Opmerking vooraf:
Dit wordt een zeer uitgebreid blog. Om de lijn van Mak weer te geven, heb ik een keuze gemaakt uit zijn verhalen, boeken, genoemde feiten enzovoorts. Ik vind zijn werkwijze - die ik gemakshalve maar anekdotisch noem - zeer verhelderend, en sprekend. In zijn geest probeerde ik dit blog te schrijven, met beelden die horen bij de geschiedenis. Uiteraard is het een selectie uit de vele feiten.
Boekomslag; de eerste druk is van 2004; ik las de dertiende, van 2005.
In 2007 herschreef Mak zijn boek; het werd een verkorte versie. Met een actueel nawoord.
In het boek beschrijft Mak de reis die hij in opdracht van NRC Handelsblad maakte in het jaar 1999. Het boek beschrijft onder andere historische gebeurtenissen en periodes. Deze zijn vervlochten met verhalen, meningen en visies van mensen die hierbij betrokken waren, in die tijd leefden of hier achteraf op terugkeken.In Europa was het best verkochte boek van een Nederlandse auteur in Nederland in 2004. Het boek won de NS Publieksprijs 2005 voor het Nederlandse Boek 2004 en kreeg daarmee de eretitel "Boek van het Jaar". Het boek is in veertien talen vertaald waaronder het Engels, Spaas, Frans, Duitxs, Italiaanse, Hongaars en Pools.
Er werd ook een gelijknamige documentairereeks gemaakt, en uitgezonden door de VPRO.
Het boek is opgebouwd uit twaalf hoofdstukken die corresponderen met de maanden van het jaar 1999. Ieder hoofdstuk beslaat een periode uit de twintigste eeuw en begint met een landkaart van Europa. Deze hoofdstukindeling is chronologisch opgebouwd. Per maand bezocht Mak een aantal steden uit een bepaald tijdvak, ongeacht of ze ver uit elkaar liggen of niet. Op de landkaarten worden de desbetreffende routes uitgestippeld die Mak in die maand aflegde. Verder tonen deze landkaarten hoe de grensverdeling van Europa in bepaalde periodes van de twintigste eeuw was.
De indeling is als volgt:
Januari 1900 - 1914 Amsterdam, Parijs, Londen, Berlijn , Wenen
Februari 1914 - 1918 Wenen, Ieper, Cassel, Verdun, Versailles
Maart 1917 - 1924 Stockholm, Helsinki, Petrograd, Riga
April 1918 - 1938 Berlijn, Bielefeld, München, Wenen
Mei 1922 - 1939 Predappio, Lamanère , Barcelona, Guernica, München
Juni 1939 - 1941 Fermont, Duinkerken, Chartwell, Brasted, Londen
Juli 1940 - 1942 Berlijn, Himmlerstadt, Auschwitz, Warschau, Leningrad, Moskou
Augustus 1942 - 1944 Stalingrad, Odessa, Istanbul, Kefallonia, Cassino, Rome, Vichy, Saint Blimont
September 1944- 1956 Bénouville, Oosterbeek, Dresden, Berlijn, Neurenberg, Praag, Budapest
Oktober 1956 - 1980 Brussel, Amsterdam, Berlijn, Parijs, Lourdes, Lissabon , Dublin
November 1980 - 1989 Berlijn, Niesky, Gdańsk, Moskou, Tsjernobyl
December 1989 - 1999 Boekarest, Novi Sad, Srebrenica, Sarajevo
Volgen nu enkele markante beelden zoeken bij Maks verhaal.
Parijs
Mak beschrijft de Grote Wereldtentoonstelling van Parijs, van 1900. Ik raakte onder de indruk van de Place dÉlectricité:
De grote machines in de Place d'electricité. Bron: www.flickr.com / Brooklyn museum (free of copyright).
Mak zelf haalt informatie uit de catalogus van de tentoonstelling:
Ik denk dat dit 'm is.
Het Place d'Electricité bestaat niet meer; alleen de Eiffeltoren en de Pont Alexandre III zijn nog bestaande overblijfselen van de expositie..
Pont Alexandre III,
Openbare brief van Emile Zola, in 1898 in Aurore; het bracht een omwenteling teweeg in de kwestie van de ten onrechte beschuldigde Jood Dreyfuss.
Alfred Dreyfus wordt uit zijn rang gezet. (Historieknet)
Mak noemt de Dreyfus-affaire niet voor niets. Barbara Tuchman noemde de affaire: 'de doodsstrijd van de oude wereld'.Londen
Londen had in 1900 al een metro; Groot-Brittanië was geavanceerd op het gebied van techniek.
Op de foto, van het British Museum: tube station 1900. 80 jaar geleden gesloten.
Begrafenis Queen Victoria, 1901. De dood van Victoria markeerde ook een tijdperk.
Dit plaatje is iets minder veelzeggend: het is het Cumingmuseum, van Richard and Henry Cuming. Een 'onvoorstelbare collectie rariteiten', een 'pakhuis van kennis'. Cumings interesses hadden betrekking op geologie, wetenschappelijke apparatuur en animalia.
Karl Marx, had een armelijke woning in Londen; hij vond het begrip 'massa' uit.
Emily Davison.
Emily Wilding Davison, 1872 – 1913, was een Engelse suffragette. Zij streed voor het vrouwenstemrecht. Op Epsom Derby werd ze vertrapt door het paard van koning George V en stierf enkele dagen later. haar verwondingenBerlijn
Interieur Huis Doorn, museum. Na de Eerste Wereldoorlog het verbanningsoord van de gevluchte Keizer Wilhelm II
'Berlijn weerspiegelde rond 1900 dezelfde levenshouding als de volgepropte kamers van Doorn.'
Berlijn was de parvenu van Europa.
Photochrom van Berlijn circa 1900; Historieknet.
Hotel-pension Imperator. Hier verbleef Geert Mak op zijn reis door Europa in Berlijn. Hij zegt van deze straat (noemt niet de naam): De straat is één groot dalend cultuurgoed: de nieuwe rijken van Berlijn kopieerden de stijl van hun keizer, zoals de keizer zijn stad weer kopieerde naar voorbeelden uit het oudere Europa.
Mak noemt de 18e eeuw: Frans, de 19e: Engels, en de 20e: Duits.
Berliner Dom, Göring hield hier zijn toespraken. Gebouwd tussen 1747 en 1750. Zo veel als er is weggevaagd in de Tweede Wereldoorlog, de Dom heeft het overleefd.
Sterke Joodse gemeenschap blijkt uit oude synagoge. In Oranienburgerstrasse.
Gemanipuleerde foto van de brandende synagoge uit 1943; Oranienburgerstrasse. In de Kristallnacht werd de synagoge gered door een dappere politieman, Wilhelm Krützfeld. De brand in 1943 kwam door Geallieerde bombardementen. Het antisemitisme was al oud, maar werd gereactiveerd door de beurskrach van 1873. Rijke Joden kregen de schuld.
Uiterlijk van de Berlijnse synagoge met de gouden koepel in 2005; van binnen is het niet echt een sjoel meer.
Wenen
Frans Jozef I van Oostenrijk in 1898. 'Rechtvaardige vader van zijn volkeren, Hoofd supermacht, HABSBURGSE RIJK.
Franz Jozef was van 1848 tot 1916 keizer van Oostenrijk en apostolisch koning van Hongarije (na 1867 bekend als Oostenrijk-Hongarije). 
Keizerlijk Schloss Schönbrunn, Wenen
Mak noemt Wenen de stad die in het verleden was blijven hangen. Een consumptiestad, waar de aristocratie royaal leefde.
Robert Musil. 1900. Schreef Der Mann ohne Eigenschaften, Dat speelt zich af in Kakanië, vol spot over Oostenrijkers. (Strontland)
Friedensreich Hundertwasser. Adolf Loos, Kokoschka, Arnold Schönbeerg, Sigmund Freud, Stefan Zweig, Joseph Roth. de Wittgensteins: Wenen had een overweldigend bloeiende kunst en cultuur. Mak noemt nog als typisch Weens: het Koffiehuis.
Dit is het Looshuis aan de Michaelerplatz; Loos was een vernieuwend architect.
Er bestaat een tekening van Hitler, waarbij hij dit huis eruitgelaten heeft, en heeft vervangen door een 18e-eeuwse voorstelling.
(Ik heb de tekening van Hitler niet kunnen vinden.)
Ik vond wel deze tekening van Hitler, maar volgens het onderschrift is het gebouw links het Loos huis in Hitlers tijd.
Hoe dan ook: Hitler wees moderne kunst af.
Gavrolo Princip, moord op kroonprinselijk paar in Serajevo, 1914. Aanleiding Eerste Wereldoorlog. Einde van het grote Oostenrijks-Hongaarse rijk.
Frans Ferdinand en Sophie, kroonprinselijk paar uit Oosternijk, vijf minuten voor de aanslag
Eerste Wereldoorlog; de beelden links vormen het Treurend Ouderpaar, een beeld van Kollwitz. Haar zoon sneuvelde bij Diksmuide. Ze ontwierp het monument voor hem.
Ieper, Menenpoort; herdenkningsmonument voor ruim 50.000 Britse soldaten, niet teruggekeerd of geïdentificeerd na de Eerste Wereldoorlog.
Mak citeert veelvuldig uit de dagboeken van Ernst Jünger. Over de Eerste Wereldoorlog.
Ernst Jünger.
Ook deze schrijver haalt hij aan. Barthas was communist. Hij beschrijft het comfort van de officieren, terwijl uitgeputte soldaten als 'vee', als 'slaven' of als 'leprozen' in regen en kou door het land marcheren, loopgraven uitbikken en tussen de ratten slapen.
Graves was Brits officier. Hij schreef gedichten, maar ook het oorlogsboek Goodbye to all that.
Foto van de Slag aan de Somme. Dzee slag zou vier maanden duren en meer dan een miljoen slachtoffers maken – zonder een doorbraak te forceren aan het front. Adolf Hitler vocht aan dit front, en raakte er licht gewond. Reden waarom hij voor altijd een haarlok over dat litteken zou dragen.
Slag aan de Somme, Verdun; deze veldslag moest Frankrijk breken.
De wreedheden bij Verdun kenden hun weerga niet, zelfs in deze gruwelijke loopgravenoorlog. Nergens was er in de Eerste Wereldoorlog een grotere concentratie van kanonnen, en mannen werden in rap tempo afgeslacht.Het bloedbad kwam uit de koker van één man, de Duitse generaal Erich von Falkenhayn. Als chef van de generale staf moest hij een strategie bedenken om de oorlog te winnen, en hij ging nietsontziend te werk.
Erich von Falkenhayn; 'Vernichtungsstrategie'.
‘We houden stand tegen de Fritzen, al is het bombardement een hel,’ zo meldde een Franse kolonel uit de eerste linie. Deze, Pétain bestreed de Duitsers en overwon uiteindelijk. In Verdun waren 130.000 ongeïdentificeerde doden, + nog 16.000 doden met naambordje. {Pétain speelde later een dubieuze rol in de Tweede Wereldoorlog: werkte samen met Hitler.
