De Opvolger, Willemijn van Dijk, 2017.

Boekomslag

Eerder lazen wij voor de Senia-groep het boek Livia Augusta, waarover ik EEN BLOG screef.

Boekomslag Livia, de moeder van Tiberius.

Ik vond dit boek leuk om te lezen, misschien wel omdat het voortborduurde op kennis die ik al in het boek over Livia Augusta had opgedaan. Ik vond het wel erg samenvattend, je krijgt niet een goed samenhangend beeld. De aardrijkskundige namen worden niet uitgelegd, die zijn allemaal vreemd. Vreemd ook - maar dan op een andere manier - zijn de mores van die tijd, de adoptiefkinderen, de huwelijken die worden gesloten en ontbonden naargelang het wenselijk is voor de dynastie. De koloniale oorlogen, waarmee men nog helemaal niet zit... En last but not least de gemakkelijke manier waarop mensen uit de weg worden geruimd. Als je weinig tot niets van die geschiedenis weet, zoals ik, is het ook moeilijk om je een beeld te vormen van de personen. Tiberius bijvoorbeeld lijkt soms een boekenwurm, maar is ook een goed veldheer. Ten slotte blijkt het een afschuwelijke tiran. 

Ik laat eerst iets zien van de geografie van die tijd:

Pandateria, eilandje voor de kust van Campanië. Hiernaar werd Julia verbannen. Ik had geen idee waar dit eiland lag. 

Tegenwoordig heet het Ventotene. Het is bekend o.m. door de aanwezigheid van Romeinse scheepswrakken. De inhoud daarvan was vrijwel intact gebleven. 

Restanten van de villa van Juliia1

Julia in Ballingschap, geschilderd door Pavel Svedomskiy in de negentiende eeuw – Kiev National Picture Gallery (Publiek domein)

Het gezicht en achterhoofd van Julia, dochter van Augustus

Gallia, Romeinse provincie ten tijde van Augustus en Tiberius

Marcus Lollius, consul te Gallia; werd om corrupt optreden onderdrukt door Tiberius

Rijk van de Parthen (Perzen); ook hier vocht Tiberius.

'Het lukte Tiberius (om vanuit het rijk der Parthen. AdW) om zonder gesneuvelde soldaten en met erkenning van de Romeinse macht en de eretekenen van de legioenen (de standaarden met boven op de vliegende adelaar en daaronder de letters S.P.Q.R. = De Senaat en het Volk van Rome) terug te keren. Een waar staaltje van de Pax Romana. (Uit de Senia-Leeswijzer.)

Romeins Legioen.

De geplande provincie Germania in de jaren 7-9 n.Chr.. De precieze oostgrens en de locatie van de Slag in het Teutoburgerwoud zijn onzeker.

Ostia, havenstad bij Rome. Van hieruit vertrok Tiberius naar Rhodos, 6 voor Christus. Hij hield van de stilte en de eenzaamheid en las graag

Tharssyllus van Alexandrië, astroloog, voorspelt de toekomst voor Tiberius

Tiberius en Germanicus waren druk bezig een opstand in Pannonia, het tegenwoordige Slovenië/West-Hongarije) te onderdrukken, ca. in het jaar 2

Nola, plaats waar Augustus' vader was overleden. Augustus ging daar ook heen om te sterven, 14 na Chr.

Resten van de keizerlijke villa in Nola. 

Romeins Syrië; Tiberius zond hier Piso naar toe als gouverneur. Piso moest ook Germanicus in het oog houden, die hier ook zat. Germanicus overleed in 19. Vermoedelijk vergiftigd. 

De baai van Napels was een geliefd oord bij de keizers, in het bijzonder het eiland Capri.

Tiberius’ Villa Jupiter stond op een rots op dat eiland.

© m. evans/scanpix

Kijk: en deze informatie haalde ik dan weer van Historianet.nl: onder de kop KEIZER FEESTTE TUSSEN DE LIJKEN

Keizer Tiberius liet ter dood veroordeelden graag uit zijn villa gooien, die op een 330 meter hoge rots stond, terwijl hij onderaan, op het strand, een orgie hield.© fine art images/superstock & akg-images

Overblijfselen van de Gemonische Trappen, Trappen der Zuchten. Rome.

