Studiebol: De Boerenoorlog te Warder

Het was een goede bespreking vanmiddag, ten huize van Hans in het prachtige Warder.

Zicht op Warder

Ik had een prachtig uitzicht over de weilanden, de zon in mijn gezicht, terwijl we de vragen van de Senia met ons achten in volle ernst doorwerkten.

Een dergelijk uitzicht.... Met dit ouderpaar, al vast op zoek naar een nest voor volgend jaar.

Voortrekkerstabak van vroeger.

Hoe het kwam weet ik niet (of was het Henk weer? ;-), maar het eerste wat er aan bod kwam was de zogenaamde Voortrekkerstabak van vroeger. Voortrekkers waren de vroegere Boeren, die vooral tussen 1835-1837 massaal van land verhuisden van de Kaapkolonie naar het noorden, om daar eigen staten te stichten (Transvaal, Oranje Vrijstaat). Deze Boeren voelden zich niks op hun gemak bij de Engelsen, omdat die vóór de afschaffing van de slavernij waren, en het Engels als spreektaal invoerden.

Bij ons rondje vooraf bleek, dat we het boek allemaal met plezier hadden gelezen. Het was een 'leuke oorlog', al mag je dat natuurlijk helemaal niet denken. (Er was genoeg ellende!) Maar op de een of andere manier had het op de meesten van ons hetzelfde effect als de oude Indianen-verhalen.

.... Hetzelfde effect als Indianen-verhalen.

Jonge mensen uit de vorige eeuw werden nog wel eens grootgebracht met de zogenaamde Wessels-serie. Wim had daar nog herinneringen aan, verder niemand. Om een idee te krijgen zie mijn blog

De Verkenner van Christiaan de Wet .

De Wessels-serie van L. Penning

De term Boerenoorlog is eigenlijk verkeerd, daar de deelnemende zwarte en gekleurde mensen niet in de titel terugkeren. Ze vochten of aan Britse, of aan Boerenzijde, maar soms ook in stamverband of als volk.
In Nederland was er destijds opeens grote sympathie voor de zaak van de Boeren. Dat was verwonderlijk, want de Boeren werden sinds lang een beetje gezien als 'de achterlijke tak van de familie.' Ze zouden dom, en lui zijn, ze mishandelden de kaffers, en waren vóór de slavernij. Het wonder van de ommezwaai voltrok zich in 1880, toen de droom van een Groot-Nederland begon te heersen.

Kaffer-koning

De eerste Vrijheidsoorlog 1880-1887 was succesvol voor de Boeren. Zij hadden de handen vrij, nu ze verlost waren van de strijd tegen de Zoeloes en de Pedi. Ze vormden een 'stelletje ongeregeld', waardoor de Engelsen verleid werden tot elementaire tactische blunders. Gladstone had geen zin in oorlog, en sloot maar al te graag vrede. Later zouden er wel oorlogszuchtiger typen de scepter zwaaien daar!
De Boeren waren onderontwikkeld in politieke mores. Ze waren vanouds een agrarische gemeenschap: weiden en vee. Daar kun je een land economisch niet mee overeind houden. Er moest een gehele nieuwe infrastructuur komen, en daar werd het aloude model van het mercantilisme voor ingesteld. Er werden concessies verkocht, bedrijven kregen het monopolie op meel, suiker, buskruit, touw, zeep, papier, noem het maar op. De export werd bevorderd, de import bemoeilijkt.
Een fraudegevoelig systeem ontstond, met exclusieve overheidscontracten. er was geen onafhankelijk toezicht, er waren geen controlemechanismen, geen strikte scheiding tussen publiek en privé.

Woning van ambtenaren van de Zuid-Afrikaanse Spoorweg Maatschappij.

Leyds, de staatsprocureur en regeringscommissaris bij de Spoorwegen - die twee functies maakten zijn reputatie helaas minder onkreukbaar dan voorheen - was in het algemeen tegen concessies.
Leyds was in dienst van de Spoorwegen. die moesten er komen, vooral om een lijn naar de havenplaats Lourenco Marquez aan te leggen. Die moest er komen (in oostwaartse richting), en niet naar het zuiden, omdat de Boeren onafhankelijk van Engeland wilden zijn.
Intussen hadden veel Afrikaners een hekel aan de Hollanders, vanwege hun 'parmantigheid' , zeg maar gerust hun betweterigheid. Wat dat betreft is er niks nieuws onder de zon, als we denken aan het 'geheven vingertje' van Nederland, waar zo veel landen een hekel aan hebben. Die 'goeie' Nederlanders keken neer op het beschavingsniveau van Doppers (strenge calvinisten) en Takharen (mannen met woeste haren en baarden). Ook haatte men de onevenredig grote machtspositie van bijvoorbeeld de Nederlanders in de kringen van Paul Kruger.
De Uitlanders hadden het slecht. De Boeren volgden een politiek van uitsluiting en onder curatele zetten. Uitlanders waren meest Britten, die vanuit het zuiden noordwaarts trokken, vooral natuurlijk nadat daar goud en diamant was gevonden. Maar ze kregen niets te vertellen, moesten wel in dienst maar kregen geen stemrecht. Ze bleven 'birds on passage.'

