1493, Hoe de wereld zich ontwikkelde na de ontdekking van Amerika, Charles C. Mann, 2011 (2018)

Boekomslag.

Alweer moet ik bekennen dat ik een boek - dit boek - niet uitgelezen heb. Ik ga me daar niet voor verantwoorden, het lukte me simpelweg niet. 

Ik werd tot dit boek aangetrokken door het boekenprogramma Moby Dick, waarin het het favoriete boek van Ben Feringa was. Die praatte er zo enthousiast over, dat ik het ook wilde lezen. 

Het is een boek van de hele grote geschiedenis, van hoe de mens langzamerhand de aarde veroverde. Columbus ontdekte Amerika, daar begon het mee. Maar met de schepen van Columbus kwamen zaden en bacteriën het land in. En andere landbouw- en veeteeltproducten,tomaten, graan. Maar ook  malaria en andere ziekten. En... : slaven. En waarom waren die slaven vooral Afrikanen? Zilver en goud verlieten het land weer. 

Een tekening van "The History of the Indies of New Spain," Diego Durán's account of the conquest of Mexico (circa 1581). CreditIllustration from "1493"; Biblioteca Nacional de España.

Hoe verder de mens reisde, en hoe meer hij ging handelen, hoe meer zich ook de zaden, producten, ziektekiemen verspreidden. De aardappel is een mooi voorbeeld, dat voedsel werd voor heel veel mensen. Maar dat ook tot hongersnood leidde, toen de aardappeloogst mislukte. 

Malaria is een voorbeeld van de verspreiding van nieuwe ziekten in een land. De rubber wordt behandeld. Rubber is onmisbaar, denk bijvoorbeeld aan de operatiekamer met zijn rubberen handschoenen. Toch is er een ernstige bedreiging voor de rubberboom, die de aanplant op de hele wereld zou kunnen bedreigen. 

Er waren natuurlijk ook bepaalde handelsroutes, denk aan de zijderoute. Via die weg was er ook een sterke uitwisseling. Manilla op de Filipijnen wordt genoemd. 

Dit alles leidt ertoe, dat we thans leven in het Homogenoceen: een nieuw biologisch tijdperk, na de ontdekking van Amerika door Columbus. Homogeniseren betekent van verschillende stoffen een egaal mengsel maken; in die zin is de wereld één geworden.

Een goede review van het boek is te vinden in The New York Times, van 2011. geschreven door Ian Morris. Die vertelt ook, dat Charles Mann in 1493 door bouwt op zijn eerdere boek 1491: de ontdekking van precolumbiaans Amerika.

Op dit boek van hemzelf bouwt Mann voort.

Mann is overigens niet de eerste die zich met het onderzoek naar dit thema heeft beziggehouden; hij erkent als zijn voorganger de klassieker van Alfred W. Crosby: Ecological Imperialism: The Biological Expansion of Europe, 900-1900.

Uitgave 2004; oorspronkelijke druk 1972.

Alfred W. Crosby Jr. (1931 – 2018. Behalve het boek Ecological Imperialism schreef hij ook het boek  The Columbian Exchange (1972), een term die Mann ook veelvuldig gebruikt. 

Crosby geeft biologische en geografische verklaringen over de vraag hoe Europeanen met relatief gemak succesvol waren in wat hij de 'Neo-Europa's noemden: Australië, Noord-Amerika en Zuid-Amerika.

Boek van Crosby, 1972, met grote invloed op Mann.

Mann had het gevoel dat het boek van Crosby een update nodig had. Crosby zei dat Mann dat dan zelf maar moest schrijven, en dat is dus gebeurd. 

Mann opent zijn boek met een anekdote over zijn tuin, en besluit zijn boek met een stukje over een tuin in de Filipijnen. Er groeien bijna dezelfde planten in, een mooi bewijs van het Homogenoceen. En van de Columbiaanse uitwisseling.
Er is trouwens nog een boek dat is geïnspireerd door Crosby, het boek Guns, Germs and Steel, van Jared Diamond, dat de Pullitzerprijs won. 