Dood Seianus: hij werd gewurgd en van de trappen afgegooid. Het volk smeet hem daarna in de Tiber. (Hm.)

Onderschrift ets: 

Aelius Sejanus, gunsteling van keyser Tiberius, gewurgt, en aan de Gemonische trappen, deerlyk mishandelt. Ets van Jan Luyken, (1649-1712)

Ik vervolg mijn blog met wat afbeeldingen van personen die een rol spelen in de geschiedenis. 

Alle titels golden alleen voor Augustus zelf.  

Livia Augusta, vrouw van Augustus. Zij stierf in 29. Tiberius was niet bij haar (zijn moeders) uitvaart. 

Drusus, het jongere broertje van Tiberius; zoon van Livia.

Nero Claudius Drusus, 38-9 v. Chr. Zoon van: -Tiberius Claudius Nero en Livia; broer van Tiberius. Hij wist als eerste opperbevelhebber de Elbe te bereiken. Viel helaas van zijn paard, en overleed alg gevolg van koudvuur. 

De hoofdpersoon van het boek:

Tiberius Iulius Caesar Augustus (geboortenaam: Tiberius Claudius Nero; 42 v. Chrs. - 37 n.Chr.  was de tweede princepts van Rome, als opvolger van Imperator Caesar Augustus. Ondanks zijn schitterende (militaire) carrière voordat hij princeps werd, zou hij de geschiedenis ingaan als een somber en wantrouwig heerser. Hij werd daarom ook wel tristissimus hominum (« de triestigste aller mensen ») genoemd.

Praetoriër; Seianus was door Tiberius benoemd tot hoofd van de Praetoriaanse Garde. Dat was een speciale militaire eenheid gevormd door Romeinse militaire elite die de keizerlijke lijfwacht vormde. Deze Wacht zou uitgroeien tot de grootste machtsfactor in Rome.

Seianus in 'kaustic plastic', hedendaags verzamelobject. Seianus redde overigens Tiberius' leven bij een aardbeving op Capri, in het jaar 26.

Sejanus wordt gearresteerd en ter dood veroordeeld; executie in Rome in 31 n.Chr.

Agrippa Postumus, kleinzoon van Augustus. Tiberius kreeg de schuld van de moord op hem, 14 na Chr. Een beoogd opvolger minder.

Keizer Augustus (hier nogmaals afgebeeld) was Tiberius' stiefvader. Stierf ook in 14 (net als Agrippa). 

Tiberius Claudius Nero, biologische vader Tiberius. Was destijds gehuwd met Livia.

Caligula; werd als zoon van Germanicus en Vipsania Agrippina maior geboren. Ze gaven hem de naam Gaius Iulius Caesar

Caligula werd zijn koosnaam, omdat hij als kind door de kampen van de soldaten heen stapte. Caligula betekent  'Soldatenlaarsje'. C.  zou de opvolger worden van Tiberius. Leed als jongeling onder de intriges van Seianus. Werd een wrede tiran, niet beter dan  Tiberius.

Germanicus, geweldig veldheer; werd met vrouw Agrippina naar Egypte gestuurd, waar hij zich als vorst liet toejuichen en vereren. Dat deed denken aan Marcus Antonius en Cleopatra! Dat zinde Tiberius niet. Piso was daar ook,  die hem vermoedelijk vergiftigde, op bevel van Tiberius. 

Gnaius Calpurnius Piso; lag steeds overhoop met Germanicus. Na vermoedelijke vergiftiging werd hij voor het gerecht gebracht. Voordat het onderzoek was afgesloten werd hij met doorgesneden keel gevonden. Of het zelfmoord was, is niet zeker.

Willemijn van Dijk, schrijfster.

Een goede recensie staat in de NRC.  Onder de titel: Achter deze keizer ging een raadselachtige man schuil.

1493, Hoe de wereld zich ontwikkelde na de ontdekking van Amerika, Charles C. Mann, 2011 (2018)

Boekomslag.

Alweer moet ik bekennen dat ik een boek - dit boek - niet uitgelezen heb. Ik ga me daar niet voor verantwoorden, het lukte me simpelweg niet. 

Ik werd tot dit boek aangetrokken door het boekenprogramma Moby Dick, waarin het het favoriete boek van Ben Feringa was. Die praatte er zo enthousiast over, dat ik het ook wilde lezen. 

