La Fayette, De ruiter op den regenboog, Andreas Latzko, 1935.

Boekomslag; mijn uitgave is met de twee delen in één band. 

Uitgave van de Wereldbibliotheek. Zonder jaartal, maar het boek is van 1935. Latzko zelf noemde het alleen La Fayettte - De ruiter op de regenboog is een toevoeging van de vertaler Nico van Suchtelen.

Dit boek wordt ook wel een romanbiografie genoemd. Het gaat over het leven van Gilbert du Motier de La Fayette, beter bekend als Marquis de La Fayette (Chavaniac-La Fayette, 1757 – 1834). 

. 

Chavaniac-La Fayette, 1757 – 1834). 

De markies was een Frans aristocraat die beroemd werd vanwege zijn rol in de Amerikaanse onafhankelijkheidsstrijd en de Franse Revolutie. Volgens Alphonse de Lamartine gaf hij de democratie haar karakter: de eerlijkheid. (uit: Wikipedia.)

In het boek staat deze tekening van La Fayette. 

La Fayettte heeft een buitengewoon interessant leven geleid. Hij viel geheel buiten de normen van zijn eigen stand, die grosso modo uit was op eigen gewin en een luxe leventje. De La Fayettes vader was Michel de Lafayette, die gedood werd in de slag bij Minden tijdens de Zevenjarige Oorlog met Engeland. Op twaalfjarige leeftijd stierven La Fayettes moeder en grootvader, hij bleef achter als een steenrijke wees.

Domicilie van La Fayette. 

Kasteel Chavaniac-La Fayette; erfgoed van de markies. In het departemenet Haute-Loire, gebouwd in de 14e eeuw. 

In 1771 trad hij toe tot het Koninklijke Leger. Hij was 14 jaar oud. Op zijn 16e trouwde hij met Marie Adrienne Francoise de Noailles, hetgeen zijn rijkdom nog vele malen vergrootte.

Portret van Marie Adrienne Francoise de Noailles, 18e eeuw, onbekende artiest. 

Lafayette hoorde in 1775 bij een diner hoe er met sympathie gesproken werd over de strijd in de koloniën. Hij maakte geheime afspraken, en smeedde een band tussen tussen Frankrijk en de Amerikaanse koloniën.
Hij kwam per schip aan in Charleston, South Carolina, in 1777, en reisde naar Philadelphia, waar hij binnen een paar weken tot Generaal Majoor werd benoemd. Dit weerspiegelde eerder zijn rijkdom en status als edelman dan zijn ervaring op het slagveld. Hij was pas 19! Hij werd als snel voorgesteld aan zijn opperbevelhebber, generaal George Washington, die een vriend voor het leven van hem zou worden. Lafayette raakte gewond in de slag bij Brandywine, en vocht onder andere ook samen met Washington en het leger bij Valley Forge. Toen de revolutioaniren trachtten Washington eruit te gooien (complot bekend als de Conway Cabal) stond La Fayette naast Washington.

Thomas de Conway, 1733-1800. Hij was  een Ier die tijdens zijn leven in verschillende legers als huurling diende.Hij heeft een controversiële carrière gehad, eerst vocht hij in de Franse legers in Europa. Hierna ging hij naar de Verenigde Staten om de kolonisten te helpen in hun strijd tegen de Britten. Hier werd hij bevorderd tot inspecteur-generaal in het leger van George Washington.

In 1777 intrigeerde hij met een aantal ontevreden Amerikanen (Benjamin Rush en Thomas Mifflin) om George Washington te vervangen door generaal Horatio Gates. De markies de La Fayette maakte aan dit plan echter een einde en waarschuwde dat Conway een gevaarlijk man was, waardoor hij later in Frankrijk als een held werd begroet. Als beloning werd Conway (die bijna 50 was) (rond 1780) als de gouverneur van de Franse kolonie Pondicherry naar het door hem verfoeide Azië gestuurd.

Via Horatio Gates kreeg La Fayette nog meer aanzien, en mocht hij de invasie in Canada leiden.

Horatio Gates; onbetrouwbaar, wilde zelf Washington vervangen. Dat mislukte. 

