Onderdrukt door de verlosser, Hester den Boer, 2019.

 

Boekomslag

Ondertitel:

Een zoektocht naar Stalins erfenis in het Rusland van nu.

Hester den Boer, 

Onderzoeksjournalist.

Hester is als freelancejournalist voornamelijk gespecialiseerd in Rusland. Ze studeerde holocaust- en genocidestudies, Russische taal en cultuur en religiestudies aan de UvA.

Ik vond dit een bewonderenswaardige onderzoekstocht. Goed, vlot geschreven, waardoor je 'in een handomdraai' goed op de hoogte bent van heel wat ontwikkelingslijnen in de gewelddadige geschiedenis van het grote Rusland.

Het komt vooral neer op een bezoek aan diverse goelagkampen, en aan massagraven. Het feit dat ze daar zelf heen is gegaan, en met diverse mensen gesproken heeft, maakte op mij diepe indruk. Ook kreeg ik zo een heel goed overzicht van waar, en hoe die kampen precies waren ontstaan. 

De mensen die ze spreekt, praten allemaal heel verschillend over hun eigen geschiedenis, in het bijzonder over Stalin, en over wat hij heeft aangericht. Sommigen zijn echt bezig de gruwelen onder ogen te zien; maar erg veel doen dat niet. Ze sluiten de ogen ervoor, of half. Daarvoor zijn verschillende redenen te bedenken. Een van de meest verbazingwekkende is, dat Stalin ondanks alles wat hij heeft gedaan, toch een soort 'vader des vaderlands' was. Die laat je zo maar niet in de steek....

Ik wil in mijn verslag van een paar goelagkampen verhalen; een keuze uit de hoofdstukken.  

De eerste is Kolyma. In het boek komt die een beetje aan het eind aan de beurt, voor mij staat hij nummer één. 

Berichten uit Kolyma; Varlam Sjalamov, 1999.

Ik heb dit boek gelezen vlak nadat het was uitgekomen. Het heeft diepe indruk op me gemaakt, en ik denk er nog dikwijls aan. 

Varlam Sjalamov was één van de slachtoffers van het Stalin-regime, speciaal refereert hij nogal eens aan Beria, die veel mensen daarheen stuurde. 

Sjalamov heeft, wat ik me herinner, een mooie, literaire stijl van schrijven. Dat klinkt wellicht idioot, bij dit onderwerp, maar dat was het niet. 

Wat me destijds het meest trof, was de aanwezigheid en de overheersing van criminele elementen in het kamp. Er werd 'rustig' gemoord, als dat zo uitkwam; om hele kleine dingen. Ook de dwangarbeid die verricht werd schokte me, ik meen kolen en hout oogsten. In Wikipedia kwam ik ook mijnbouw tegen. 

Prisoners at a Kolyma gold mine

Kolyma, regio in het Russische Verre Oosten. In het noorden begrensd door de Oost-Siberische Zee en de Noordelijke IJszee, in het zuiden door de Zee van Okhotsk. Op het kaartje is het het gele gebied, waarbinnen de Kolyma-rivier stroomt. 

Verdere Wikipedia-informatie onder DEZE LINK.  

Citaat Hester den Boer, p. 96:

"Gelegen in het uiterste noordoosten van Rusland, aan de kust van de Stille Oceaan, is de plek zo afgelegen dat er tot op de dag van vandaag geen doorgaande weg of trein naartoe gaat."

Goelag is overigens een acroniem voor het Russische Главное управление исправительно-трудовых лагерей (Glavnoje oepravlenieje ispravitelno-troedovych lagerej), oftewel "Hoofddirectoraat voor opvoedings- en werkkampen".

Butugychag Tin Mine – A Gulag camp in the Kolyma area

Een ander hoofdstuk dat diepe indruk op me maakte, was dat over Kolpasjevo: zie op internet onder DEZE LINK.

Daaraan aansluitend schrijft ze over het kamp bij Het Witte Zeekanaal, in Karelië. 