Philippe Pétain, de Franse oorlogsheld die collaborateur werd.
Terug naar Berlijn:
3 plaatjes van de Russische Ambassade, (Russische Botschaft); toen Mak daar verbleef, werd in deze ambassade nog door Berlijnse burgers gezwommen in het zwembad (p. 266). Ik vond dat erg leuk, en ging op zoek. Maar van een zwembad aldaar is niets meer terug te vinden op internet. Het schijnt architectonisch wel een heel imponerend gebouw te zijn.
De Eerste Wereldoorlog kende een West- en een Oostfront. Aan het westfront kon geen sprake zijn van een overwinning door het vechten. Uiteindelijk werd de strijd beslecht door een langzaam verschuivend machtsevenwicht. Belangrijk was de hulp van Amerika, en bij voorbeeld het inzetten van tanks.
Aan het Oostfront noemt Mak nog Gallipoli, oftewel de Dardanellen-veldtocht. Doel van de Geallieerden was om Istanbul te veroveren, en een zeeroute naar Rusland veilig te stellen.
Deze tocht mislukte jammerlijk, en kostte aan beide kanten 250.000 mannen het leven. Duitsland vocht aan de kant van Turkije, die overwinnaar werd.
Ik had altijd begrepen, dat Churchill verantwoordelijk was voor de enorme verliezen, maar bij Mak las ik iets anders. De Geallieerden waren vlak bij een overwinning, maar de tocht werd door anderen dan Churchill afgeblazen.
Kaart van de Volkenbond, opgericht in 1920. Schoolwandkaart.
Petrograd (Sint Petersburg)
Geert Mak probeert het spoor te volgen van Vladimir Iljttsj Oeljanov, oftwel Lenin. Lenin ondernam in 1917 vanuit Zürich een treinreis door Duitsland naar Rusland, waarvoor hij een éénmalige passage kreeg, in een verzegelde trein.
Lenin ontmoette Parvoes, die veel geld inzamelde voor de revolutie.
Parvoes. Via hem financierde Duitsland de bolsjewieken. Uit de archieven is veel van het bewijsmateriaal hiervan verdwenen.
Aankomst Lenin Petrograd.
De route die Lenin aflegde.
Lenin in 1920.
Dit boek verscheen in 2016.
De Nevski Prospekt met zicht op de Admiraliteit
Mak noemt Petrograd 'een gestolde wereldstad uit 1917.'
Hier woonde tsaar Nicolaas II; zijn grootvader Alexander II werd hier vermoord.
Aanslag op tsaar Alexander II van Rusland; Petrograd.
In 1905 vond een enorme volksopstand plaats in Rusland. De regering schoot op de demonstranten, er vielen honderden doden.
De tsaar kondigde het Oktobermanifest af, wat rust bracht. Tijdelijk.
De heuvel werd gemaakt door de geallieerden direct na de Tweede Wereldoorlog. De heuvel werd gebouwd van het puin in Berlijn, dat zich gedurende de oorlog had opgestapeld. De berg heeft een omvang van ongeveer 12 miljoen kubieke meter. Onder de heuvel ligt een oude militaire nazi school, naar ontwerp van Albert Speer. De geallieerden besloten deze school onder de heuvel te begraven, omdat het opblazen van het gebouw niet lukte.
Het schilderij 'De executie van Garcia Lorca van Renato Gottuso. Beeld photo_news
Gejuich na de afkondiging van het Oktobermanifest, door Ilja Repin
Volgens Mak bleef de tsaar volharden in zijn fantasie van absolute macht, en kwam er helemaal geen democratie.
De oktoberrevolutie van 1917 begon met huisvrouwen in de rij voor brood, in de Vijborgbuurt. Kozakken werden ingezet tegen de stakers.
Die Creise Hor Shul, Grote Synagoge van Riga. Honderden Letse Joden werden hier door de nazi's verbrand. Joden werden ook door landgenoten omgebracht.
De synaggoe werd herbouwd in 1993.
De geheime protocollen van de wijzen van Zion; verzonnen verslag van een Joodse vergadering om de wereldheerschappij der Joden te vestigen. Diverse auteurs. In Duitsland geïntroduceerd door de rechtse officier Fjodor Vinberg.
De dialoog in de hel tussen Montesquieu en Machiavelli is de bron van 's werelds meest beruchte literaire vervalsing, The Protocols of the Elders of Zion. De uitstekende vertaling en commentaar van John Waggoner op Joly's Dialoog - de eerste getrouwe vertaling in het Engels - wil niet alleen de smerige erfenis van de protocollen bijwerken, maar ook Joly's oorspronkelijke werk verzilveren voor serieuze studie in plaats van door de lens van antisemitisme. Het werk van Waggoner rechtvaardigt een man die noch een antisemiet noch een voorstander was van het soort tirannieke politiek die de protocollen vervolgens dienden en presenteert Maurice Joly, eens veel kwaadaardig en te lang genegeerd, als een van de belangrijkste politieke denkers van de negentiende eeuw.
Sir John Retcliffe, pseudoniem voor Hermann Goedsche; met o.a. zijn avonturenroman Biarritz verspreidde hij het antisemitisme weer op een andere manier.
Alfred Rosenberg, nazi-ideoloog, in dienst van Hitler.
Van Ostaijen beschreef wat hij zag en ervoer in het roerige Berlijn van na WO I. Maar vooral geeft de bundel ook het fragmentarische ‘verhaal’ van een persoonlijke crisis.
Ook Joseph Roth schreef over Berlijn; ook vertaald in het Engels:
Hackescher Markt, boven rond 1900, beneden 2015. Veel van Berlijn is verwoest, dit plein is nog intakt gebleven.
Hackescher Hofe met Jugendstilgevels.
Station Hackescher Markt, met terrasjes.
Teufelsberg, in bos Grünewald, Berlijn.
De Teufelsberg is een van de meest bijzondere plekken in Berlijn. Op deze kunstmatige heuvel was het afluisterstation van de Amerikaanse geheime dienst jaren lang gevestigd. Een bezoek aan de aan deze plek schijnt overweldigende ervaring te zijn.De heuvel werd gemaakt door de geallieerden direct na de Tweede Wereldoorlog. De heuvel werd gebouwd van het puin in Berlijn, dat zich gedurende de oorlog had opgestapeld. De berg heeft een omvang van ongeveer 12 miljoen kubieke meter. Onder de heuvel ligt een oude militaire nazi school, naar ontwerp van Albert Speer. De geallieerden besloten deze school onder de heuvel te begraven, omdat het opblazen van het gebouw niet lukte.
Karl Radek, communist. Reisde met Lenin in de verzegelde trein dwars door Duitsland; was ook betrokken bij de Spartacusopstand in Duitlsand.
Karl Liebknecht; vermoord in 1919, met Rosa Luxemburg. Hij was een strijder, een activist, zeker geen leider, aldus Kessler. 'Hij heeft iets donquichotterigs.'
Harry Graaf Kessler, publicist. Kessler was een gedreven, liberaal denkende aristocraat die zich inzette voor een verenigd Europa, het pacifisme, de Volkenbond en het Nietzsche-archief.
Die JVA (Justizvollszugsanstalt) Moabit Quelle: rbb/Mirco Tribanek
Kriminalgericht Moabit; verwoest in WOII
Interrogation, Georg Gross
Georg Gross, kunstenaar. Tegen nazisme.
Fabian. Die Geschichte eines Moralisten ist ein sogenannter Großstadtroman von Erich Kästner mit autobiografischen Zügen, der noch der Neuen Sachlichkeit zugerechnet werden kann. Der 1931 bei der Deutschen Verlags-Anstalt erschienene Roman entwirft ein Gesellschaftsbild Berlins am ‚Vorabend‘ der „Machtergreifung“ Adolf Hitlers.
Gustav Stresemann; loste het prbleem van de hyperinflatie op. Voerde daartoe de Rentenmark in.
Rentenmark hielp hyperinflaite oplossen.
Bauhaus-Archiv, Ansicht von Südwesten, im September 2011 Geopend in 1979, gedeeltelijk naar ontwerpen van Walter Gropius. Gropius zocht ook naar nieuwe vormgeving; vond wolkenkrabbers e.d. 'kathedralen van de nieuwe tijd'.
Wolfgang Kapp; hoogleraar. Naar hem is de Kapp-Putsch (ten onrechte vernoemd. 1920, extreem rechts, militaire coup. Sloeg niet aan.
Carl Grossmann; seriemoordenaar die slachtoffers opat. Pleegde zelfmoord, zodat motieven en volle omvang van zijn misdaden niet bekend is.
Der Buddha (vom Alexanderplatz) oder Der volle Ernst: Der Kriminalist Ernst Gennat (1880-1939)
Er machte seine Arbeit, tat sie während dreier Regimes mehr als dreißig Jahre lang als einer der begabtesten und erfolgreichsten Kriminalisten Berlins, ja Deutschlands.
'De held van het politiemuseum.'
Marinus van der Lubbe, Rijksdagbrand, Werd onthoofd. Wilde het proletariaat in opstand doen komen. Zijn brandstichting was een klap voor links.
Berlijn - München, Reichsautobahn, de huidige A9, ten zuidoosten van Dessau, 1939.
De snelwegen waren een succes voor het Hitlerbewind. Maar feitelijk was het een succes voor Kurt von Schleicher.
De Joodse Joseph Ganz, geestelijk vader van de Volkswagen.
Het geesteskind van de joodse ingenieur Josef Ganz: de Volkswagen. Daarmee gaf Hitler het volk wat meer luxe.
Nazi-Duitsland geeft in 1933 de aftrap tot een openbare campagne om honderdduizenden (geestelijk) gehandicapten te steriliseren. Sterilisatie leidt al gauw tot het echte plan: moord. In het geheim laat Hitler Aktion T4 opzetten; een massale vergassing van de zwaksten uit de Duitse samenleving.
Drie verantwoordelijken voor het T-4-euthanasieprogramma van de nazi’s. V.l.n.r.: Karl Brandt (1904-1948), Viktor Brack (1904-1948) en Philip Bouhler (1899-1945). (foto’s Wikimedia)
Clemens August von Galen, Münsterse bisschop die in verzeet kwam tegen T-4.
Operatie Reinhardt: Plan om Poolse Joden uit te moorden. Genoemd naar SS-Obergruppenführer Reinhard Heydrich tweede van rechts).
Victor Klemperer; hield zijn hele leven dagboeken bij, die een heel tijdvak goed documenteren. Ook tijdens het Derde Rijk. Hierin: LTI - Lingua Tertii Imperii: Notizbuch eines Philologen (De taal van het derde rijk, notitieboek van een filoloog), een studie over het taalgebruik van het Derde Rijk. VK noteerde, dat woorden als ; Sauberkeit', 'Ballastexistenzen' modewoorden waren.