Gates had een brief naar Washington gestuurd, om hem te informeren dat het Congres met de invasie had ingestemd. Lafayette wilde niet, maar Washington overrulede zijn bezwaren, zodat La Fayette de missie met tegenzin aanvaardde.
Al snel bleek dat de Canadese expeditie - geleid door La Fayette vanuit Albany - uiteen aan het vallen was. Het bleek La Fayette dat de troepen en de bevoorrading onvoldoende waren. Andere generaals (Schuyler, Lincoln and Arnold) waren  het met hem eens. De manschappen liepen ver achter met het krijgen van soldij. La Fayette schreef  op 23 februari 1778 aan George Washington een brief, waarin hij zijn vermoedens kenbaar maakt, dat de hele Canadese campagne en zijn leiderschap ervan niets anders is dan een slimme streek om hem uit de buurt te krijgen, zodat de anderen (Gates, Conway) des te beter kunnen samenzweren tegen Washington.
De hele expeditie naar Canada viel uiteen, en vond uiteindelijk nooit plaats.

Washington in 1793/94; 

Painting George Washington by Charles Peale Polk

Aan de kant van Washington en Lafayette stond De Kalb. Terwijl er samengezworen werd (Conway en Gates) vergiste men zich in zéér Lafayette. Ik citeer uit Encyclopedia.com:
Although La Fayette was young and had been only a captain in the French army, he came from the court nobility, unparalleled masters of intrigue and power politics. He promptly informed Congress that he would accept the command only if the orders were to come from Washington and General Johann De Kalb replace Conway, implying dire consequences if Congress did not comply. Not only would he go home, he would take all the other French volunteers with him, and inform his father-in-law (the duc d'Ayen) that the king should be urged to send no more aid. While the cabal quickly collapsed, Lafayette went to Albany to take charge of the operation. There he found that neither the supplies nor the troops had been assembled and that the invasion could not work because the British were prepared. On his recommendation, Congress canceled the operation.

Johann baron de Kalb (1721 – 1780), geboren in Beieren als Johann Kalb. Kalb schreef het volgende over La Fayette aan John Adams aan het Franse hof: 

"Over het algemeen heb ik ergenissen te verdragen, waarvan u zich nauwelijks een voorstelling kan maken. Eén ervan is de onderlinge jaloezie van bijna alle Franse officiers, in het bijzonder tegen hen die een hogere rang hebben dan de anderen. Deze mensen denken aan niets anders dan hun onophoudelijke intriges en achterbaksheid. Ze haten elkaar als de bitterste vijanden, en trachten elkaar te schaden telkens een gelegenheid zich voordoet. Ik heb hun gezelschap opgegeven, en zie ze heel zelden. La Fayette is de enige uitzondering; ik ontmoet hem altijd met dezelfde hartelijkheid en hetzelfde plezier. Hij is een uitstekende jongeman, en we zijn goede vrienden... La Fayette wordt zeer op prijs gesteld. Hij staat op een zeer goed blaadje bij Washington."

Zo heb ik dit enkele wapenfeit van LaFayette genoemd, ter illustratie waardoor hij in de Amerikaanse Revolutie zo beroemd is geworden.

Een ander groot wapenfeit van La Fayette was de Slag bij Yorktown (1781): een gevecht tussen de Verenigde Staten en Frankrijk enerzijds, en Groot-Brittanië anderzijds.

De overgave van Cornwallis bij Yorktown, 28 september - 19 oktober 1781; Yorktown, Virginia.

Resultaat Frans-Amerikaanse overwinning.

De in Amerikaanse dienst vechtende Friedrich Wilhelm von Steuben had het commando.

In datzelfde jaar 1781 keerde La Fayette terug naar Frankrijk, en na de Vrede van Parijs in 1783 was zijn terugkeer naar Amerika niet meer nodig. Bij de Vrede van Parijs erkende Engeland de onafhankelijkheid van Amerika. 

Madame de Pompadour

Er komt ook veel informatie over Frankrijk. 

Zo was daar Jeanne Antoinette Poisson, beter bekend als Madame de Pompadour. Zij was de belangrijkste minnares van Louis XV. Haar positie was politiek belangrijk en ook seksueel. Dat gold voor meer vrouwen in die periode, maar voor haar in het bijzonder. Het hof van Louis XV was nog maar een generatie verwijderd van de Franse Revolutie, maar de periode gold als desastreus voor Frankrijk, omdat alle kiemen werden gelegd voor die opstand. Historicus Tess Lewis schrijft over haar: ze functioneerde de facto als eerste minister, was de eerste vertrouweling van de koning, doordat zij bepaalde wie wel of geen toegang tot hem kreeg. Ze kreeg veel schuld op haar schouders gelegd voor de blamage van Frankrijks falen in de Zevenjarige Oorlog, alsook voor de grote schulden van het hof.

