Omslag
Heerlijk, met een paar boekenbonnen (cards, tegenwoordig) op zak rond te lopen in een boekwinkel. Peinzen of er iets bij zit, tussen al die stapeltjes op tafels uitgestald. 'Ik heb al zo veel,' gaat door me heen, 'en ik vind lang niet alles wat nieuw is ook meteen maar mooi.'
Me wat verloren voelen bij de vele titels, de hitlijsten, de goedkope en dure heruitgaven.
Dan de filiaalhoudster spreken, met haar enorme leeservaring. Op haar oordeel vertrouw ik. We hebben het even over de avond met Jan Brokken (zie elders in mijn blog). Ze wijst me op schrijvers van een dergelijk kaliber. Zegt dan, een boek pakkende: 'Dit boek, dit vond ik echt geweldig!'
Ik neem het ingebonden boek van haar aan, bekijk het. We delen een gevoel van liefde voor zo veel boeken en schrijvers, besef ik.
Ik koop de aanrader zonder te aarzelen.
Na een paar weken was het op mijn stapeltje 'aan de beurt,' ik las het bijna in één adem uit.
Ik heb geen spijt van deze aankoop: Oorlog en Terpentijn, van Stefan Hertmans.
Het is een mooie uitgave, mooi geschreven ook. Zeker, een groot deel gaat over de Grote Oorlog, en die feiten zijn gruwelijk. Dat weet ik maar al te goed, ik heb er al veel over gelezen. Het middendeel van dit boek laat ook weer zien hoe onvoorstelbaar groot dat lijden was. Maar Oorlog en terpentijn, heet het boek, niet voor niks. Die terpentijn, beeld voor de amateurschilder, die de opa van Hertmans was, maakt het boek minstens tot zo'n waardevol document.
Urbain - de grootvader- was de zoon van Franciscus, een frescoschilder. Van zijn vader erft hij de liefde voor het schildersvak. Het is ontroerend te lezen hoe Urbain als kind met zijn vader meegaat en onder de indruk is van diens stille penseelstreken in koude kerkjes. Het gezin is heel arm, maar waardig. Vader lijdt aan astma.
Urbain/Martin werkt in een ijzergieterij, en leert zichzelf tekenen aan. Zijn vader is diep onder de indruk van zijn portretten, gelukkig kan de zoon hem dat nog laten zien voordat zijn vader jong sterft.
Martin was nooit meer dan een amateurschilder, en een deel van zijn werk bestond uit het maken van kopieën. Mij deed het deugd, dat de kleinzoon daar alle respect voor heeft, het is gemakkelijk genoeg daar neerbuigend over te doen.
Wat ik ook mooi vond, was de verwerking van persoonlijke portretten van vader en zoon. De vader is op een zeker moment in zijn leven naar Liverpool gegaan voor een opdracht. Daar tekende hij in een klein kerkje de heilige Franciscus; hij gaf hem zijn eigen gelaatstrekken. Een jongetje op het schilderij kreeg de trekken van zijn zoon - de grootvader van de schrijver dus. Als Urbain tijdens de Eerste Wereldoorlog in Liverpool is, ontdekt hij dit per toeval.
Eenzelfde verwerking van persoonlijke trekken bij het maken van kopieën treft de schrijver bij de grootvader zelf aan: hij vindt een verborgen gehouden tekening aan van de grote liefde van zijn opa. Het is háár gezicht dat hij meegeeft aan het (ooit echt geziene) naakte meisje bij een waterpoel. Die geliefde is helaas te jong gestorven, zijn opa heeft in deze schildering zijn grote verlangen naar haar vorm gegeven.
Een mooi portret is dat van de echtgenote van opa, het staat ook in het boek. Een geslaagd portret, en geen kopie dit keer.
Het is ook een wijs boek. Ik vond de volgende passage opvallend:
Er is iets in het verdwenen ethos van de ouderwetse soldaat dat voor ons, tijdgenoten van terroristische aanslagen en geweldgames, nog amper denkbaar is. In de moraal van het geweld deed zich een stijlbreuk voor. De generatie Belgische soldaten die in de monsterlijke muil van de Duitse mitrailleurs werd gedreven tijdens het eerste oorlogsjaar, was nog opgegroeid met een hooggestemde negentiende-eeuwse moraal, met trots en eer en naïeve idealen. Hun krijgsmoraal bevatte als voornaamste deugden: moed, zelftucht, liefde voor de dagmars, respect voor natuur en medemens, eerlijkheid, eergevoel, bereidheid tot het vechten van man tegen man. Er werd uit meegenomen boekjes voorgelezen, ook literaire, vaak ging het zelfs om poëzie, hoe ronkend die ook was. Vroomheid, absolute afkeer van seksuele misbruiken, grote matigheid met, tot volledige onthouding van alcohol. Een militair moest een voorbeeld vormen voor de burgers die hij geacht werd te beschermen.
Al deze ouderwetse deugden sneuvelden in de hel van de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog. Soldaten werden doelbewust dronken gevoerd. (....) De wreedheden en massaslachtingen veranderden de moraal, de levensvisie, de mentaliteit en de zeden van deze generatie definitief.
Die ouderwetse gezindheid vinden wij nog terug in Oorlog en Vrede van Tolstoj, dat wij nog altijd aan het lezen zijn. Het 'met plezier sterven voor de tsaar'!. Het beeld dat Hertmans hierboven schetst klopt helemaal! (En dat dat verdwenen was na 1914-1918 geloof ik direct!)
Ik kende Stefan Hertmans voorheen helemaal niet. Voorin het boek staat al een lange lijst met reeds gepubliceerde werken.
Wat nu volgt is een trailer; het is leuk om daarin het handschrift van zijn boek te zien, de schriftjes van zijn grootvader.
Bekijk hier grootvaders schriftjes
De auteur
Ik heb het boek ook cadeau gedaan aan mijn vriendin Tony; ik hoop dat de bladzijden over de oorlog haar niet te zeer zullen afschrikken. Voor mij ging het om het geheel, en om de mooie toon die Hertmans heeft.
Tenslotte is het leuk te vermelden, dat boekhandel Het Leesteken hier in Purmerend dit boek heeft uitgekozen tot boek van het jaar!
Geen opmerkingen:
Een reactie posten