Foto uit Triumph des Willen, van Leni von Fiefenstahl. Hierin ook de eretribune in Neurenberg. De plek bestond nog t.t.v de reis van Mak.
11 mei 1945: Duitse burgers worden gedwongen om langs de lichamen van Joodse vrouwen te lopen die omkwamen tijdens een dodenmars (deportatie onder levensbedreigende omstandigheden). Zo werden nog velen vlak voor de bevrijding vermoord.
Onder en boven: medische experimenten in Dachau: Luchtdrukverschillen.
In 1942 begon ook een serie proefnemingen door een SS-dokter die werkzaam was bij het onderzoekslaboratorium van de “Luftwaffe”. Zijn naam was Sigmund Rascher.
De eerste drie proeven die hij nam hadden betrekking op problemen die Duitse vliegers ondervonden bij het vliegen op grote hoogte. Om de atmosferische omstandigheden die daar heersen na te bootsen werd een decompressiekamer naar Dachau gebracht. Omstreeks 200 gevangenen, onder wie veel Russen, maakten kennis met dit apparaat.
Van de tweehonderd deelnemers aan dit experiment overleefden zeker tachtig de proeven niet. Zover wij weten waren daar geen Nederlanders bij. Bij de tweede serie van Raschers proefnemingen waren wel twee Nederlanders
Helene Bechstein met Hitler; zij zorgde dat Hitler toegang kreeg tot de hogere kringen. Kleedde hem bijvoorbeeld. Bechstein, haar man, was de steenrijke pianohandelaar. Ook Wagner hielp mee met dit proces.
Logo Sturmabteilung, SA; mannen grekruteerd uit de Freikorpsen. Bruinhemden, halve gangsters en jonge militanten. Bij voorbeeld Johann Klintzsch, medeverdachte van de moord op Rathenau.
Walther Rathenau, 1867 – 1922, Duits industrieel, politicus, publicist en schrijver. In 1922 was hij korte tijd minister van Buitenlandse Zaken, voor hij vermoord werd door aanhangers van extreemrechts.
Bürgerbräukeller, München. Broedplaats nazisme.
Hitler spreekt in 1939 in de Bürgerbräukeller. Hij verlaat het gebouw eerder dan gepland. De door Georg Elser in het pand geplaatste bom ontploft wel, maar Hitler is dan al vertrokken.
Georg Elser, meubelmaker, en aamslagpleger. Werd kort voor de bevrijding geëxecuteerd met een nekschot.
Kurt Daluege, Heinrich Himmler en Ernst Röhm in 1933
Tijdens de Nacht van de Lange Messen (30 juni - 2 juli 1934), in Duitsland veelal bekend als de Röhm-Putsch, werd de hele top van de Sturmabteilung (SA), het partijleger van de Duitse nazipartij Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei (NSDAP), vermoord door de Schutzstaffel (SS) van Heinrich Himmler. Hitler en zijn getrouwen wilden hiermee hun absolute macht in Duitsland consolideren.
Een van de bronnen van Geert Mak: de biografie van Hitler door Ian Kershaw.
Einde van de oorlog: Alpenfestung van Hitler wordt voorzichtig benaderd. Onder het adelaarsnest zou een heel systeem van tunnels en bunkers liggen bij Obersalzberg (Berghof).
Op 25 april 1945 werd de Berghof door de Britse luchtmacht gebombardeerd.] De ruïne die overbleef na het bombardement werd op 30 april 1952 opgeblazen. De Amerikanen deden dit omdat ze vreesden dat het anders een Nazi pelgrimsoord zou worden.[4] Het Kehlsteinhaus werd echter gespaard en is nog steeds te bezoeken. Het is tegenwoordig een restaurant. Een groot deel van het onderaardse gangenstelsel is nog intact. Een uitgebreid documentatiecentrum[5] op de Obersalzberg is voor een deel in deze gangen aangelegd.
Kehlsteinhaus, oftewel adelaarsnest. Tegenwoordig restaurant.
Dr. Theodor Morell, 1886 – 1948), Duits arts.
Jarenlang Hitlers persoonlijke arts. Hij stond bekend om de vele geneesmiddelen en drugs die hij de Führer toediende, hoewel hij later aan de Amerikanen verklaarde dat het slechts om onschuldige huis-, tuin- en keukenmiddelen ging.
Gitta Sereny: heldin
Tijdens de inval van de Duitsers in Oostenrijk was ze getuige van het enthousiast onthaal van Hitler. In de Graben stuitte Sereny op een menigte burgers en Duitse soldaten. In het midden van de menigte zag ze haar vroegere kinderarts dr. Grünberg, die met een dozijn andere personen het plaveisel aan het poetsen was met een tandenborstel. In woede schold ze de menigte uit. Ze riep dat een groot dokter, een redder van mensenlevens, hier vernederd werd en vroeg hun of dit hun idee van een bevrijding was. De menigte ontbond zich hierop binnen de twee minuten.
Een andere verzetsheld: Franz Jägerstätter, aan hem is bovenstaande biografie gewijd. Hij was een Oostenrijkse boer, toegewijd vader en gelovig katholiek. Werd in 1943 onthoofd vanwege dienstweigering in het Nazileger. Vooraf had hij zijn pastoor en bisschop geconsulteerd, die hem allebei instrueerden zijn plicht te doen en het vaderland te dienen. Mak vergelijkt hem met de protestant Bonhoeffer.
Monument voor de "Weiße Rose" aan de voorzijde van de Ludwig-Maximilian-Universiteit in München. Die Weisse Rose was een studentenverzet tegen de nazi's.
Karl Lueger 1844 - 1910) was een Oostenrijkse politicus; burgemeester van Wenen en afgevaardigde in de Rijksraad, het toenmalige parlement. Hij stond bekend om zijn antisemitisme en racistische politiek. Adolf Hitler heeft in zijn boek Mein Kampf beschreven hoezeer het antisemitisme van Lueger hem beïnvloed heeft.
Georg Heinrich Ritter von Schönerer 1842 - 1921
Oostenrijkse huisbaas en politicus . Van 1879 tot het begin van de eeuw was Schönerer belangrijk als leider van de Duits-Nationale Vereniging en later van de Pan-Duitse Vereniging . Hij was een gewelddadige tegenstander van het politieke katholicisme , een radicale antisemiet en had een sterke invloed op de jonge Adolf Hitler die hem zag als een van zijn rolmodellen.
Sigmund Freud, 1905.
In 1938 besloot Freud na de annexatie door nazi-Duitsland vanwege de antisemitische maatregelen naar Engeland te emigreren waar hij in Londen overleed.
Citaat uit Mak van een brief van Freud: 'Ik kan de Gestapo ten zeerste aanbevelen.'
Vittorio Foa 1910 -2008) was een Italiaans antifascist en lid van de beweging Giustizia e libertà van Carlo Rosselli. Hij wordt ook wel de grootvader van progressief Italië genoemd. Hij was de kleinzoon van een rabbijn en behoorde tot de hogere burgerij zoals veel Joodse families destijds in Noord-Italië. Zat in de oorlog in het verzet, werd gevangen genomen door de fascisten.
crypte waar Benito Mussolini ligt begraven, in zijn geboorteplaats Predappio. Alleen toegankelijk voor speciale gelegenheden. Zoals hier op de foto, op de vooravond van de geboortedag van de dictator. Predappio wil dat de crypte het hele jaar toegaqnkelijk is.
Mussolini in 1936. Volgens Mak werd fascisme geboren uit achterstand; hij noemt het méér dan een historische vergissing. Fasci waren van oorsprong boerengenootschappen, die opkwamen voor hun rechten tegenover de grootgrondbezitters.
Het was overigens niet meteen duidelijk voor de wereld dat het fascisme een levensbedreigende beweging was. Churchill noemde Mussolini 'een Romein genie.'
Claretta Petacci, minnares van Mussolini. ('Groupie'.)
Een van de verschillen tussen Hitler en Mussolini was hun levensstijl: Hitler was een eenling, leefde vrijwel afgezonderd. Mussolini was een levensgenieter, had een vrouw en kinderen, en daarbuiten diverse verhoudingen met vrouwen.
Ethiopische patriotten; Mussolini veroverde Abessinië (Ethiopië), 1935-1936. Italië wilde een eigen imperium stichten. Het werd een misdadig avontuur.
Arditi ('onverschrokkenen') waren elitaire aanvalstroepen in het Italiaanse leger in WO-I. Ze ontstonden ook op het naoorlogse politieke toneel van Italië dankzij nieuw gevormde verenigingen. Hoewel velen van hen banden hadden met het fascisme, varieerde de actieve betrokkenheid van Arditi in de politiek. Als fascisten waren het tegenhangers van de Freikorpsen in Duitsland; maar de Arditi del Popolo waren juist weer antifascistisch.
Ze vochten met messen.
In de na-oorlogse tijd vielen de arditi samen met de fasci, de boerengenootschappen.
Mussolini en zwarthemden tijdens de Mars op Rome, 1922. Hiermee vestigde Mussolini de macht van de fascisten, vooral door de overgave van koning Emmanuel.
De Bierkellerputsch van Hitler was geïnspireerd op hetzelfde idee; na de inname van München wilde Hitler een mars naar Berlijn. De Putsch van Hitler mislukte, maar hij werd wel zeer bekend: in zijn comfortabele gevangenschap schreef hij Mein Kampf.
Giacomo Matteoti, 1885-1924; door fascisten vermoord. Hij hield een rede over de ware aard van het fascisme.
De onverschilligen is de eerste roman van Alberto Moravia geschreven in 1929. Het verhaal speelt zich af in het fascistische Rome in de tweede helft van de jaren twintig. De hoofdpersonen uit deze roman zijn door hun onvermogen om werkelijk te haten en lief te hebben, veroordeeld tot een onverschilligheid die hen belet hun uitzichtloze levens te veranderen. Moravia schildert in dit boek met een meedogenloze precisie het gegoede burgermilieu, waaruit hij zelf afkomstig is, ten tijde van een periode van moreel verval.
Foa en Leone Ginzburg streden tegen het fascisme. Maar ook paus Pius XI bestreed Mussolini openlijk.
Paus Pius XI; eerste conflict met fascisten in 1929. Toen noemde hij hen 'ketters en erger dan ketters'. Later sprak hij van 'de vloek van het overdreven nationalisme.'
Donald Sutherland in Bertolucci's Novecento (1976); Mak vindt hem 'de fascist' zeer goed verbeelden.
Dorp Lamanère; zuidelijkste dorp in de Pyreneeën. De opbrengst van de boeren ging vanouds voor de helft naar de landeigenaren. Meisjes raakte zwanger met het doel, min te worden voor de rijken!
Mak noemt deze plaats omdat er bij het begin van het Franco-regime een paar honderduizend Spanjaarden de grens overkwamen.