Het is een boek van de hele grote geschiedenis, van hoe de mens langzamerhand de aarde veroverde. Columbus ontdekte Amerika, daar begon het mee. Maar met de schepen van Columbus kwamen zaden en bacteriën het land in. En andere landbouw- en veeteeltproducten,tomaten, graan. Maar ook  malaria en andere ziekten. En... : slaven. En waarom waren die slaven vooral Afrikanen? Zilver en goud verlieten het land weer. 

Een tekening van "The History of the Indies of New Spain," Diego Durán's account of the conquest of Mexico (circa 1581). CreditIllustration from "1493"; Biblioteca Nacional de España.

Hoe verder de mens reisde, en hoe meer hij ging handelen, hoe meer zich ook de zaden, producten, ziektekiemen verspreidden. De aardappel is een mooi voorbeeld, dat voedsel werd voor heel veel mensen. Maar dat ook tot hongersnood leidde, toen de aardappeloogst mislukte. 

Malaria is een voorbeeld van de verspreiding van nieuwe ziekten in een land. De rubber wordt behandeld. Rubber is onmisbaar, denk bijvoorbeeld aan de operatiekamer met zijn rubberen handschoenen. Toch is er een ernstige bedreiging voor de rubberboom, die de aanplant op de hele wereld zou kunnen bedreigen. 

Er waren natuurlijk ook bepaalde handelsroutes, denk aan de zijderoute. Via die weg was er ook een sterke uitwisseling. Manilla op de Filipijnen wordt genoemd. 

Dit alles leidt ertoe, dat we thans leven in het Homogenoceen: een nieuw biologisch tijdperk, na de ontdekking van Amerika door Columbus. Homogeniseren betekent van verschillende stoffen een egaal mengsel maken; in die zin is de wereld één geworden.

Een goede review van het boek is te vinden in The New York Times, van 2011. geschreven door Ian Morris. Die vertelt ook, dat Charles Mann in 1493 door bouwt op zijn eerdere boek 1491: de ontdekking van precolumbiaans Amerika.

Op dit boek van hemzelf bouwt Mann voort.

Mann is overigens niet de eerste die zich met het onderzoek naar dit thema heeft beziggehouden; hij erkent als zijn voorganger de klassieker van Alfred W. Crosby: Ecological Imperialism: The Biological Expansion of Europe, 900-1900.

Uitgave 2004; oorspronkelijke druk 1972.

Alfred W. Crosby Jr. (1931 – 2018. Behalve het boek Ecological Imperialism schreef hij ook het boek  The Columbian Exchange (1972), een term die Mann ook veelvuldig gebruikt. 

Crosby geeft biologische en geografische verklaringen over de vraag hoe Europeanen met relatief gemak succesvol waren in wat hij de 'Neo-Europa's noemden: Australië, Noord-Amerika en Zuid-Amerika.

Boek van Crosby, 1972, met grote invloed op Mann.

Mann had het gevoel dat het boek van Crosby een update nodig had. Crosby zei dat Mann dat dan zelf maar moest schrijven, en dat is dus gebeurd. 

Mann opent zijn boek met een anekdote over zijn tuin, en besluit zijn boek met een stukje over een tuin in de Filipijnen. Er groeien bijna dezelfde planten in, een mooi bewijs van het Homogenoceen. En van de Columbiaanse uitwisseling.
Er is trouwens nog een boek dat is geïnspireerd door Crosby, het boek Guns, Germs and Steel, van Jared Diamond, dat de Pullitzerprijs won. 

Het boek van Jared Diamond is vertaald als Zwaarden, paarden en ziektekiemen. (1997)

Het is een non-fictie boek dat diverse wetenschappelijke vakgebieden in zich verenigt. De auteur is zowel evolutiebioloog, fysioloog als hoogleraar in de aardrijkskunde. Het boek won meerdere prijzen, waaronder de Pulitzerprijs.
De titel van het boek is een verwijzing naar de hulpmiddelen waarmee landbouwende samenlevingen andere volkeren konden overheersen omdat zijn beschikten over betere wapens (zwaarden) en doordat zij (eerder) over snelle middelen van transport beschikten (paarden) en ook nog eens ziektekiemen meebrachten waartegen zijzelf wel, maar de overwonnen volkeren niet bestand waren.

