Boekomslag
Dit boek is de bijzonderste autobiografie van een auteur die ik ooit gelezen heb. Bijzonder, omdat het geen doorlopende geschiedenis van feiten geeft. Wel is de volgorde van de hoofdstukken chronologisch, maar het zijn meer associatieve thema's, poëtisch weergegeven.
De openingszin is beroemd: 'De wieg schommelt boven een afgrond en het gezond verstand zegt ons dat ons bestaan niet meer is dan een vluchtig kiertje licht tussen twee eeuwigheden van duisternis.'
Als Nabokov dit boek publiceert, in 1951, is hij al jaren geleden vrijwillig in ballingschap gegaan. Dat gebeurde in 1917, bij de revolutie die de bolsjewieken aan de macht bracht. Die ommekeer in Rusland heeft een einde gemaakt aan het rijke, rustige leven van de Nabokovs, die tot de bovenlaag in Petersburg hoorden. Zijn vader heeft de bolsjewieken altijd bestreden, hij was politicus.
In ballingschap kwamen ze eerst in Berlijn; daar werd zijn vader vermoord, in 1922, toen hij trachtte een ander bij een aanslag te beschermen.
Vladimir heeft in Berlijn, Parijs en Londen gewoond, en verhuisde in 1940 voorgoed naar Amerika. In 1946 kreeg hij het Amerikaanse staatsburgerschap. Hij was al getrouwd met Vera, aan wie hij het boek heeft opgedragen. Ze hadden een zoontje, Dimitri.
Nabokov is drietalig opgevoed. Hij schreef dit boek, over de eerste 41 jaar van zijn leven (1899-1940) in het Engels: Speak, Memory..
Oorspronkelijke uitgave.
Er zijn eerst afzonderlijke verhalen van gepubliceerd, die ook heel goed op zichzelf gelezen konden worden. Het eerste was 'Mademoiselle O.' Dat heb ik toen ook maar als eerste gelezen, voornamelijk omdat ik het eerste hoofdstuk moeilijk vond. Mademoiselle O. lukte wel, en het was de reden waarom ik toch van voren af aan begon en het hele boek las.
Ik vond het prachtig, maar hier en daar erg moeilijk. Ik heb een aardige woordenschat, maar trof hier en daar toch woorden aan nu en dan die ik niet kende. Nabokov schrijft bovendien associatief, hetgeen het soms erg moeilijk maakt hem te volgen. Ik vond dit citaat, en ik kan het dus volkomen onderschrijven:
Moeilijk auteur. Zijn spreektaal ken ik uiteraard niet.
Ik overweeg het boek nog eens te lezen, dat is zeker de moeite waard.
Juffrouw O. is trouwens een gouvernante geweest van het kind Nabokov. Zo wijdt hij ook hoofdstukken aan zijn vader en zijn moeder, alsook aan leraren, aan een oom. Hij bespreekt zijn synesthesie, zijn studententijd in Oxford,
In 1966 verscheen een bijgewerkte versie, en nog niet zo lang geleden werd een 16e hoofdstuk toegevoegd. Dat had hij geschreven, maar bij zijn leven werd dat niet toegevoegd. Dat hoofdstuk kwam overigens niet in mijn editie voor.
Het landgoed van de Nabokovs, 'Rozjestveno' herleeft in delen van 'Geheugen, spreek'
Nabokov beschrijft verder onder andere ook zijn liefde voor de vlinder, Nabokov was een fanatiek lepidopterist, oftewel vlinderkundige. Zeg maar entomoloog. Citaat van de uitgever: Het boek is te zien als een soort van krachtinspanning van de auteur, die - weggerukt van zijn verleden - in ballingschap zijn verloren jeugd tracht terug te vinden, overvloedig gebruik makend van Nabokoviaanse details, sfeertekeningen en tal van anekdotes.
Geheugen, spreek is een van de toegankelijkere werken van Nabokov. Het wordt door velen gerekend tot de mooiste autobiografieën in de wereldliteratuur.