Mak noemt Spanje 'buiten-Europees', dat klopt naar mijn gevoel. De Burgeroorlog van 1936-1939 was de vierde binnen één eeuw. Een van de kernen van de problemen lag op het platteland, bij de arme boeren. De boeren droomden van de Mir, het ideaal van Bakoenin: de vrije, autonome dorpsgemeenschap. In Rusland speelde dat natuurlijk ook een grote rol, Bakoenisten leerden daar boeren lezen. Het was een idealistische beweging, men droomde van een paradijselijk staat, in plaats vann het starre centralisme van Madrid.
Mak volgt in hoofdzaak Hug Thomas, voor de hoofdlijnen van de Spaanse Burgeroorlog. Primo de Rivera komt aan bod, die géén fascist was, desondanks door koning Alfons XIII 'mijn Mussolini' werd genoemd. Hij was eerder een verlicht despoot.
De koning ruimde het veld, er was een opstand van fascisten, die zich vooral kenmerkte door een intellectueel karakter. Filosoof van deze beweging was Ramiro Ledesma Ramos. Hij richtte in 1931 de JONS op, de eerste (half-)fascistische beweging in Spanje van enige betekenis (de Falange ontstond pas in 1933). De JONS was niet anti-semitisch.
De zoon van Primo de Rivera was José Primo de Rivera. Hij was een belangrijk fascistisch (falangistisch) leider, maar was voor die rol niet uit het goede hout gesneden. Hij streefde verzoening na.
José Primo de Rivera, 1903-1936. Geëxecuteerd door het Volksfront (de Republikeinen), na een poging tot verzoening. Hij ligt begraven bij Franco in 'de godslasterlijke tempel Valle de los Caídos', vallei der gevallenen.
(Franco is daar dit jaar trouwens weggehaald.)
Geert Mak haalt het boek van Orwell aan, die naar de Spaanse Burgeroorlog ging om daar te vechten:
Saluut aan Catalonië, George Orwell.
Er is ongelooflijk gemoord tijdens de Spaanse Burgeroorlog, zowel door links als door rechts. Hierboven een schilderij van de executie van Gabriel Garcia Lorca.
Deze begraafplaats bestaat uit meerdere massagraven waar duizenden slachtoffers liggen van de moordpartijen door de Republikeinen in november en december 1936 tijdens de Spaanse Burgeroorlog, die hier ook werden omgebracht. De enige reden dat de mensen werden opgepakt en zonder proces terechtgesteld is omdat ze geestelijken, Katholieken, zakenmensen, monarchisten of soldaten waren.
Juan Yagüe; Frankistisch officier; de 'slager van Badajos'.
Plaza de Toros, Badajos; Yagüe liet hier 4000 republikeinen doodschieten; hij en zijn aanhang zaten op de tribune toe te kijken.
Franco kreeg steun uit Duitsland, Italië en Amerika. De Republikeinen uit Mexico.
Guernica, een Baskisch stadje, heeft altijd een grote symbolische waarde voor de Basken gehad. Om de Basken, die in de Spaanse Burgeroorlog aan de zijde van de republikeinen streden, op de knieën te dwingen werd de historische binnenstad op 26 april 1937 door de Duitse Luftwaffe plat gebombardeerd. Deze gebeurtenis werd afgebeeld door Pablo Picasso op zijn beroemde schilderij Guernica.
Muurschildering van het schilderij in de plaats Guernica
In 1936 barstte in Spanje de burgeroorlog los, na de opstand van generaal Francisco Franco. De republikeinse regering kende de Basken autonomie toe als beloning voor hun hulp bij het omver werpen van de Spaanse monarchie. De eerste leider van het kortstondige Baskenland (Euskadi) was José Aguirre.
De vreugde was echter van korte duur, in 1937, maar ook in 1939, werd het Baskenland en de taal (Euskara) officieel ontbonden en verboden. Franco liet alle Euskarische schoolboeken verbranden, en kinderen mochten géén Euskarische naam meer krijgen. Pas in 1960 streek Franco zijn hand over het hart en mochten bij hoge uitzondering kerkdiensten in het Baskisch worden gegeven en radio-uitzendingen in het Baskisch worden uitgezonden.
Volgens Geert Mak kwamen vanaf 1937 in de Burgeroorlog 25.000 Basken om het leven.
Mark Kurlansky, De wereldgeschiedenis volgens de Basken, 2001.
De Baskische ETA maakte veel terreurslachtoffers, bij het verschijnen van In Europa waren dat er al zo'n 800. Er was toen nog geen vrede gesloten met de Basken.
De buitenlandse hulp die Spanje kreeg (volgens mij ook van Rusland; die ging naar de Republikeinen; die van Duitsland en Italië naar Franco) was allerminst gratis. Veel'/alles van de goudreserves verdween naar Stalin.
Van Spanje over naar Duitsland:
Axel von dem Bussche. 1919-1993.
Hij was getuige van de massamoord op de Joden: op het vliegveld van Dubno in de Oekraïne in 1942 zag hij het doodschieten van 3000 Joodse burgers door SS en SD, als onderdeel van de systematische uitroeiing van de Joden. Hij was zozeer ontsteld door deze gebeurtenis dat hij zijn eed aan Hitler verbrak en zich aansloot bij het Duitse verzet. Een geplande aanslag op Hitler door hem, mislukte.
Richard von Weizsäcker, 1920-2015.
Was gedurende de Tweede Wereldoorlog dienstplichtig officier bij de Duitse Wehrmacht en ontwikkelde een nauwe vriendschap met Axel von dem Bussche en Fritz-Dietlof von der Schulenburg. Zij dienden in hetzelfde regiment en waren later bij de aanslag van Claus Schenk von Stauffenberg betrokken.
Burgemeester van Berlijn, en speelde een grote rol bij de Neurenberg-processen,
Britten verlaten Duinkerken - cc
In het voorjaar van 1940 bevond zich een ruim tweehonderdduizend man sterk Brits expeditieleger op het Europese vasteland. Dit leger moest de bondgenoten Frankrijk en België te hulp kunnen schieten zodra dat nodig was. Toen de Duitsers in mei 1940 Frankrijk en België binnenvielen, was die hulp zeer welkom. De Britten boden tegenstand, maar vanwege de snelle opmars van de nazi’s werd men toch teruggedrongen. Vanuit Duits perspectief was Fall Gelb, de codenaam voor de aanval op Frankrijk, een groot succes. Franse grensposities werden in sneltreinvaart onder de voet gelopen en het Britse expeditieleger werd bij Duinkerken, de enige overgebleven geallieerde haven, omsingeld. Dat het Britse leger, samen met een Franse troepenmacht, wist te ontsnappen, was mede te danken aan het veelbesproken Halt-Befehl van Adolf Hitler: Hitler staakte de succesvolle opmars. 
Haven Boulogne sur Mer, waar de Britten een oorlogsschip hadden laten zinken, zodat 'de moedig vechtende Fransen van daaruit bevoorraad noch geëvacueerd konden worden.' De Engelsen hadden die strijdende Fransen nodig omdat die hun aftocht dekten. (!) P. 456, Mak.
Rosie Waldeck op de hoogte van de gesprekken van de nazi-elite in Boekarest.
Rosie Goldschmidt Waldeck, 1898 -1982; geboren Rosa Goldschmidt. Ook bekend als Rosie Waldeck
Zij was de auteur van verschillende werken, waaronder Athene Palace. In dit hotel in Roemenië kwamen allerlei hotemetoten uit de naziwerld en het bedrijfsleven bij elkaar, en bespraken besluiten op wereldniveau. Ze was destijds getrouwd met Dr. Franz Ullstein, een zoon van Leopold Ullstein, waardoor ze mede op de hoogte was van zaken van de elite in Boekarest tijdens de Tweede Wereldoorlog .
Waldeck was een in Duitsland geboren jood, die later katholiek werd en (op 3 april 1939) Amerikaanse.] Ze werd geboren in een bankiersfamilie.
Noot: In Roemenië bestond al jaren een gewelddadige fascistisch beweging, de IJzeren Garde. Ook was er een anti-semitische wetgeving.
Het Duitse leger was aanvankelijk veel geavanceerder dan dat van de Engelsen, dankzij een club van Berlijns ruimtevaartenthousiastelingen, waaronder Walter Dornberger, de leermeester van Wernher von Braun.
Waldeck was een in Duitsland geboren jood, die later katholiek werd en (op 3 april 1939) Amerikaanse.] Ze werd geboren in een bankiersfamilie.
Noot: In Roemenië bestond al jaren een gewelddadige fascistisch beweging, de IJzeren Garde. Ook was er een anti-semitische wetgeving.
Het Duitse leger was aanvankelijk veel geavanceerder dan dat van de Engelsen, dankzij een club van Berlijns ruimtevaartenthousiastelingen, waaronder Walter Dornberger, de leermeester van Wernher von Braun.
Walther von Dornberger in 1945. Ontwikkelde V1 en V2, met gevangenen uit de concentratiekampen als dwangarbeiders. Leermeester van Wernher von Braun. Von Dornberger wordt aangemerkt als oorlogsmisdadiger voor zijn werk tijdens WO-II, maar is nooit bestraft. Na de oorlog werd hij werkzaam in Amerika, kreeg de functie van vice-president van Bell Aircraft.
Wernher von Braun. Ruimtevaartdeskundige. Ook nazi-lid, maar hij ondertekende bij zijn komst naar Amerika een document dat hij nooit iets met de nazi's te maken had willen hebben.
Raketten en straalmotoren werden niet genoemd in het Verdrag van Versailles, dus richtte de Duitsers hun ontwikkelingen daarop.
De Engelsen reageerden trouwens ook meteen, toen ze inzagen dat de Duitsers een voorzrpong op hen hadden op militair-technisch terrein. Er rolden vrijwel direct heel veel vliegtuigen van de lopende band, vooral in Amerika. En: de Engelsen ontwikkelden radar. Dat hadden de Duitsers weer niet. Bovendien bleken de Duitse vliegtuigen erg geschikt voor de Blitzkrieg, maar niet voor strijd met een lange adem. Grote afstanden konden de Duitsers niet aan.
De aanval op de Geallieerde landen door Duitsland vond plaats door middel van het zogenaamde 'Sichelschnittplan': als een sikkel doorsneed Duitsland Frankrijk, net als in WO-I, maar nu met een veel wijdere boog; ook Nederland viel daaronder.
Verzet in Nederland bij de Grebbeberg, de Afsluitdijk, rondom Rotterdam en Den Haag, en bij de Moerdijk.
Het bombardement van Rotterdam was het derde grote bombardement van de Luftwaffe: Guernica en Warschau gingen Rotterdam voor.
Mensen verzamelen zich op het Land van Hoboken terwijl de stad Rotterdam brandt; 14 mei 1940.
Warschau in puin na de Duitse bombardementen op het ghetto, 1945. Bron: Wikimedia Commons.
Hans Paul Oster, 1887 - 1945) was een Duits beroepsofficier in de Duitse Wehrmacht en een vastberaden tegenstander van Hitler en het nazisme. Hij was een centrale persoon in het verzet van Duitse legerofficieren tegen Hitler. Dank zij hem was Nederland goed op de hoogte van de aanvalsplannen van de Wehrmacht. Oster werd vlak voor de bevrijding opgehangen door de nazi's.