Dan over die Columbiaanse uitwisseling, die zo'n belangrijke rol speelt in deze geschiedenis. Ik geef de definitie van Wikipedia: 

De Columbiaanse uitwisseling was een belangrijke gebeurtenis in de geschiedenis van ecologie, landbouw en cultuur van onze wereld. De uitdrukking wordt gebruikt voor de enorme uitwisseling van landbouwrassen, ziekten en culturen tussen de Oude Wereld en de Nieuwe Wereld na de ontdekking van Amerika in 1492. (Columbiaans slaat op Christoffel Columbus.)

Planten, die inheems waren in de Nieuwe Wereld. Vanaf linksboven met de klok mee: 1. Maïs (Zea mays) 2. Tomaat (Solanum lycopersicum) 3. Aardappel(Solanum tuberosum) 4. Vanille(Vanilla) 5. Pará Braziliaanse rubberboom (Hevea brasiliensis) 6. Cacao (Theobroma cacao) 7. Tabak (Nicotiana rustica)

Planten, die inheems waren in de Oude Wereld. Vanaf linksboven met de klok mee: 1. Citrusvrucht (Rutaceae); 2. Appel (Malus domestica); 3. Banaan (Musa); 4. Mango (Mangifera); 5. Ui (Allium); 6. Koffie (Coffea); 7. Tarwe (Triticum spp.); 8. Rijst (Oryza sativa).

De les die uit de geschiedenis van de Columbiaanse uitwisseling getrokken kan worden, is volgens Mann dat 'vanaf het begin globalisatie enorm veel economisch gewin heeft gebracht, maar tegelijk veel ecologische en sociale verwarring, die die winst dreigde teniet te doen. 

Die kosten- en verliesposten zijn altijd hand in hand gegaan. Malaria bijvoorbeeld ontvolkte delen van Amerika, maar hielden ook Europese legers buiten de deur.  

Het is een enorm rijk boek, met heel, heel veel informatie. Eerlijk gezegd is dat ook de reden dat ik afhaakte: het is te veel informatie om te bevatten. Daarbij is het ook niet helemaal mijn stiel. 

Dat neemt niet weg, dat ik erken dat het een goed en informatief, en waardevol boek is. Ik zal er zeker nog eens naar terug grijpen!

Ik besluit met een citaat uit het al genoemde review van de New York Times: 

In setting off the Columbian Exchange, humans rarely knew what they were doing. Once begun, the process ran completely out of human control. And now that it has hit its stride, every animal, plant and bug in the world is caught up in it. Back in the 1870s, for instance, the British government, worried about its rubber supplies, offered to buy every rubber seed that could be smuggled out of Brazil. People didn’t ask what this would mean for Laos — why would they? But 140 years on, the chain of events they set off has brought social upheaval and the threat of ecological collapse to this remote corner of the world. There is nowhere to hide from globalization.
(....)
The Columbian Exchange has shaped everything about the modern world. It brought us the plants we tend in our gardens and the pests that eat them. And as it accelerates in the 21st century, it may take both away again. If you want to understand why, read “1493.”

Auteur Charles C. Mann, geboren 1955.

In 2018, Mann published The Wizard and the Prophet, (De Tovenaar en de Profeet.)

Bloedlanden, Europa tussen Hitler en Stalin, Timothy Snyder, 2010.

Boekomslag

Ik ga een bekentenis doen: ik heb dit boek niet uitgelezen....
Niet alleen, omdat de ellende bijna niet om aan te zien/ te lezen is.... Want het is een gruwelijke aaneenschakeling van gruweldaden in ongelooflijke aantallen.... Het is ook, omdat het voor een deel al bekend terrein voor me was.
Daardoor misschien ben ik wat murw geworden. De geschiedenis van de Baltische Staten, die van de Oekraïne - die deel uitmaakten van de Bloedlanden, het Molotov-Ribbentroppact: ik ben alles nu al een aantal keren tegengekomen in mijn literatuur; ik noem slechts Jan Brokken.
Om toch de hoofdlijnen van het gruwelijke verhaal weer te geven:
Zowel Nazi-Duitsland als de Sovjet-Unie hebben huisgehouden in de Bloedlanden.

De Bloedlanden; ook de Baltische staten vielen daaronder.