Met de geschiedenis van Lafayette in Amerika is deel één nog niet gedaan: terug in Frankrijk speelt hij wederom een belangrijke rol in die andere revolutie, de Franse. Dat komt aan de orde in deel II.

Madame de Pompadour komt voorbij, met haar geld- en hebzucht, haar hardheid. Maar ook Marie-Antoinette, en Koning Lodewijk XVI.
Ik vertel wat hoofdzaken uit de voorgeschiedenis van de Franse Revolutie, zoals die aan de orde komen in deel I van La Fayette:

Portret in pastel door Liotard van de 7-jarige Marie Antoinette.

Gravure van Marie Antoinette in hofkledij; galerie des Modes

De 'diamanten halssnoer'-affaire  was een enorm schandaal, met als belangrijk hoofdpersoon Marie Antoinette. Hierboven een replica van het halssnoer, Château de Breteuil, Frankrijk.

 Jacques-Louis David, Marie-Antoinette, op weg naar het schavot. 

Executie van Marie Antoinette op 16 oktober 1793.

Louis XVI door Antoine-François Callet in 1788

De populaire controleur-generaal van financiën Jacques Necker; deze leent enorme bedragen in plaats van de belastingen te verhogen.

Neckers opvolger, Charles-Alexandre de Calonne bleef met Neckers schuldenberg opgescheept

Opening van de Staten-Generaal op 5 mei 1789 in de Grande Salle des Menus-Plaisirs in Versailles.

De broodtocht naar Versailles door de Parijse vrouwen, op 5 oktober 1789. Het is gruwelijk om te lezen hoe arm, hongerig en uitgebuit de 'derde stand' was (mislukte graanoogst, belastingdruk, graan voor andere doeleinden dan het volk te eten geven.) 

De bestorming van de Bastille 1789 door tijdgenoot Jean-Pierre Houël (1735-1813). Met in het midden de arrestatie van de directeur van de Bastille Bernard René Jourdain, markies de Launay.

De bestorming geldt als het begin van de Franse Revolutie. De opstandelingen dachten dat daar kruit en munitie waren. In de Bastille werd de adel door de adel opgesloten. Die hadden daar een zeer luxueuze gevangenis. Overigens zaten er tijdens de bestorming slechts 7 gevangenen.

De onthoofding van de koning op de Place de la Révolution (voorheen Place Louis XV, nu Place de la Concorde), vóór de sokkel van het verwijderde standbeeld van Lodewijk XV.

Monument voor Lodewijk XVI en Marie Antoinette door Edme Gaulle en Pierre Petitot uit 1830, in de Kathedraal van Saint-Denis

De Bastille voor de sloop op een 19e-eeuwse gravure

BIBLIOGRAPHY door Unger, Harlow Giles. Lafayette. New York: John Wiley, 2002.

revised by Robert K. Wright Jr.

Ik noem deze biografie, omdat het boek van Latzko voor mij bijna onleesbaar was, met heel abstracte zinnen, vergelijkingen die ik na drie keer lezen nog niet begreep, en in het algemeen gesproken vaag en gedateerd taalgebruik. 

De auteur, Andreas Latzko. 1876-1943

Latzko komt oorspronkelijk uit Oostenrijk-Hongarije. Hij werd vooral bekend door zijn boek Mensen in oorlog, over de Eerste Wereldoorlog. Zijn boeken werden in 1933 door de nazi's verbrand. Hij leefde en werkte voornamelijk in Nederland. Zijn graf is op Zorgvlied, Amsterdam. Georg B. Deutsch gaf opnieuwzijn autobiografie uit, getiteld Lebensfahrt; in 2017.. 

Autobiografie heruitgegeven in 2017.

Over de vertaler Nico van Suchtelen is ook nog wel wat interessants te melden: zie over hem Biografisch Woordenboek van Socialsime en Arbeidersbeweging. Nico van Suchtelen was net als Latzko van adel, maar ook voorvechter van het socialisme. 

Nico van Suchtelen, 1878-1949. Hij werd ook directeur van de Wereldbibliotheek, waarvan dit boek een uitgave is. 

Plaatje van Latzko in het boek. Nog even over de ondertitel: Lafayette is de ruiter op de regenboog, omdat hij de onmogelijke taak op zich had genomen om de uitersten van adel en gewone mensen (democratie)  te verenigen. 

Deel 2 heb ik niet gelezen. 

Als spelling heb ik consequent geprobeerd La Fayette te schrijven; maar de schrijfwijze Lafayette komt minstens even vaak voor.