Moreel verval, Margaret Atwood, 2006.

Boekomslag, vertaling van Moral disorder, door Kees Mollema, 2006.

Dit boek is een verhalenbundel, maar wel één waarin de verhalen samenhangen. Ze zijn bovendien volgens de kenners herkenbaar autobiografisch. Soms heet de hoofdpersoon Nell, al zijn enkele verhalen in de ik-vorm geschreven; haar man heet Tig. .

Margaret Atwood, geboren 1939.

Alle verhalen zijn chronologisch, op het eerste na: dit gaat juist over Nell en Tig in hun ouderdom, en is getiteld Slecht nieuws. Tig moet een slecht bericht uit de krant kwijt aan zijn vrouw, 'hij wil het slechte nieuws zo snel mogelijk doorgeven, zijn knokige handen ervan aftrekken, als van een hete aardappel. Hij brandt zich aan slecht nieuws.' Zij daarentegen zegt: 'Niet voor het ontbijt.' Hij werpt haar een verwijtende blik toe, weet zij dan niet dat als hij dat slechte nieuws niet meteen kan vertellen, 'dat dan een of andere afschuwelijke, groene slecht nieuwsklier of -blaas binnen in hem kan openbarsten en zijn ziel buikvliesontsteking zal oplopen? Dan heb ik pas spijt.'

Margaret Atwood en haar man Graeme C. Gibson; Gibson werd geboren in Canada in 1934, en stierf zeer onlangs, 18 september 2019. Atwood en Gibson bouwden een vogelreservaat op het afgelegen eiland Pelee. Het literaire duo (ook Gibson was schrijver) bracht daar tientallen jaren door  om hun gevederde vrienden te beschermen

De volgende verhalen zijn, zoals gezegd, chronologisch, de eerste drie gaan over Nells kindertijd. Haar jongere, moeilijke zusje Lizzie speelt hierin een voorname rol. Het mooiste uit deze kinderverhalen vond ik  ‘Mijn laatste hertogin.’

Het is tevens de titel van een gedicht van Robert Browning. Nell analyseert het in de klas van Miss Bessie, een eigenzinnige vrouw en niet toevallig een naamgenote van de lerares die Atwood aanmoedigde te gaan schrijven. Hoe haar toenmalige vriendje en zij verschillend reageren op het gedicht is werkelijk geweldig, ik heb het nog nooit zo goed uitgespeld gezien. Bij voorbeeld:
'Waarom staat dat er?' zei Bill.
'Staat wát er?'
'Wie kan 't nou wat schelen of ze boven of beneden zijn?'
Bill raakte al vermoeid.
'Ze moeten boven zijn, omdat er andere mensen beneden zijn - kijk, lees, daar staat 't - en de hertog wil een gesprek onder vier ogen. Hoe dan ook, 't portret van de hertogin hangt boven. En dat is wat de hertog de gezant wil laten zien. De hertog trekt een gordijn weg. Daarachter hangt het schilderij van zijn laatste hertogin. Zijn láátste hertogin, begrijp je? Het schilderij beeldt een schijnwaarheid af.'
'Wat?'
'Schijnwaarheid.' 
Enzovoorts.

Graeme Gibson in 1982, toen zijn roman Perpetual Motion uitkwam. Foto: TORONTO STAR

Hierbij moet in rekening genomen worden, dat Nell de jongen op zijn verzoek helpt, om het examen door te komen, als dit gedicht aan de orde zal komen. De verschillen in reacties laten al wel zien, dat de relatie tussen de twee gedoemd is te mislukken. Atwoods feministische agenda komt hier even om de hoek kijken, zij het op lichtvoetige wijze. Over haar slimheid zegt Nell: ‘Het was alsof we een extra hand hadden: makkelijk bij het openen van deuren, maar niettemin een griezelig gezicht’.
Maar ook het verhaal De Ruiter zonder Hoofd is goed.

Dan volgen er enkele samenhangende verhalen, die gaan over Nells relatie met de getrouwde Tig. Tigs echtgenote heet Oona, die behoorlijk gebruik van Nell weet te maken, Nell vertaalt/schrijft boeken voor haar, past op/zorgt voor de twee kinderen van het echtpaar, en moet aanzien dat Tig geen scheiding aangaat, omdat hij bang is zijn kinderen te verliezen. De afgelegen, half bouwvallige boerderij die ze bewonen, raakt bevolkt met dieren, een hond, een paard, kuikens, een ram.... En met die dieren gaat ook van alles mis.

 Ëén van deze verhalen heeft trouwens de titel moreel verval. Ook is de relatie tussen de volwassenen ingewikkeld, en geen wonder, dat Nell zich soms voelt gebruikt. Door alle toestanden kan zij geen kinderen krijgen, al komt dat uiteindelijk ook wel weer goed.
Over het algemeen worden de twee laatste hoofdstukken als de beste beschouwd. Het ene heet Het Labrador-fiasco, en gaat over Nells dementerende vader. Hem wordt het verhaal voorgelezen dat in de originele vorm verscheen in 1996; het is te vinden in The Lure of the Labrador Wild, van Dillon Wallace.

In 1900 Dillon Wallace met Leonidas Hubbard, an assistant editor with Outing magazine. Hubbard asked Wallace to join him on an exploratory trip through Labrador, the plan was to follow the Naskaupi River to Lake Michikamau, a region that had yet to be explored by Europeans. They departed in July 1903, but took the wrong river from the very start, following the much smaller and more difficult Susan River. Short on supplies, with winter coming on, Hubbard became ill and died of starvation.

Kaart van het Labrador-gebied. 

Wallace made it back alive. Wallace wrote a book about the trip called The Lure of the Labrador Wild (1905), it was his first book and a best-seller. Hubbard's wife, Mina Hubbard, was upset with Wallace because she thought the book unfairly blamed her dead husband for the failed expedition, thus sullying her family name.
De demente vader kent het verhaal, en geniet dat hij weet dat de reizigers in het verhaal ten onder gaan, omdat ze niet goed voorzien zijn van de juiste voorraden. Maar aan het eind sterft hij zelf.
Het allerlaatste verhaal gaat over de dood van Nells moeder, die zo doof is, dat Nell in haar oor praat als in een tunnel. Het verhaal heet De jongens van het lab. daarin kijkt Nells zieke moeder voor een laatste keer naar haar jeugdfoto’s en haar dochter hoopt meer te weten te komen dan de geforceerde ‘glimlachen in oorlogstijd’ laten uitschijnen. Een tevergeefse onderneming.

Oorspronkelijke titel: Moral Disorder 

Ik heb enkele interessante sites gevonden, onder andere deze van KATHY MATHYS, met een goede samenvatting van het boek. Verder twee Engelse recensies, de een in THE GUARDIAN, de ander in de NEW YORK TIMES.

Een jonge Margaret Atwood. 

Één opmerking die ik ergens las wil ik hier nog even weergeven: ik bedoel nu niet, dat dit boek over menselijke verhoudingen en feministische thema's gaat, humoristisch is, scherp - dat is allemaal duidelijk en ook heel prettig -  maar wat ik hier nog wilde zeggen is, dat Atwood ook graag over literatuur  schrijft. Zie de beide boeken die ik hierboven heb aangehaald. Ze maken echt deel uit van haar leven.