Zo was de Holodomor een enorme hongersnood op het grondgebied van de Oekraïense Socialistische Sovjetrepubliek in de jaren 1932-1933; het was een van de grootste nationale rampen in Oekraïne in de moderne geschiedenis; het aantal doden lag tussen de 2,5 en de 3,9 miljoen.

Monument ter nagedachtenis aan de Holomodor, Kiev.

De hongersnood werd veroorzaakt door het beleid van de regering van de Sovjet-Unie onder Stalin, die met kracht de collectivisatie en "dekoelakisatie" van de landbouw doorvoerde.

Propaganda-poster dekoelakisatie.

De boerderijen moesten worden samengevoegd in "kolchozen en sovchozen, waardoor arbeidskracht zou vrijkomen voor de industrialisatie. Stalins Vijfjarenplan uit 1928 moest worden gefinancierd uit export en het belangrijkste deel van die export bestond uit graan.Dit stuitte op groot verzet van de boeren, ook en vooral die in Oekraïne met hun traditie van vrijheid. Ze verborgen hun graan en slachtten hun vee liever dan dat ze het leverden aan de staatsboerderijen. De verplichte graanleveranties werden als straf verhoogd, hoewel de oogst in 1932 mislukte. Miljoenen boeren, door de communisten aangeduid als koelakken, werden gedeporteerd naar Siberië.

De term Holodomor wordt specifiek gebruikt voor de gebeurtenissen in gebieden waar etnische Oekraïners woonden. De Holodomor wordt daarom ook weleens de "Oekraïense genocide" of de 'Oekraïense holocaust' genoemd.

Stalin was verantwoordelijk voor de vreselijke Holomodor.

De dikke lijn in het midden is de Molotov-Ribbentrop-grens dwars door Polen.

Maar niet alleen de Sovjets hebben huisgehouden in Polen. De Sovjets en Duitsland hadden Polen opgesplitst, door middel van het Molotov-Ribbentroppact, zie afbeelding hierboven. Adolf Hitler zocht 'Lebensraum' voor zijn verheven Arische ras.

Zo zag 'de echte Ariër' eruit: blauwe ogen en blond haar. (foto Volkskrant).

Hij viel Polen binnen (de Sovjets deden dat aan de oostgrens), en vroeg zijn generaals 'hun hart te sluiten voor medelijden', 'wreed te handelen', en 'zich te gedragen met de grootst mogelijke hardvochtigheid', in de komende oorlog in Oost-Europa. Er wordt vaak gedacht dat Hitler deze woorden uitsprak over de Joden, maar hij had het over de Polen! Alleen door hen te vermoorden kon hij zich de gewenste Lebensraum veroveren.  Ethnische Duitsers moesten zich in het nieuwe gebied kunnen vestigen, in 'gegermaniseerde' steden en dito landbouwgronden; die zouden verbonden worden met 'das Reich' door middel van hoge-snelheidstreinen en autobanen. Ergens tussen de 30 en 45 miljoen Slaven moesten met dat doel opzettelijk worden uitgehongerd en zonder medische zorg komen te zitten.

Hitlers bestseller, met zijn politieke boodschap: ik wil Lebensraum (en de Joden afslachten!) 

Het plan beoogde 85% van de Polen, 64% van de Oekraïners, en 75% van Belarus om te brengen.
De uitvoering van dit plan begon met het beleg van Leningrad, dat uitliep op de dood van één miljoen inwoners, en op de dood van meer dan drie miljoen krijgsgevangenen uit het Sovjetleger, door middel van uithongering en ziekte.

'Grosszügischte Umsiedlungsaktion.'

Nazi-Duitsland in 1940 (donkergrijs) na de verovering van Polen samen met de Sovjet-Unie. De kaart laat enclaves van Duitse kolonisten zien die zich gevestigd hebben in de geannexeerde gebieden van Polen, middenin de invloedssfeer van de Sovjets. Nazi-propagandaposter. De oorspronkelijk grens tussen Duitland en Polen is helemaal weggelaten. 

Foto Bundesarchiv.

Het moorden in de bloedlanden verliep volgens enkele  methoden:
- het creëren van een enorm systeem van werkkampen door de Sovjets, de zogenaamde Goelag.

Werkkamp; de Goelag is vooral bekend geworden door Solzenytsins De Goelag-Archipel.. 