Bruly-de-Pesche, 'l'Abri de Hitler': tijdens eerste juniweken 1940 provisorisch hoofdkwartier van de Führer.
De Maginotlinie was een Franse verdedigingslinie aangelegd tussen 1930 en 1938 op de grens met België, Luxemburg en Duitsland in het noorden en met Italië in het zuiden.
Hier (deel van) de Maginotlinie, met het antwoord van de Duitsers: de Siegfriedlinie.
Hier de Maginotlinie met gegevens over fortificaties e.d.
Het gangenstelsel onder de ouvrages was zo uitgebreid dat er gebruik gemaakt werd van spoorlijnen, zoals de foto hierboven van de ouvrage Michelsberg laat zien.
Deel van de Maginotlinie; veel van dergelijke ouvrages (verdedigingswerken) zijn nu als museum te bezoeken.
Duitsland viel in de Tweede Wereldoorlog Frankrijk binnen via de Belgische Ardennen. Het Franse opperbevel had dit gebied ongeschikt bevonden voor tanks en had de linie ten zuiden hiervan zwak uitgebouwd. De personele bezetting bestond hier voornamelijk uit onervaren troepen en oudere reservisten. In feite werd het zogenaamde Schlieffenplan door de Duitsers uit de Eerste Wereldoorlog hergebruikt. Na drie dagen brak de vijand bij Sedan door de linie. Het enige Maginotfort dat hierbij werd veroverd was het Petit Ouvrage La Ferté. De gehele 107-koppige bemanning sneuvelde door verstikking.
Erwin Rommel leidde de invasie in Frankrijk. Al in de eerste week wist hij 10.000 Fransen gevangen te nemen.
Heel veel Fransen (zes tot tien miljoen!) sloegen op de vlucht, verlaten steden boden een sinistere aanblik.In Limoges sliepen op een gegeven moment bijna 200.000 mensen in de straten en parken.
Ruïnes als herinneringsmonument in Oradour-sur-Glane; dit ruïneplaatsje ligt vlak bij Limoges.
Jean Monnet, Europees ereburger.
Bij de Duitse invasie van Frankrijk in 1940 trachtte Monnet, met de goedkeuring van de Britse eerste minister Winston Churchill, de Franse regering te overtuigen tot een volledige staatkundige unie tussen Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk, om als één natie de Duitse aanvaller te bestrijden. Het plan mislukte op het laatste moment door het aftreden van premier Paul Reynaud, ten voordele van maarschalk Pétain, die een wapenstilstand met Duitsland voorstond.
Essay van de jood Marc Bloch, (Vreemde nederlaag), waarin Bloch in hoofdlijnen precies vertelt waar het bij de nederlaag van Frankrijk tegen Duitsland om ging. De nederlaag verbijsterde de Fransen, vooral omdat ze een immens zelfvertrouwen koesterden.
Duitse militairen en ook legerleiding, onder wie Adolf Hitler (1889-1945), gebruikten met name tijdens de Tweede Wereldoorlog op grote schaal drugs. De middelen varieerden van pervitine (methamfetamine, tegenwoordig bekend als crystal meth en in oktober 1937 op de markt gebracht) en opiaten tot morfine, heroïne en cocaïne.
Ook interessant: Koningin Wilhelmina gebruikte in de oorlog crystal meth.
Winston Churchill's "Blood, Toil, Tears and Sweat" Speech - Written form & Audio
Gehouden op 13 mei 1940.
Churchill verzette zich van meet af aan tegen iedere vorm van compromis.
Mak: De Britten waren ervan overtuigd, dat Duitsland na 1940 opnieuw diep in de problemen zou komen door het gebrek aan eigen grondstoffen. De Britse staf speculeerde er met hun oorlogsplan op, dat Duitsland eind 1941 in een diepe crisis terecht zou komen, en dan vanzelf zou instorten. 'Vanaf 1942 zouden ze (de Britten) zich vooral moeten richten op de stervensbegeleiding van een uit zichzelf desintegrerend nazi-rijk.
De Slag om Engeland (Engels: Battle of Britain) was een luchtoorlog tijdens de Tweede Wereldoorlog tussen de Duitse Luftwaffe en de Britse Royal Air Force (RAF). De luchtoorlog begon op 10 juli 1940 en verliep in vijf fasen tot hij ten slotte eindigde op 31 oktober 1940.
Een Spitfire beschiet een Heinkel He-111-bommenwerper
Injuries brought about during the bombing of London.
Duitsland had gedacht het westen snel onder de duim te krijgen, zodat ze al hun energie in Rusland konden steken. Het fiasco van de twee-frontenoorlog (WO-I) moest vermeden worden. Dit pakte anders uit.
Op zee stelde Duitsland al helemaal niks voor: het land beschikte over geen enkel vliegdekschip, en maar 22 onderzeeërs, die geschikt waren voor operaties in de oceaan. 'De paar slagschepen koesterde Hitler als kroonjuwelen: hij hield ze zorgvuldig in de havens.' - Mak, p. 475.
Angus Calder, kroniek van de eenzame strijd van de Britten tegen Duitsland. 1991.
CHURCHILL'S HISTORIC UNDERGROUND BUNKER,
onderdeel van de zogenaamde Cabinet War Rooms: een van de belangrijkste doelwitten die de Duitsers met hun bombardementen op Londen niet hebben weten te raken.
Villa Marlier, locatie van de Wannseeconferentie - cc
Op uitnodiging van Reinhard Heydrich – die in opdracht van Heinrich Himmler handelde – vond op 20 januari 1942 bij de Wannsee (bij Berlijn) een berucht geworden nazivergadering plaats. Deze zogenaamde Wannseeconferentie was een keerpunt in het naziplan van de Endlösung, die miljoenen Joden het leven kostte.
Het gebied van het Generaal-gouvernement in 1945 (na ongedaan maken verdrag van Versailles, gebieden afgestaan aan de USSR, en vóór de verschuiving van Polen naar het westen (annexatie van Pruisen en Duitse gebieden).
In het Generaal-gouvernement liet de Duitse bezetter zich van zijn meest barbaarse kant zien. Doel van de bezettingsmacht was om het gebied vrij te maken van Joden. Voor de Polen was een ondergeschikte rol voorzien onder Duitse heerschappij. Volgens een notitie van Heinrich Himmler, chef van de SS en de Duitse politie was voor de Polen vierjarig onderwijs voldoende.
Kinderen van Zamosc; foto's van een tentoonstelling in 2019 aldaar.
De tentoonstelling toont het drama dat plaatsvond op Zamość-land tijdens de Tweede Wereldoorlog. Poolse kinderen uit de regio Zamość werden in 1942–1943 overgebracht naar doorgangskampen in Zamość en Zwierzyniec, en van daar werden ze verder gevoerd naar dwangarbeidkampen. Het is ook het verhaal van Poolse kinderen die bij hun ouders werden weggehaald, die 'gegermaniseerd' moesten worden.
Velen werden vermoord.
Poolse gevangenen
op weg naar massa-executie.
In november 1939, twee maanden na de Poolse veldtocht, begon de Duitse bezetter al met het vermoorden van Polen. Tijdens de zogenoemde Intelligenzaktion, die duurde tot de lente van 1940, werden in het door het Duitse Rijk geannexeerde westelijke deel van het land zo’n 60.000 vooraanstaande Poolse burgers vermoord. De daders waren Heydrichs Einsatzgruppen en de Volksdeutscher Selbstschutz, een paramilitaire organisatie van ‘Volksduitsers’, de Duitsers die niet in het Reich woonden. Doel van de Intelligenzaktion was om potentiële verzetsstrijders te elimineren, zodat een eventueel Pools verzet niet krachtig genoeg zou zijn om wat tegen de Duitse bezetter te beginnen.
Auschwitz
Otto Hermann Wilhelm Moll 1915 - 1946.
Sadistische SS -officier die werd geëxecuteerd voor wreedheden die hij had begaan tijdens zijn werk in het concentratiekamp Auschwitz tijdens de Tweede Wereldoorlog . De SS- Hauptscharführer , die de rang van kwartiermeester-sergeant bekleedde , zou tijdens zijn verblijf in Birkenau persoonlijk duizenden onschuldige slachtoffers hebben gedood (volgens sommige rapporten meer dan 20 duizend) .
Albert Speer; ik kende hem alleen als architect van Hitler, maar hij was ook verantwoordelijk als minister. Volgens sommigen duurde de oorlog dank zij hem veel langer. In Neurenberg veroordeeld tot 20 jaar gevangenisstraf.
Raoul Wallenberg, Zweeds architect; redde 30.000 tot ongeveer 100.000 Joden door te voorkomen dat het grootste Jodengetto in Boedapest werd uitgemoord en door talrijke Joden een quasi tijdelijk Zweeds paspoort te verstrekken.
In januari 1945 werd hij door de Russen gearresteerd. Het is nooit in de openbaarheid gekomen hoe en wanneer hij gestorven is. Pas in 2016 werd hij officieel doodverklaard.
Huizen werden in brand gestoken om de Joden 'uit te roken'. Getto-opstand in Warschau, met als doel 'vechtend de dood in te gaan.' 19 april 1943. Het getto werd met de grond gelijk gemaakt.
In 1944 vond een andere opstand plaats, ook in Warschau: onderdeel van operatie Storm, bevrijdingsopstand.
De strijd tegen de Duitsers barst los aan de Clodnastraat, 1944.
Met de moed der wanhoop kwam in 1944 het Poolse Thuisleger in actie. Het doel: Warschau bevrijden uit Duitse handen vóór de komst van de Russen. De opstand werd een drama dat 200.000 mensen het leven kostte. Waarom schoten de geallieerden niet te hulp?
Soldaten van het Thuisleger verplaatsen zich door de riolen. Deze wordt gevangen door de Duitsers, najaar 1944.
Voor een goed begrip van de oorlog aan het oostfront is het interessant om deze korte animatie te bekijken over de Fins-Russicshe Winteroorlog, 1939-1940.
De situatie nabij Leningrad, tijdens beleg van die stad.
Het Duitse aanvalsplan dat tot het beleg leidde heette Unternehmen Nordlicht (1942). De Duitsers slaagden er evenwel niet in de stad te veroveren; hun beleg duurde vanaf 8 september 1941 tot 27 januari 1944 en eindigde met hun terugtrekking, waarna Leningrad definitief buiten het schootsveld van de Duitse artillerie kwam te liggen. De prijs in aantallen slachtoffers was echter zeer hoog.
Doden bij het beleg van Leningrad. Er werden kinderen en ouderen geëvacueerd, maar lang niet allemaal. De honger was zo erg, dat zelfs kannibalisme voorkwam.
Een ooggetuigeverslag Lidia Ginzburg, Omsingeld; kwam pas uit in 1983.
Laatste deel 7e symfonie opus Leningrad van Dmitri Sjostakovitsj.