Witte Zeekanaal

Karelië is deels Fins, deels Russisch. Ik wist niet dat daar de Russen en de Finnen oorlog hebben gevoerd. Nog minder wist ik, dat Solovjetski,  'de moeder van de goelag' dat daar ligt, een kamp was waar gevangenen tot dwangarbeid gedwongen werden, namelijk het graven van dat Witte Zeekanaal (het kanaal moest de Oostzee verbinden met de Witte Zee.) Solovjetski heeft een eeuwenoud klooster, dat tegenwoordig nog wel als toeristische trekpleister geldt. 

Solovjetskiklooster, gebouwd in 1436, maar de meeste bouwwerken eromheen stammen uit de 16e eeuw. In de Stalintijd was het gevangenis en werkkamp.

Gevangenen van een (niet nader genoemd) Goelag-kamp (Wiki)

Een volgend kamp waaraan ik aandacht wil besteden, is dat van de zogenaamde Wolga-Duitsers. 

Ik was zeer verrast te lezen dat er ook Duitsers in Rusland hebben gewoond. Je komt Duitsers op vele plaatsen over de hele wereld tegen, ik noem Mexico, Zuid-Amerika. 

In Rusland kwamen ze terecht in de tijd van Catharina de Grote, zie onder DEZE LINK. Ze werden gehaald om het gebied te ontginnen, wat ze ook lukte. Door deze immigranten ontstond een autonome, bloeiende republiek, maar Stalin ontnam hen alle rechten, en stuurde hen naar het strafkamp. Stalin meende dat alle buitenlanders verdacht waren, spionnen. Het kamp waar ze terecht kwamen was Krasnojarsk.

 

Wolga

Wolga

Een volgende memorabele plaats is Perm. Daar bevonden zich de kampen Perm-35, Perm-36 en Perm-37. Ze werden gesticht in 1946, en waren nog zeer actief na de dood van Stalin. Wikipedia:
"Sinds 1972 werd het kamp aangewezen als een "streng regime" en een "speciaal regime" (строгого режима, особого режима) kamp dat uitsluitend werd gebruikt voor de opsluiting van "bijzonder gevaarlijke staatscriminelen", voornamelijk Sovjet-dissidenten."

Vanaf 1995 was het een Museum, maar de subsidie is vanaf ik meen 2015 ingetrokken, zodat deze herdenking ook niet meer kan plaats vinden. 

Herdenking nabij Sint-Petersburg, op de plek waar slachtoffers van het ­Stalin-regime begraven liggen, 30 oktober 2019

© Olga Maltseva / AFP / ANPVladimir 

Hester den Boer bezoekt ook plaatsen waar veel gevangenen en slachtoffers van het regime begraven liggen, of hebben gelegen. Want ook die vorm van gedenken wordt onmogelijk gemaakt. In het gebied in Karelië bij voorbeeld zijn nu 'gewone' Russen begraven, en daarmee kan nu worden ontkend dat daar slachtoffers liggen. 

Boetovu, een executieplaats nabij Moskou, waar zeer veel mensen zijn omgekomen, is haast niet meer als executieplaats te herkennen. Er rukt nieuwbouw op vanuit de stad, om de grond daar te annexeren. 

Memorial cross marking one of the mass graves at Butovo.

Citaat De Groene: 

"Loekin had me gewezen op een derde monument voor de slachtoffers van het stalinisme, op een militair terrein in Boetovo net buiten Moskou. Hier zijn minstens twintigduizend mensen geëxecuteerd en in massagraven gedumpt. Het terrein is nu eigendom van de Russisch-orthodoxe kerk, die het initiatief nam tot het gedenkteken, dat in 2007 in het bijzijn van Poetin werd geopend. Ik ben er gaan kijken. Op een eindeloos lange als een loopgraaf verzonken muur staan in chronologische volgorde de namen van alle doden die hier ergens onder de grond moeten liggen. Ik sprak er met een monnik die me de geschiedenis van de plek uitlegde. Dit gedenkteken is veel indrukwekkender dan de licht kitscherige Muur van het Verdriet met zijn donkere sparrenbomen aan de Sacharovlaan."

Memorial 

Ten slotte noem ik nog het belangrijke feit, dat Memorial - die de geschiedenis naar waarheid wilde onderzoeken en bewaren - sinds 2021 verboden is. Memorial werd opgericht door Sacharov, en tot voor een paar jaar was Arseni Roginski er de leidende figuur. Zie mijn blog Goelag-symposium.