Het boek van Jared Diamond is vertaald als Zwaarden, paarden en ziektekiemen. (1997)

Het is een non-fictie boek dat diverse wetenschappelijke vakgebieden in zich verenigt. De auteur is zowel evolutiebioloog, fysioloog als hoogleraar in de aardrijkskunde. Het boek won meerdere prijzen, waaronder de Pulitzerprijs.
De titel van het boek is een verwijzing naar de hulpmiddelen waarmee landbouwende samenlevingen andere volkeren konden overheersen omdat zijn beschikten over betere wapens (zwaarden) en doordat zij (eerder) over snelle middelen van transport beschikten (paarden) en ook nog eens ziektekiemen meebrachten waartegen zijzelf wel, maar de overwonnen volkeren niet bestand waren.

Dan over die Columbiaanse uitwisseling, die zo'n belangrijke rol speelt in deze geschiedenis. Ik geef de definitie van Wikipedia: 

De Columbiaanse uitwisseling was een belangrijke gebeurtenis in de geschiedenis van ecologie, landbouw en cultuur van onze wereld. De uitdrukking wordt gebruikt voor de enorme uitwisseling van landbouwrassen, ziekten en culturen tussen de Oude Wereld en de Nieuwe Wereld na de ontdekking van Amerika in 1492. (Columbiaans slaat op Christoffel Columbus.)

Planten, die inheems waren in de Nieuwe Wereld. Vanaf linksboven met de klok mee: 1. Maïs (Zea mays) 2. Tomaat (Solanum lycopersicum) 3. Aardappel(Solanum tuberosum) 4. Vanille(Vanilla) 5. Pará Braziliaanse rubberboom (Hevea brasiliensis) 6. Cacao (Theobroma cacao) 7. Tabak (Nicotiana rustica)

Planten, die inheems waren in de Oude Wereld. Vanaf linksboven met de klok mee: 1. Citrusvrucht (Rutaceae); 2. Appel (Malus domestica); 3. Banaan (Musa); 4. Mango (Mangifera); 5. Ui (Allium); 6. Koffie (Coffea); 7. Tarwe (Triticum spp.); 8. Rijst (Oryza sativa).

De les die uit de geschiedenis van de Columbiaanse uitwisseling getrokken kan worden, is volgens Mann dat 'vanaf het begin globalisatie enorm veel economisch gewin heeft gebracht, maar tegelijk veel ecologische en sociale verwarring, die die winst dreigde teniet te doen. 

Die kosten- en verliesposten zijn altijd hand in hand gegaan. Malaria bijvoorbeeld ontvolkte delen van Amerika, maar hielden ook Europese legers buiten de deur.  

Het is een enorm rijk boek, met heel, heel veel informatie. Eerlijk gezegd is dat ook de reden dat ik afhaakte: het is te veel informatie om te bevatten. Daarbij is het ook niet helemaal mijn stiel. 

Dat neemt niet weg, dat ik erken dat het een goed en informatief, en waardevol boek is. Ik zal er zeker nog eens naar terug grijpen!

Ik besluit met een citaat uit het al genoemde review van de New York Times: 

In setting off the Columbian Exchange, humans rarely knew what they were doing. Once begun, the process ran completely out of human control. And now that it has hit its stride, every animal, plant and bug in the world is caught up in it. Back in the 1870s, for instance, the British government, worried about its rubber supplies, offered to buy every rubber seed that could be smuggled out of Brazil. People didn’t ask what this would mean for Laos — why would they? But 140 years on, the chain of events they set off has brought social upheaval and the threat of ecological collapse to this remote corner of the world. There is nowhere to hide from globalization.
(....)
The Columbian Exchange has shaped everything about the modern world. It brought us the plants we tend in our gardens and the pests that eat them. And as it accelerates in the 21st century, it may take both away again. If you want to understand why, read “1493.”

Auteur Charles C. Mann, geboren 1955.

In 2018, Mann published The Wizard and the Prophet, (De Tovenaar en de Profeet.)