- de holomodor, het uithongeren van de bevolking
- doodschieten van de overlevenden van Goelag en holomodor
- binnenvallen Duitsland en Rusland in 1939, uitgaande van verschillende ideologieën vermoordden ze tezamen 200.000 Poolse burgers, overwegend hoogopgleiden. Dit vond plaats tussen 1939 en 1941. Voorbeeld: de moord op ruim 21.000 Poolse officieren door de Sovjets bij Katyn. Een soortgelijke campagne door de Duitsers vond tegelijkertijd plaats.

Het geaccordeerde voorstel van Beria van maart 1940 om de Poolse krijgsgevangen in Katyn te vermoorden.

Bij het bloedbad van Katyn zijn in april-mei 1940 naar schatting 22.000 Poolse intellectuelen en officieren door de Sovjet-geheime dienst vermoord. De Sovjet-Russische aanval op Polen die leidde tot het bloedbad van Katyn was voor de Russen onderdeel van een poging om de grenzen van het tsaristische Rusland uit de 19e eeuw te herstellen (zie Molotov-Ribentroppact).

Lijken van Poolse officiers liggen bij het massagraf klaar om onderzocht te worden. Foto gemaakt op 30 april 1943. via Wikimedia Commons. de moord vond in 1940 plaats.

- het plaatsen van Poolse Joden in getto's door de Duitsers; het plaatsen van Poolse burgers in Russische werkkampen.

Markt in het overbevolkte Joodse getto in Warschau. 

- het doden van burgers in de oorlog nadat Duitsland Rusland was binnengevallen, 'in een systeem van agressieve medeplichtigheid': Wit-Russische vrouwen en kinderen werden door de Duitsers afgeschoten als ballast, en mannen kregen dwangarbeid opgelegd.

Hitler stelde zich een koloniale de-modernisering voor van de Sovjet-Unie en Polen. Een bliksemoverwinning van de Sovjet-Unie; een Hongerplan voor Polen, Wit-Rusland, Oekraïne, westelijke Rusland en de Kaukasus; en ten slotte de Endlösung: uitroeiing van de Joden. Het Generalplan-Ost moest Hitler bevrijden van de rest van de bevolkingsgroepen uit die landen, waarna de Lebensraum voor de Ariërs een feit was.

Einsatzgruppe, 1941; Sovjet-Unie.

Uiteindelijk moest Hitler zijn plannen bijstellen, en werden er veel minder mensen vermoord dan hij gewild had. Mensen werden bijvoorbeeld als dwangarbeider ingezet, in plaats van hen te laten doodhongeren. Generalplan-Ost werd afgeblazen.
Wel werd de Endlösung begonnen. Oorspronkelijk was die voor ná de oorlog gepland. Einsatzgruppen werden ingezet om Joden dood te schieten. In 1941 kwam een nieuw massavernietigingswapen beschikbaar: verstikking door koolmonoxide, later waterstof-cyanide. Toegepast in permanente gaskamers.

Ziklon-B, werkzame stof blauwzuur of waterstof-cyanide.

Endlösung

Maar anders dan wij meestal denken, zijn niet de grootste aantallen mensen vermoord in de concentratiekampen, en waren het ook niet de Joden. 

Schrijver en historicus Timothy Snyder, geboren 1969.

Oorspronkelijke titel.

Ten slotte:

Ik las de boek Buren (2001) en Angst (2006), van Jan T. Gross. Dat ging over vreselijke misdaden die Polen Joden hadden aangedaan. 

De Poolse regering neemt maatregelen tegen Jan T. Gross omdat hij het regime niet welgevallig is, schrijft Selma Leydesdorff in een recente editie van het NRC. 

Ik had al eerder gelezen, dat de Polen vonden dat hen die misdaden tegen de Joden niet zo zwaar mochten worden aangerekend, omdat zij zelf zo ernstig geleden hadden onder de dictaturen van Hitler en Stalin. 

Ik moest er nu onwillekeurig aan terugdenken, nu ik las dat de nazi's dezelfde methoden hadden toegepast op de Polen (mensen in schuren drijven en verbranden) als de Polen op de Joden.

10 minuten, duidelijke samenvatting van Bloodlands voor UvA: uitroeiing op het besproken gebied op drie manieren: Sovjets tegen koelakken; nazi's tegen Polen, nazi's tegen Joden.