Léonardo de Vinci : le chef d'oeuvre redécouvert; Frédéric Wilner, 2019.

Filmposter.

Dit schilderij van Leonardo da Vinci heet De Madonna met de garenwinder. De compositie toont de Maagd Maria in een landschap met het Christuskind. Jezus kijkt naar een garenwinder die werd gebruikt om gesponnen garen te verzamelen. De garenwinder dient zowel als een symbool van de huiselijkheid van Maria als als een voorafschaduwing van het Kruis waarop Christus werd gekruisigd. Maria kijkt bezorgd toe dat het kind zich niet bezeert. Het kruis verwijst naar de toekomst, het lijden van Jezus.  De dynamische compositie en het geïmpliceerde verhaal van het schilderij was van grote invloed op latere afbeeldingen van de Madonna en het Kind door bij voorbeeld  Raphael. 

Dit schilderijtje is onderwerp van deze documentaire. 

Trailer

De documentaire werd uitgezonden op Arte; het schilderij is gedateerd 1507. Even in perspectief:

Leonardo's Mona Lisa, tussen 1503 en 1506. Vergelijkingsobject. 

Madonna met de garenwinder, 1507; Lansdowne versie . 

Er zijn heel wat kopieën van dit schilderij. De vraag is of en welke van de hand van de meester zijn. In elk geval kwamen twee versies aan de orde; de Lansdowne versie, en de Buccleuch Madonna. Groot verschil tussen beide is het landschap, 'the  dramatic mountain range far more typical of Leonardo'.

 De Buccleuch versie, ook wel de Schotse versie genoemd. 

Hoewel er een groot verschil is tussen de twee bovenstaande versies, worden beide verondersteld deels van Leonardo te zijn. 

De namen Lansdowne en Buccleuch gaan terug op adellijke eigenaars van later tijd.

De ondertekeningen van beide schilderijen tonen vergelijkbare experimentele veranderingen aan de compositie (of pentimenti), wat suggereert dat beide gelijktijdig in de werkplaats van Leonardo evolueerden. Ze doen ook vermoeden dat aan zowel de Buccleuch als de Lansdowne Madonnas er nog een eerdere versie ten grondslag lag aan deze twee.

Dit plaatje heb ik alleen toegevoed als illustratie van het begrip ondertekening. (klemtoon op ónder-).

Anna Bilińska-Bohdanowicz, Zelfportret, 1892, National Museum in Warschauw. Onvoltooid portret dat ondertekening laat zien. 

Interessant is, dat er een brief bewaard is gebleven over dit schilderij. Daarin staat dat Da Vinci bezig is aan  een schilderij voor Florimond Robertet:

"The little picture which he is doing is of a Madonna seated as if she were about to spin yarn. The Child has placed his foot on the basket of yarns and has grasped the yarn-winder and gazes attentively at four spokes that are in the form of a cross. As if desirous of the cross he smiles and holds it firm, and is unwilling to yield it to his Mother who seems to want to take it away from him."

Een beschrijving van een schilderij uit die tijd van een tijdgenoot van Da Vinci is heel bijzonder. Alleen is het opvallend, dat geen van de twee schilderijen de mand toont, waarop de voeten van het Christuskind rusten.
Men vermoedt, dat het werk in opdracht gemaakt werd voor de Spaanse Isabelle d'Este, die Da Vinci zowel getekend als geportretteerd heeft. De opdracht zou dateren van 1499, vlak voordat Da Vinci Milaan verliet.

 

Isabelle d'Este, portret door Leonardo da Vinci. 

Na 1507 is De Madonna met de garenwinder 300 jaar uit beeld geweest. In de vroege 19e eeuw keert het terug op de kunstmarkt. Sindsdien is het in handen van verschillende verzamelaars en wordt het al lang beschouwd als een kopie van hoge kwaliteit, geproduceerd in de werkplaats onder leiding van de meester van de Renaissance. 

Door de huidige eigenaar werd het werk toevertrouwd aan de kunstrestauratrice Cinzia Pasquali, Zij restaureerde onder andere ook Saint Anne van Leonardo da Vinci voor het Louvre. Drie jaar lang was zij met het onderzoek bezig dat deze documentaire op boeiende wijze liet zien. Zij paste infrarood-onderzoek toe, maar ook 'damage-detection': wat leren we van beschadigingen'. Ook onderzocht zij elementen van de achtergrond, en scande zij de schilderijen vóór en na de restauratie. Het werk werd vergeleken met twee andere schilderijen van Da Vinci: de Mona Lisa, en de Heilige Anna. Haar werk stond onder toezicht van experts uit Florence, uit het Opificio delle Pietre Dure, en van Vincent Delieuvin, curator belast met de 16e-eeuwse Italiaanse schilderkunst in het Louvre, en co-curator van de grote tentoonstelling gewijd aan Leonardo da Vinci deze herfst in het grote Parijse museum.

Restauratie van de Madonna met het kind met de Heilige Anna, Leonardo da Vinci, 1508-1510.

Met restauratrice Cinzia Pasquali.

Voor en na de restauratie. Er gaat een diepgaande analyse vooraf aan deze restuaratie. Met deze van Maria met de heilige Anna is Cinzia Pasquali wereldberoemd geworden. De Madonna met de garenwinder wordt ook vergeleken met dit werk. 

Onderdeel van het onderzoek. Ik weet niet meer precies op welk onderdeel. Wat ik nog wel weet, is dat lapis lazuli verwerkt is in het schilderij van Leonardo zelf/ Lapis lazuli was duur, maar het geeft ook een bijzondere kleur. Als ik het me goed herinner, werd het alleen in de Lansdowne versie gebruikt. 

Vincent Delieuvin, curator en historicus.

Er worden dus allerlei disciplines toegepast bij het onderzoek: geschiedenis, wetenschap en kunstgeschiedenis. Het geheel wijst uit dat we met dit werkje inderdaad met een originele Da Vinci te maken hebben.
De documentaire is van de hand van Frédéric Wilner, uit Frankrijk.
Aangezien de docu nog maar tot het eind van dit jaar op Arte te zien zal zijn, geef ik hierbij een link naar WIKIPEDIA. 

Van links naar rechts: privé collectie, Madrid; Scottish National Gallery, Edinburgh; privé collectie (voorheen Chicago)

Van links naar rechts: Louvre, Paris; Museo Soumaya, Mexico City; Christ Church Picture Gallery, Oxford.

Ik geef nog wat navolgers (niet uit de docu: Heilige Maagd en kind met garenwinder: 

1566. Olie op paneel, Luis de Morales.

Nogmaals Luis de Morales, La Virgen de la rueca, New York.

Enkele zestiende eeuwse afbeeldingen

Deze wordt toegeschreven aan Fernando Yáñez de la Almedina. Weer een andere kopie van Madonna met garenwinder, naar Leonardo da Vinci; ook XVI eeuw, Edinburgh , National Galleries of Scotland.

De ondertekeningen in zowel de Buccleuch als de Lansdowne Madonnas laten verschillende schetsen zien die niet in de voltooide werken zit, maar wel in sommige kopieën zitten. Hier een mooi voorbeeld. 

Van de maker van deze docu heb ik geen foto kunnen vinden. Wel, dat hij docu's maakte over Angkor Wat, en Tut Anch Amon.