Deze symfonie werd op 27 december 1941 voltooid. Toentertijd genoot het werk een extreme populariteit en werd het een cultureel historisch monument als symbool van het verzet tegen het totalitaire nazi-regime en militarisme. Ook nu nog wordt het beschouwd als een groots muzikaal testament voor de 25.000.000 Sovjetburgers die gedurende de Grote Vaderlandse Oorlog hun leven lieten. De interpretatie en de ontstaansgeschiedenis van het werk worden nog steeds bestudeerd, bekritiseerd en gemanipuleerd.
'Stalins utopie was even onzinnig als die van Hitler. Maar op een bepaalde manier was zijn droombeeld rationeler en zelfs optimistischer.' - Mak, bladz. 581.
Leon Trotski, 1879-1940. Voerde oppositie tegen de bureaucatie van Stalin; wilde vechten tegen het fascisme van Hitler, en was dus tegen het non-aanvalspact van Hitler en Stalin. Werd tijdens ballingschap vermoord, alsook de rest van zijn familie.
Stalin op een poster uit de Sovjet-tijd. Eerste vijfjarenplan (1928-1932)
In 1928 vestigde Stalin zijn dictatuur en was hij de machtigste persoon binnen de grenzen van de Sovjet-Unie. Meteen begon hij met de uitvoering van een eerste vijfjarenplan, waarbij hij inzette op collectivisering van de landbouw (waarbij kolchozen en sovchozen werden gesticht en de boeren die zich hiertegen verzetten, de koelakken, naar Siberië gedeporteerd werden) op een snelle groei van de zware industrie.
Poster uit 1930 - Verdrijf de koelakken uit de kolchoz.
Facade of Four Seasons hotel; voorheen Hotel Moskva from Manege Square. Moscow, Russia.
'Het hotel is een monument van angst. Wie goed kijkt, ziet dat de zijgevel er heel anders uitziet dan de voorgevel.'
Niemand durfde Stalin op zijn vergissing te wijzen, dat hij beide ontwerpen als voorgevel had goedgekeurd. Mak, p. 591.
André Gide, Retour de l'U.R.S.S., 1936; Gide veranderde 180 graden van opvatting toen hij Rusland bezocht.
Goelag-kampen. Elke groene stip is er één.
Goelag, Glavnoje Oepravljenië Lagerej, de Hoofdadministratie Kampen, Stalin begon in 1937, met zijn 'sociale zuiveringscampagne. Streefdoel was 70.000 executies en 200.000 verbanningen naar de Goelag, van 'criminelen, onrustzaaiers en sociaal gevaarlijke elementen.' Chroetsjov liet koelakken vermoorden. 'Productie' van gevangenen.' Zie bijvoorbeeld ver naar het oosten Kolyma. Hongerdoden kwamen er nog bij.
Het Sovjetimperium werd beroofd van top- en middenkader: tienduizenden ingenieurs, managers, boeren, handelsmensen en legerofficieren.Verder ook wetenschappers, schrijvers, schilders en andere kunstenaars.
Enkele voorbeelden: Kamenev en Kirov, p. 601 Mak: trouwe bolsjewisten. Toch vermoord in Loebjanka-gevangenis.
Sovjet Politicus, Sergei Kirov.
Sovjet politicus, , Lev Kamenev
Een ander slachtoffer van de zuiveringen: Isaac Babel.
Babels brilletje en manuscripten in het Literatuurmuseum te Odessa.
1894-1940, Isaac Babel, schrijver.
Verloochende onder grote druk zijn vroegere stijl en zelfs zijn waarnemingen. Toch wordt hij verdacht, en herroept dan zijn valse getuigenissen. Het helpt niet, hij wordt vermoord door Beria.
Winrich Hans Hubertus Behr
Behr vocht eerst in Afrika. Teruggekeerd in Duitsland werd hij als Eerste Ordonnansofficier toegevoegd aan het 6e leger van bevelhebber Friedrich Paulus die de Slag om Stalingrad leidde in Rusland. In opdracht van Paulus keerde Behr halverwege januari 1943 naar de Wolfsschanze (Adolf Hitlers hoofdkwartier) terug. Behrs missie bestond erin de Führer te overtuigen van de hopeloze situatie van de Duitse troepen. Deze waren namelijk ingesloten bij de Slag om Stalingrad. Zijn missie mislukte omdat Hitler het offensief niet wilde stoppen. Om Paulus niet verder te ontmoedigen, mocht Behr niet terugkeren naar het Russische front. Tijdens de landing van de geallieerden in Normandië werd Behr in de rang van majoor-stafofficier toegevoegd aan de generale staf van de generaals Erwin Rommel en Walter Model. Hij was betrokken bij de laatste bloedige gevechten in Nederland, in het bijzonder bij de Slag om Arnhem. Toen Prins Bernhard er na de oorlog van verdacht werd dat hij de luchtlanding aan de Duitsers zou hebben verraden, heeft Winrich Behr in een notarieel vastgelegde verklaring dit gerucht ontkend.
Restanten Wolfsschanze.
De overblijfselen van het complex bevinden zich in het huidige Polen in het dorp Gierłoż (Duits: Görlitz) vlak bij Kętrzyn (Duits: Rastenburg), een gebied dat destijds een onderdeel was van de Duitse provincie Oost-Pruisen. Het complex bestond uit een groep bunkers en versterkte gebouwen in een dichtbebost gebied, omringd door enkele ringen van prikkeldraad. Dicht bij het complex lag een vliegveld. Het was gebouwd voor het offensief van de Wehrmacht in 1941 tegen de Sovjet-Unie en was verlaten in 1944 toen de Sovjettroepen Oost-Pruisen naderden.
Friedrich Paulus, juni 1942, opperbevelhebber van het Zesde Leger, dat de strijd om Stalingrad voerde - en verloor.
De T-34 was een middelzware tank die door het Rode Leger werd ingezet tijdens de Tweede Wereldoorlog. Tijdens die oorlog was het de meest geproduceerde tank ter wereld.
Er staan twee van die tanks op het Russische oorlogsmonument in Berlijn. Tiergarten.
Tiergarten.
Volgograd aan de Wolga, satelietfoto, 2005. Volgograd is beter bekend onder de naam Stalingrad. Op de foto is goed te zien dat het een lintstad is, smal, maar vele kilometers lang.
Ruïne van de oorlog, restanten meelfabriek. Foto van mei 2015, Stalingrad. Sinds 1961 heet de stad Volgograd.
Straatgevechten in Stalingrad.
Vasili Tsjoejkov in 1945
Bijnamen: "De Man met een IJzeren Wil"; "De Steen"
Tsjoekov hielp het Rode Leger aan een glansrijke overwinning op de Duitsers bij Stalingrad.
Een belangrijke fout van Hitler was, dat hij eigenmachtig besloot de grote, samenhangende Operatie Blau te splitsen, en twee militaire bewegingen tegelijk te laten uitvoeren. Een in de richting ban Stalingrad, de ander richting de olierijke Kaukasus.
"Rattenkrieg" noemden de Duitsers de slag om Stalingrad.
Hitler nam na 1941 te veel posities tegelijk in: én staatshoofd, én partijleider, én opperste bevelhebber van marine, luchtmacht, leger en SS-troepen. Moderne techniek verbond hem met alle oorlogsgebieden, en hij wilde pertinent alle belangrijke beslissingen zelf nemen.
Op 29 en 30 september 1941 vermoordden Einsatzgruppen, geassisteerd door Oekraïense collaborateurs, 33.771 joden in het ravijn Babi Jar bij Kiev. De slachtoffers werden gedwongen zich uit te kleden en in het ravijn af te dalen, waar ze werden gemitrailleerd. Het is een van de ergste bloedbaden uit de wereldgeschiedenis.
Huntington beschreef in 1996 in dit boek de lijn die loopt tussen de westelijke christelijke volkeren en de oostelijke orthodoxe en islamitische culturen.
Geert Mak ondervindt, dat Odessa op de scheidslijn ligt, nu eens Europees, dan weer oosters.
Armeense partizaneneenheid staat in gevechtslinie tegen het Turkse leger rond de stad Van in mei 1915
Bij conflicten en deportaties werden in 1915, nog voordat Atatürk aan de macht kwam, naar schatting anderhalf miljoen Osmaanse Armeniërs omgebracht: de zogenaamde Armeense Genocide.
De 'Jonge Turken' vanaf 1911 streefden volgens een agressief nationailisme naar een puur Turks Turkije (Pan-Turkisme); andere volken uit de oude 'millets' - verschillende geloofsgemeenschappen - moesten weg. Ook omdat die volken steeds meer opkwamen voor hun eigen rechten. Al in de negentiger jaren van de 19e eeuw werd er volop gemoord op de Armeniërs; daar bovenop vond in 1915 de beruchte genocide plaats. De Turken erkennen geen Armeense genocide.
Kemal Atatürk, Vader der Turken; dwong zijn volk in een geseculariseerd keurslijf. Hij maakte een einde aan de veel liberalere en vooral verdraagzame Osmaanse Republiek. In de jaren twintig kwam er een grote volksverhuizing tot stand, een geforceerde uitwisseling van volken.
'Pas onder Atatürk werden etnische zuiveringen verheven tot officieel beleid', Mak, pag. 664.
Meer dan een miljoen Grieks-orthodoxe inwoners van Anatolië werden naar Griekenland gestuurd, bijna vierhondreduizend Griekse moslims werden uitgezet naar Turkije.
Migratiebewegingen van de grote bevolkingsruil, 1915-1925.
Anogia, Kreta; dorpsmoord door de Duitsers, 15 augustus 1944.
Na de Duitse represaille was er geen huis of niks meer over.
De ontvoering betrof generaal Heinrich Kreipe; die ontkwam ten slotte ongedeerd naar Egypte. Evengoed was het dorp platgebrand.
In Griekenland streden Italianen, Duitsers, Grieken en Geallieerden. De Italianen begonnen, omdat ze jaloers waren op de veroveringen van de Duitsers; het was de bedoeling Griekenland te annexeren. De nazí's vielen van een andere kant binnen, zodoende waren er twee fronten. Italië en Duitsland waren bondgenoten.
Duitsland viel Kreta op 20 mei 1941 aan met een groot aantal paratroepen. Ondanks zeer hevig verzet van Griekse en Gemenebest troepen en de bevolking van Kreta veroverden de Duitsers op 1 juni het hele eiland. De Slag om Kreta wordt gezien als een Duitse Pyrrusoverwinning, een overwinning die door de hoge kosten ook geldt als een nederlaag, omdat bijna de voltallige Duitse paratroepen werden weggevaagd.In september 1943 sloot Italië zich aan bij de Geallieerden en veranderden de bondgenoten Duitsland en Italië ineens in vijanden. Deze omslag veroorzaakte vijandschap, bij voorbeeld op het Griekse eiland Kefalonia. De slachting van Kefalonia is onderwerp van het boek Kapitein Corelli's mandoline. De Italianen hielden het eiland bezet, de 33e Acqui Divisie. Toen in oktober 1944 de Engelsen Athene bereikten en de oorlog voorbij was, werd het land weer een democratisch koninkrijk, onder koning Constantijn.