Met Cecil Rhodes en Jameson kwam er verandering in de zaak. Cecil Rhodes was een keiharde, die niet alleen dacht alles te kunnen kopen, hij dééd het ook. Het liefst had hij heel Afrika gekocht! Jameson ruide op tot een revolutie, zodat de Engelse overheersing maar snel een feit mocht zijn. Zo hielpen zij beiden de Uitlanders. Onder dit mom ging het in feite om de verdeling van de immense rijkdom die ontdekt was.

Gedenksteen Jameson Raid

Chamberlain ging met deze opruiïng mee. Maar toen bleek, dat Keizer Wilhelm Transvaal gesteund had - via het zogenaamde Kruger-telegram, waarin de keizer Transvaal feliciteerde - veranderde dat de hele Engelse politiek, want de spanningen binnen Europa hadden natuurlijk de eerste aandacht. De revolutie die Jameson wilde was van de baan, de daders werden gestraft. Maar mild, omdat het de Engelsen toch eigenlijk wel goed was uitgekomen. Chamberlain hoefde zelfs niet af te treden.
Milner had al een minstens even kwalijke rol. Hij deed er alles aan om met de Boeren in oorlog te komen. Terwijl de hoge commissaris in Kaapstad vergaande hervormingen wilde. Maar Milner had de pers op zijn hand (The Transvaal Leader) die opruiend werkte. Toen verscheen de zogenaamde Helot Despatch, naar het voorbeeld van een vergelijkbaar voorval in de oudheid. Er zouden zogenaamd duizenden Britse onderdanen in slavernij gehouden worden! Deze leugen werd voor waar gehouden, ondanks het werk van de vredesduif Steyn wilde Londen interventie. Milner wilde gewoon een confrontatie.
Jan Smuts had wel een aanvalsplan, maar dit werd niet uitgevoerd. Dit lag 1. aan president (Oranje Vrijstaat) Steyn, die geloven bleef in een vreedzame oplossing; 2. Er was ook onwil en onvermogen van de militaire leiding in de Boerenrepublieken om een gecoördineerde aanvalsoperatie richting Durban op te stellen en uit te voeren. 3. De verdedigende strijdwijze zat met name de oudere generatie Boeren in het bloed. Die manier van vechten schoot tekort. 4. De Boeren hadden geen professioneel staand leger, maar vormden meer een volksmilitie.
De Boeren hadden een aparte bevelsstructuur: ze kenden feitelijk geen hiërarchie, maar hadden een onderling gelijkheidsgevoel. Zo kan er geen discipline zijn, en het leger werkt juist dank zij een hiërarchische structuur. Bovendien waren de Boeren eigengereid, ook op het slagveld was elke Boer zijn eigen man.

Even pauze.

Wie wil er nog een stroopwafel?

Wat heeft Hans een mooie verzameling!

Ligging Warder

Zicht op Warder

We vervolgden onze avonturenroman.

Onze spannende tocht door de Zuid-Afrikaanse geschiedenis.

Ondanks alle sympathie voor de Boeren kwam het in Nederland destijds toch niet tot daadwerkelijke steun aan de Boeren. Dat kwam door de internationale situatie, Engeland was een machtige tegenstander. Maar dat niet alleen, minister van Buitenlandse Zaken De Beaufort week niet af van een strikte neutraliteitskoers, ter wille van een ongestoord bezit van Nederlands Indië, waar Nederland in 1894 in Lombok en in 1898 te Atjeh flink machtsvertoon ten toon had moeten spreiden.

Churchill gedroeg zich in zijn Zuid-Afrikaanse periode journalistiek onafhankelijk. Hij liet zich bijvoorbeeld negatief uit over de preek van een Anglicaanse aalmoezenier, na de nederlaag bij Spionkop. Ook was hij veel verzoeningsgezinder dan de president in Engeland. Later onthield hij zich van zijn kritiek onder de druk van de regering. Hij liet bijvoorbeeld na te schrijven over de buiktyfus-epidemie. Terwijl hij heus een scherpe pen had, bijvoorbeeld leverde hij stevige kritiek op het afmaken van gewonde Mahdi-strijders.

De Boeren gaven de grote steden, zoals Bloemfontein, Johannesburg en Pretoria zonder noemenswaardig verzet op. Ze konden het met conventionele oorlogsvoering nu eenmaal niet winnen. Ze pasten enkel vertragingsacties toe, bedoeld om tijd te winnen voor een georganiseerde en rijk beladen aftocht. Dat was overigens niet louter tactiek en misleiding, er was ook grote ontreddering binnen hun geledingen. Burgers (en Boeren waren burgers, geen soldaten!) gaven het massaal op (de zogenaamde hensoppers), en weigerden verder te vechten.

De Engelsen pasten de tactiek van de verschroeide aarde toe: boerderijen, landerijen en veestapels van de vijand werden in brand gestoken. Het was vooral generaal Roberts die dit deed, Milner had hier weer kritiek op. Al was het maar, omdat het gebeurde in een land dat in Engelse handen was.

Ja, er was veel ellende in deze oorlogen. Ik vond het onthullend, dat er zo veel vrouwen en kinderen waren omgekomen in de interneringskampen.

Ook de zwarte bevolking heeft heel erg geleden. En wat zo erg was: na de oorlog begon het voor hun pas goed! De Boeren en de Britten sloegen toen eigenlijk de handen inéén, en degene die daar last van hadden (to put it mildly) waren de zwarten. Naar aanleiding van deze situatie is ook in 1912 het ANC ontstaan, het African National Congres.