij. Dat valt voor mij, als niet filosofisch geschoolde, niet mee!

Even een zijpad: 
Rosenzweig was beïnvloed door Juda Halevi , Tudela 1075 - Jeruzalem 1141. Een Joods-Spaanse dichter en filosoof.

Standbeeld van Juda Halevi in Israël

Zo'n detail vind ik leuk: vanwege de Spaanse herkomst; maar ook vanwege de ouderdom van de denkbeelden. Ik ben ook bezig met Meister Eckhart, die dateert van de 13e/14e eeuw. Ongelooflijk dat dergelijke teksten ons nog steeds fris voorkomen, en aanspreken! 

De ondertitel van het boek luidt, zoals gezegd: De filosofie en de terugkeer tot de religie. Die overeenkomst tussen dit thema, en wat Victor Kal zei in De Balie over zijn eigen leven, trof mij. Kal geeft de religie een plaats in zijn leven. Voor hem zijn de Thora van belang, en de Joodse rituelen.

Nee, ik heb dit boek niet van kaft tot kaft gelezen, ik heb erin gegrasduind. Het vergt voor mij, op dit moment, te veel studie. Ik ben met andere boeken bezig, maar was wel nieuwsgierig. Wie weet, komt het later nog eens terug.

Ik vond hier en daar prachtige zinnen in. Zoals deze, waarmee ik wil besluiten: 

"De mogelijkheid dat het Ik zich laat raken door het Andere, veronderstelt dat het Ik zich op een ogenblik weet te onttrekken aan het regime van de in de wereld levende algemeenheden. Pas wanneer de enkeling zich niet meer identificeert met de normaliteit en zich niet meer verschuilt achter het in het algemeen geldige, wordt hij kwetsbaar. Dit houdt echter in dat hij zich een eigen positie veroorlooft, onafhankelijk van de normaliteit die van kracht is." 

De auteur.