Historische fictie; over de strijd op het Griekse eiland Kefalonia. Nazi's vermoordden vele Italianen, voorheen bondgenoten, vanwege de omslag binnen de Italiaanse gelederen; ze werden pro-geallieerd.
De bezetting van Griekenland eindigde in oktober 1944 met de terugtrekking van de Duitse troepen. Zij trokken zich terug om niet door het oprukkende Rode Leger afgesneden te worden op de Balkan. Britse troepen vielen Griekenland daarna binnen en op 14 oktober 1944 werd Athene bevrijd.
In Italië ontstond een burgeroorlog, tussen Italianen die fascistisch waren aan de ene kant, en die pro-regering Badoglio (pro-geallieerd) waren aan de andere kant. Dit was na de inval van de Geallieerden op Sicilië. Veel partizanen-acitiviteit.
In Italië ontstond een burgeroorlog, tussen Italianen die fascistisch waren aan de ene kant, en die pro-regering Badoglio (pro-geallieerd) waren aan de andere kant. Dit was na de inval van de Geallieerden op Sicilië. Veel partizanen-acitiviteit.
Dit is een foto van de slag bij Montecassino, oftewel de Slag om Rome, tussen Duitsers en Geallieerden. De slag vond plaats in 1944. Hij deed erg denken aan de loopgravenoorlog van 1914-1918. Poolse soldaten hebben hier als bevrijders een belangrijke rol gespeeld.
Duitse verdedigingslinies ten zuiden van Rome, 1943. Het ging bij Montecassino om de Gustav-linie, hier rood getekend.
Albert Kesselring, Wehrmacht. Geen lekkere jongen, leidde onder andere de bombardementen op Rotterdam. Was kunstliefhebber, en spaarde daarom in Italië Rome en andere mooie kunststeden.
Paus Pius XII; Geert Mak beschrijft zijn rol uitvoerig tijdens de Tweede Wereldoorlog. Pius XII was een anti-semiet. Weliswaar vonden er op lokaal niveau imposante reddingsacties plaats, maar van een duidelijke leiding vanuit Rome is nooit sprake geweest. Meest opvallende gebeurtenis die zijn afzijdigheid laat zien, was een massale razzia vlak bij zijn woning, waarbij vrachtwagens met doodsbange kinderen vlak langs hem reden. Een officieel protest liet hij echter nooit horen, ook toen niet.
Situatie in Frankrijk, tijdens WO-II; in de Vrije Zone het Vichy-bewind, van de oude generaal Pétain.
Charles de Gaulle, 1943.
Op 18 juni verklaarde De Gaulle via de Britse radio dat Frankrijk wel een slag had verloren, maar niet de oorlog en hij riep het Franse volk op de strijd tegen Duitsland voort te zetten. Het onmiddellijke resultaat daarvan was dat hij wegens desertie bij verstek ter dood werd veroordeeld door het Vichy-regime.
Gedenkplaat Rafle du Vel 'd'Hiv'.
De Vel 'd'Hiv' Roundup ( Frans : Rafle du Vélodrome d'Hiver , gewoonlijk de Rafle du Vel 'd'Hiv' genoemd was een massale arrestatie van Joden in Parijs door de Franse politie, codenaam Opération Vent printanier ("Operation Spring Breeze"), op 16 en 17 juli 1942. De naam "Vel 'd'Hiv' Roundup" is afgeleid van de naam van de Vélodrome d'Hiver ("Winter Velodrome "), waar de meeste slachtoffers tijdelijk waren opgesloten. De Franse politie assisteerde. 13.152 Joden werden gearresteerd, waaronder meer dan 4.000 kinderen. Ze werden gehouden in het Vélodrome d'Hiver in extreem druk omstandigheden, bijna zonder voedsel en water en zonder sanitaire voorzieningen, evenals bij de interneringskampen Drancy , Pithiviers en Beaune-la-Rolande. Vervolgens werden ze via treinwagons naar Auschwitz getransporteerd en vermoord.
Deze massamoord op de Joden komt terug in dit boek van Tatiana de Rosnay.
Charles de Gaulle, ging uit van een 'verbeeld Frankrijk': een Frankrijk dat nog steeds een wereldrijk was. 'Vanuit die optiek waren Engeland en Amerika zijn vijanden, niet Duitsland'. Er waren lastige situaties tussen hem enerzijds en en Churchill en president Roosevelt anderzijds.
Jean Moulin (1899 - 1943) was een belangrijk persoon in het Franse verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog. Vanwege zijn grote moed staat hij vandaag de dag in Frankrijk bekend als een symbool van de verzetsbeweging. Mak noemt hem 'het werkelijke hart van het verzet.'
Jean Moulin werd verraden en op gruwelijke wijze doodgemarteld.
Roosevelt, De Gaulle, en Churchill. Roosevelt was van mening: 'De Gaulle mag een eerlijk man zijn, hij heeft een messiascomplex.'
Volgens Hitlers idee van de Grossraumwirtschaft (vergelijkbaar met Lebensraum) moesten vele mannen te werk gesteld in de zogenaamde Arbeitseinsatz. Feitelijk slavenarbeid voor de Duitsers, die vele mensen, ook Vichy/-aanhangers, in de armen van het verzet dreef.
Tegen het najaar van 1943 werd bijna de helft van de industriële produktie naar Duitsland gebracht.
Wat betreft het verzet, had je in Frankrijk de maquis, de zogenaamd ongeregistreerden, die los opereerden van de officiële resistance.
Leden van de Maquis; zij zaten ondergedoken in de natuur van het Frans platteland.
De Milice française, vaak afgekort tot Milice, was een paramilitaire eenheid die in 1943 door Vichy-Frankrijk werd opgericht om de Duitsers te helpen in hun strijd tegen het Franse verzet. 
Leden van de Milice, bewapend met buit gemaakte Britse wapens.
Foto van de spookstad Oradour sur Glane, waar een massamoord plaats vond door de nazís. .
Oorlogscorrespondent Ernie (Ernest) Pyle.
Op de ochtend na D-Day, de invasie van Normandië op 6 juni 1944, werd hij in Frankrijk aan land gezet en vergezelde de troepen in de gevechten richting Duitsland. Pyle beschreef de situatie twee dagen later: "Mannen sliepen in het zand, sommige sliepen voor altijd. Mannen dreven in het water, maar ze wisten niet dat ze in het water dreven, want ze waren dood." Onder de golven lagen honderden trucks en landingsschepen die de kust niet hadden gehaald, vaak met bemanning en al. "Er is niet achtergelaten dan de resten: het levenloze afval, de zon en de bloemen, en de totale stilte. Alles is dood - de manschappen, de machines, de dieren - en alleen jij bent er nog, als enige levende".
Pijpleiding operatie Pluto
Operatie Pluto (Pipe-Lines Under The Ocean) was een operatie van Britse wetenschappers, olieproducenten en strijdkrachten tijdens de Tweede Wereldoorlog, na de landing in Normandië. Het doel was het leggen van onderzeese pijpleidingen in het Kanaal tussen Engeland en Frankrijk om de oprukkende geallieerde strijdmachten in Europa van brandstof te voorzien. Het verste punt was Maastricht.
Operatie Bagration
Verlaten voertuigen van het Duitse 9e Leger op een weg nabij Babroejsk (Wit-Rusland):
Dolle dinsdag, 5 september 1944, in Eindhoven.
Voorbarige vreugde na de snelle opmars van de Geallieerden. Een van de redenen dat het misliep was dat de aanvoerlijnen voor de brandstof niet ver genoeg reikten.
Dit boek verscheen pas in 2019. Mak vertelt over Vlissingen:
Vlissingen heeft een cruciale rol gespeeld in het verloop van de Tweede Wereldoorlog. De strategische ligging van de stad aan de Westerschelde heeft tot gevolg gehad dat de stad het meest gebombardeerd is van alle Nederlandse steden. Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog was er slechts één huis onbeschadigd. Behalve in Vlissingen is er op Walcheren ook zwaar gestreden in Westkapelle en bij de Sloedam. Naast Normandië is Walcheren de enige plaats waar de Atlantikwall doorbroken is door de geallieerden.
Pułkownik Stanisław Sosabowski; Pools parachutitsengeneraal; hij was de enige die bij Operatie Market Garden waarschuwde voor de aanwezigheid van Duitse Pantserdivisies. Sosabowski was lange tijd de zondebok, en is pas na zijn dood gerehabiliteerd. Hij eindigde zijn leven als Engels fabrieksarbeider.
Uitstekende biografie van generaal-majoor Stanislaw Sosabowski, bevelhebber van de 1ste Poolse Onafhankelijke Parachutisten Brigade. Deze Poolse patriot kwam op voor de Poolse nationale belangen en werd slachtoffer van een politiek machtsspel (10-11).
Dit boek van Sosbowski zelf kwam in 1960 uit.
Ardennenoffenzief, 1944. Amerikaanse soldaten zoeken dekking tijdens de slag.
De Slag om de Ardennen, ook wel Ardennenoffensief, was het laatste grote offensief van de Duitse Wehrmacht aan het westfront in de Tweede Wereldoorlog. De slag vond plaats in de Ardennen, van 16 december 1944 tot 25 januari 1945, en werd gewonnen door de geallieerden. Einddoel van Hitler was opnieuw de vitale bevoorradingshaven Antwerpen.
Mak citeert diverse malen deze vrouw:
Martha Gellhorn, oorlogscorrespondent, en derde vrouw van Ernest Hemingway. Zij versloeg de laatse vijftig jaar van haar leven oorlogen, o.a. D-Day, en de Spaanse Burgeroorlog. Ze stierf in 1998, 90 jaar oud.
Elbe-Day; "When East met West to end World War II"
Bij de rivier de Elbe, in het hart van Hitler-Duitsland, ontmoettten de Verenigde Staten en Rusland elkaar. Maar terwijl de oorlog hen samenbrcht, zou de vrede de supermachten splijten.
De verdrongen misdaden aan het einde van de oorlog.
De soldaten die aan het einde van de Tweede Wereloorlog Duitsland bevrijdden van de nazi's, brachten voor veel vrouwen nieuw leed. Talloze vrouwen en meisjes (en ook ettelijke mannen) werden het slachtoffer van seksueel geweld., overal in het land. En in tegenstelling tot de wijd verbreide voorstelling waren niet alleen Russen de daders, maar ook de Amerikanen, Fransen en Britten.
Nazischip Wilhelm Gustloff, van Kraft durch Freude. Gebouwd in 1938 als vakantieschip.