Op de omslag van dit boek: Nabokov met zijn vrouw Véra
Hier Jeremy Irons, in de film Lolita, naar het boek van Nabokov.
De beste romans van Nabokov zijn: The Gift, Lolita, Pale Fire, en Ada. In The Guardian van 1999 lees ik:
Speak, Memory has been rated the greatest of autobiographies, but since such judgments depend so much on the criteria we bring to them, I will call it only the most artistic of autobiographies. It lacks the probing self-analysis of St Augustine or Tolstoy, or the overt and the inadvertent self-display of Rousseau, the historical and categorical aplomb of Henry Adams, or the sparkling anecdotal flow of Robert Graves. But more than these, and any other autobiographies, it fuses truth to detail with perfection of form, the exact with the evocative, an acute awareness of time with intimations of timelessness.
Het artikel van Bryan Boyd geeft trouwens heel veel informatie, bijvoorbeeld ook over wat het boek zo moeilijk leesbaar maakt: puzzelstukjes noemt hij het; ik noem het leitmotieven. Boyd zegt ook dit:
Part of the special spell of Speak, Memory is the gap between, on the one hand, his "perfect past" (his trilingual upbringing as the favourite child of loving, sensitive, liberal, cultured, fabulously wealthy parents, in St Petersburg, on idyllic country estates, on the beach resorts of southern Europe) and, on the other, the losses that would follow: the poverty and dislocation of exile, the assassination of his father, the long widowhood of his mother, then a second dislocation from the cultural refuge that the Russian emigration in Europe had become, once he crossed the Atlantic.
Bryan Boyd heeft overigens het boek heruitgegeven met het al genoemde 16e hoofdstuk. Uit de reviews daarvan:
New York Times [Nabokov] has fleshed the bare bones of historical data with hilarious anecdotes and with a felicity of style that makes Speak, Memory a constant pleasure to read. Confirmed Nabokovians will relish the further clues and references to his fictional works that shine like nuggets in the silver stream of his prose. -- Harper' s Scintillating... One finds here amazing glimpses into the life of a world that has vanished forever.
Nabokov in 1973; hij stierf in 1977.
Nabokovs huis in Sint Petersburg, hier werd Nabokov geboren en woonde hij tot zijn 18e. Heden is het een museum en muziekschool.
Hoe meer ik nu over dit boek lees, hoe meer zin ik krijg het nogmaals te lezen, en dan heel nauwgezet. Ik zal het dan ook gaan aanschaffen, want de tijdsdruk bij dit bibliotheekboek helpt niet.
Ik vond ten slotte nog deze anekdote in De Volkskrant, 2007. Daarin wordt verteld, dat de schrijver A.L Snijders zijn stukje Anonieme Passage als volgt opende:
‘Achter ons een onmetelijke, donkere ruimte. Voor ons een onbegrijpelijk grote, donkere ruimte. Daartussen een smalle, verlichte spleet, ons leven.’ Dit is ongeveer de openingszin van Speak memory van Vladimir Nabokov.
Nabokov denkt eerder aan een passage in de tijd, A.L. Snijders aan een passage in de ruimte. Het maakt niet veel verschil. Het wezen van ons bestaan laat zich niet meten in de dimensies van tijd en ruimte.e dimensies van tijd en ruimte.
Het boek doet ook denken aan Marcel Prousts A la recherche du temps perdu.
'I confess, I do not believe in time', zou een citaat van Nabokov zijn. - Ook dit filosofische aspect zou voor mij nog iets zijn om nader te onderzoeken.
Voor dit moment vond ik dit boek voldoende voor mij. Het is ter voorbereiding op The Lectures on Don Quichot, waarmee ik nog bezig ben.
Beginzinnen (Engels) van Speak, Memory. 1 minuut, 36 seconden.
Brian Boyd, biography, published in two volumes (Vladimir Nabokov: The Russian Years, 1990, Vladimir Nabokov: The American Years, 1991) and translated into seven languages.
Ik wil ten slotte opmerken dat ik de titel Geheugen, spreek geweldig vind!
Geen opmerkingen:
Een reactie posten