Onder dreiging van het oprukkende Rode Leger kreeg de Wilhelm Gustloff de taak om vluchtelingen en gewonde Duitse soldaten uit Oost-Pruisen te evacueren naar de Duitse havenstad Kiel. Het schip werd voor die opdracht uitgerust met luchtafweergeschut en het rode kruis op de schouw werd verwijderd. Vluchtelingen waren amper te stuiten en de opnamecapaciteit werd ver overschreden. 10.300 opvarenden moesten toegelaten worden, waaronder 1500, deels gewonde, militairen.
De sovjets kregen het schip in de gaten en torpedeerden het.
Dit is de definitieve biografie van een van de meest controversiële figuren van de Tweede Wereldoorlog. Sir Arthur Harris blijft het doelwit van kritiek en laster door velen, terwijl anderen geloven dat de bijdrage die hij en zijn mannen hebben geleverd aan de geallieerde overwinning, zwaar ondergewaardeerd is. Harris is in het bijzonder veroordeeld voor zijn tactiek van Area Bombing waarbij burgers en hun huizen legitieme doelen werden, samen met industriële en militaire installaties. Dit wordt door de auteur onderzocht en volledig in zijn context geplaatst, en net zo belangrijk, in de instructies die hij van het bestuur van Churchill ontving. Het kritische maar zeer sympathieke verslag van Henry Probert is gebaseerd op breed onderzoek en, voor het eerst, op alle eigen artikelen van Harris, om een uitstekend inzicht te geven in deze man.
De door het bombardement verwoeste Frauenkirche in Dresden, de stad waar Het Stenen Bruidsbed van Harry Mulisch zich afspeelt. Het was voor mij een indringende manier om kennis te maken met de branden in de Duitse steden, veroorzaakt door de bevrijders.
'Het bombarderen van burgers werd een speciale wetenschap.' De nazi's waren hier zelf ironisch genoeg mee begonnen, met het bombardement van Warschau in 1939..
Dresden, na Operatie Donderslag, in de nacht van 13 op 14 februari 1945.
Dagboek van een anonieme vrouw uit Berlijn; werd afschuwelijk verkracht door de Russen - zoals veel vrouwen.
Zoja Kosmodemjanskaja werd uitgeroepen tot eerste vrouwelijke Held van de Sovjet-Unie tijdens de Tweede Wereldoorlog. Onder de woede en de gewelddadigheid van de Russen lag de woede om de dood van dit jonge meisje. Veel jonge sovjetsoldaten droegen haar foto bij zich.
Parade te paard van maarschalk Georgi Zjoekov op het Rode Plein. De parade betekende voor Zjoekov het hoogtepunt en tegelijk het einde, zegt Mak. Zjoekov haalde veel overwinningen op de Duitsers, maar werd bij Berlijn 'onttroond' door collega-generaals.
Robert Ley, Duits nazi-politicus
Bezeten door fanatisme en alcohol behoorde Ley tot de uiterst radicale vleugel binnen de NSDAP die tot het einde wilde doorvechten. Zo steunde hij eind 1944 de oprichting van de Weerwolven, de Duitse guerrilla's die achter de geallieerde linies zouden moeten doorvechten. Ontliep zijn berechting in Neurenberg door zelfmoord.
Churchill zag de situatie niet echt goed in: de Russen waren in 1946 nog bang en defensief. Maar het IJzeren Gordijn werd een begrip.
Churchill zag de situatie niet echt goed in: de Russen waren in 1946 nog bang en defensief. Maar het IJzeren Gordijn werd een begrip.
László Rajk, 1909-1949.
Hongaars politicus en een van de bekendste slachtoffers van de zogenaamde "anti-titoïstische" zuiveringen van eind jaren veertig in Oost-Europa. Hij werd met zeven andere “samenzweerders” gearresteerd. Hij werd zwaar gemarteld en “bekende” tijdens het proces dat hij met de Amerikaanse spionagechef Allan Welsh Dulles geprobeerd had om in Hongarije een bloeddorstige dictatuur met een fascistisch patroon te vestigen.
Eerste van de zuiverings- showprocessen van Stalin.
Hongaarse Opstand, 1956.
Het is 23 oktober 1956 als een groep studenten van de technische universiteit in Boedapest openlijk hun steun betuigen aan de slachtoffers van het Poolse Poznan. In juni protesteert daar een groep fabrieksarbeiders tegen het communistische regime in Polen. De Hongaarse Opstand wordt keihard neergeslagen, officieel vallen er 74 doden en zijn er duizend gewonden. Het echte dodental wordt echter hoger geschat.
4 november 1956, Sovjet-tanks in Budapest.
Max Kohnstamm, 1914-2010.
Na de oorlog een tijdje privé-secretaris van Wilhelmina. Citaat Mak, p. 833-834:
De toenmalige regering had als regel: Wie niet slecht geweest is, is goed. Voor de koningin was het precies omgekeerd: Wie niet goed geweest is, is slecht. Ik herinner me hoe ze voor het eerst weer op Noordeinde kwam, met de pest erin, en hoe daar de burgemeester en wethouders van Den Haag stonden opgesteld. KOningin Wilhelmina loopt op de eerste af en vraagt alleen maar: "In welk concentratiekamp hebt u gezeten?" En die vraag herhaalde ze aan iedereen die daar was. Ik had geen flauw idee wat de mensen werkelijk gedaan hadden, maar het werd heel stil in die ontvangstzaal.
Brussel, Luxemburgplein.
Het plein gezien vanuit zijn noordwesthoek. Het gebouw in het midden is het voormalige station. Alle afgebeelde gebouwen rechts en links van het stationsgebouw behoren tot het Europees Parlement.
Brussel, Europees Parlement.
"Brussel is nooit als een stad beschouwd, het was vooral een functie', schrijft stadshistorica Sophie de Schaepdrijver. 'En de functie van Brussel was die van administratief centrum.'"
Brussel is de hoofdstad van Europa. De stad is tweetalig, en doet denken aan Odessa: het ligt op de breuklijnen tussen Noord- en Zuid-Europa.
Beroemdste foto van Guevara, genomen in 1960
'Che' werd het symbool van de nieuwe solidariteit met Derde Wereld
Norbert Elias (rechts), onderscheiden door minister Deetman (1987)
Norbert Elias zag de internationaal verbreide jongerenrebellie als zuiveringsritueel ten opzichte van de zonden van de vaderen.
Charles de Gaulle, nu in verband met de Algerijnse Onafhnakelijkheidsoorlog.
Barricades in Algiers in 1960
De Algerijnse oorlog:
Tijdens de onafhankelijkheidsstrijd van het Front de Libération Nationale (FLN) de Algerijnse onafhankelijkheidsbeweging, werd opnieuw de hulp van generaal de Gaulle ingeroepen. De onafhankelijkheidsstrijd ontpopte zich tot een guerrilla-oorlog waarbij ook terroristische aanslagen werden gepleegd. Ook werden er door pro Frans-Algerijnse nationalisten contra terroristische acties uitgevoerd. Toen het conflict zich na het bloedbad tijdens het vreedzame protest voor Algerijnse onafhankelijkheid in Parijs dreigde uit te breiden tot Frankrijk, besloot de Gaulle te gaan onderhandelen met de Algerijnse vrijheidsstrijders. Deze onderhandelingen resulteerden in 1962 tot de verdragen van Évian, waarin de onafhankelijkheid van Algerije werd uitgeroepen.
De vijfde Franse republiek
Met het einde van de Frans-Algerijnse oorlog kwam er tevens een einde aan de vierde Franse republiek. De Gaulle liet in 1958 een referendum opstellen over de hervorming van de grondwet, hier stemde 80% van de bevolking voor de hervormingen waardoor de Gaulle veel macht kreeg. De Gaulle was geliefd onder het Franse volk, maar hield er controversiële uitspraken op na in de buitenlandse politiek. De Gaulle wilde het machtige Frankrijk van voor de oorlog terugbrengen. Dit wilde de Gaulle bewerkstelligen door te investeren in kernwapens en Frankrijk af te zonderen van de Verenigde Staten. Dit sentiment werd in Frankrijk doorgezet tot het aantreden van president Nicolas Sarkozy, die in tegenstelling tot de Gaulle juist meer toenadering zocht tot de Verenigde Staten.
Sorbonne bezet door studenten, 28 mei 1968; Franse meirevolutie, 1968
De proteststakingen waren vooral gericht tegen de "oude maatschappij" en traditionele moraliteit, waarbij vooral het onderwijssysteem en werkgelegenheid bekritiseerd werden.
Lavoir in Chenières
Verdwijnen wasplaatsen (lavoirs) Frankrijk, boerderijen en kleine dorpen.
Leegloop Franse dorpen
Éamon de Valera, geboren als: Edward George de Valera, Ierse naam: Éamonn de Bhailéara,[3] (1882 – 1975) was een aanvoerder van de Ierse strijd voor onafhankelijkheid van het Verenigd Koninkrijk aan het begin van de 20e eeuw, en hij was partijleider van de republikeinse oppositie in de hieruit voortvloeiende Ierse Burgeroorlog.
1989: annus mirabilis, een jaar van wonderen.
Na de val van de muur: Stasi-jacht,: wie heeft wie bespioneerd?
Stasi gevangenis Hohenschönhause, onbekend maar zeer gevreesd; Oost-Berlijn.
De Stasigevangenis is nu een museum
Logo van de overheidsinstantie in Duitsland die verantwoordelijk is voor het archiveren en ontsluiten van de documenten van de Stasi, de geheime dienst van de voormalige DDR.
Laatste toespraak Ceaucescu, 1989
Romanian Orphanage. Bucharest. February 1990
- Image ID: BJ34DE
Mak, p. 1037: vanaf 1983 moest iedere Roemeense vrouw van Ceaucescu in haar leven minimaal 5 kindren baren. Dramatische gevolgen: overvolle weeshuizen met verlaten kindeeen, illiegale abortussen eisten slachtoffers.
Joegoslavië-oorlog, 1991-2001; onafhankelijkheidsoorlog.
Uitkomst - Ontstaan van de staten Slovenië, Kroatië, Bosnië en Herzegovina, Servië, Montenegro, Kosovo en Macedonië (1991-2008)
- Autonomie voor de Albanezen in Macedonië (2001)
Victor Klemperer, 1881-1960; Duits-Joodse filoloog en auteur, bekend van
LTI – Notizbuch eines Philologen en zijn dagboeken, waarin hij nauwgezet zijn Ausgrenzung, zijn uitsluiting uit de Duitse maatschappij documenteerde.legde ook geschiedenis DDR in dagboeken vast.
Neef van dirigent Otto Klemperer.
LTI - Lingua Tertii Imperii: De taal van het derde rijk,
Het boek besluit met een interessante epiloog over de toekomst van Europa. Eén citaat daaruit:
"De zwakte van Europa. diversiteit, is tegelijk haar grote kracht. Europa als vredesproces was een eclatant succes. Europa als economische eenheid is ook een eind op weg. Maar uiteindelijk is het Europese project tot mislukken gedoemd als er daarnaast niet snel een gemeenschappelijke culturele, politieke en bovenal democratische ruimte ontstaat."
Geert Mak, zoals hij staat op de achterpagina.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten