Boekomslag, De vertaling is van Froukje Slofstra.
Ik geef eerst wat achtergronden bij dit boek: Allereerst vond ik het leuk op internet een radio-uitzending terug te vinden van het programma OVT.
Luister onder DEZE (VPRO)-LINK, duur circa 18 minuten.
Maar je kunt ook hier verder lezen, ik vertel wat er aan de hand was. In dat jaar, 2009, kreeg Froukje Slofstra de Aleida Schotprijs voor de vertaling van Leven en Lot. In de studio waren aanwezig: Alexander Munninghof, en historicus Wim Berkelaar. 
Froukje Slofstra, kreeg de prestigieuze Aleida Schotprijs voor haar vertaling van Leven en Lot. Bovendien verwierf ze voor dit boek een prijs van de Russische Academie van Wetenschappen.
Bovendien was aanwezig Alexander Munninghof, over wie ik blogde in de Stamhouder.
Alexander Munninghof overleed in mei van dit jaar.
Het gesprek vond plaats naar aanleiding van die prijsuitreiking, waarbij ook de Russische ambassade aanwezig zou zijn. Best opmerkelijk voor een boek dat het Stalintijdperk genadeloos fileert, in een tijd dat Stalin weer populair aan het worden is.
Van zo'n Rusland-kenner als Munninghof is het leuk te horen, dat de bovenlaag in Rusland dit boek natuurlijk kent/leest.
Leven en Lot wordt een roman zonder plot genoemd. Er vinden tal van gebeurtenissen plaats, in de eerste plaats die aan het front in Stalingrad, maar ook op tal van andere plaatsen. Onder andere het thuisfront van de fysicus Strum, een Jood.
Vasili Semjonovitsj Grossman, 1905-1964
De heren noemden het boek fabuleus geschreven, hetgeen ik alleen maar volmondig kan beamen. Ton en ik lazen het vanaf maart 2019, stukje voor stukje aan het eind van de maaltijd. We hielden het dikwijls niet droog, zó aangrijpend was wat Grossman schreef.
Onderwerp is, heel kort samengevat: hoe Rusland onder het communistisch bewind vocht tegen de nazi's, met constant de angst voor een nekschot van de eigen communistische partij.
Aan de lof die het boek allerwegen wordt toegezwaaid, deed de historicus Wim Berkelaar iets af. In het Historisch Nieuwsblad (en in dit VPRO-programma) zei hij, dat de maar liefst 237 personages die figureren in het boek, voor hem te veel waren. Hij werd daar gek van, en besloot dat het boek daardoor eigenlijk niet te volgen was.
Wim Berkelaar; Leven en Lot telt te veel personages. Zie
Het woord 'roman-essay' viel: daaruit bestaat het boek, met de diverse 'fronten' + bijbehorende personages.
Het is een complex, dik boek. Het is deels autobiografsich, Grossman was lange tijd oorlogsverslaggever. Hij sprak diverse generaals, die hij in Leven en Lot goed beschreven heeft. Sinds 1937 maakte hij deel uit van de Schrijversgeneratie. (De Bond van Sovjetschrijvers, Het doel van de bond was partij- en staatscontrole binnen de literatuur.) Al die schrijvers bleven angstvallig pro-Stalin.
Ook Grossman - maar niet voorgoed!
Grossman schreef nog meer, onder andere dit werkje; en Glück Auf, een sociaal-realistisch werk. Grossman is zelf marxist geweest,
Helaas heeft hij zelf ook zijn handen vuil moeten maken. Tijdens de showprocessen in 1938 verried hij mede met anderen samen vriend en revolutionair Boecharin en Aleksej Rykov. Grossman zette zijn handtekening onder het stuk dat zijn schuld vaststelde. Beiden werden in 1938 ter dood gebracht. 
Aleksej Rykov. Hij en Boecharin (zie foto hieronder) slachtoffer van showprocessen.
Nikolaj Boecharin.
Grossman werkte mee aan het artsencomplot, de beschuldiging van Joodse artsen van sabotage. Dit complot was georganiseerd door Joseph Stalin. In 1951–1953 werden die artsen, overwegend Joods, uit Moskou beschuldigd van een samenzwering om Sovjetleiders te vermoorden.
Grossman deed mee, zelf Jood!
Na 1945 verklaarde Stalin de oorlog aan het ‘kosmopolitisme’, gericht tegen repatrianten en joden. Drijfveer was de angst voor infectie met westerse denkbeelden. Van Ree, die een boek schreef over de politieke denkbeelden van Stalin, schreef: ‘Met name na de oprichting van de staat Israël wantrouwde Stalin de sovjetjoden. Bovendien koesterde hij het aloude vooroordeel van de jood als kapitalistische schurk.’
Ook hiermee liet Grossman zich in. Gedwongen door de afschuwelijke omstandigheden, maar toch:
Het moet afschuwelijk voor Grossman zijn geweest. Het valt heel goed af te lezen in Leven en Lot, als het lot van Strum wordt beschreven. Die dreigt uit de partij te worden gezet en naar een kamp gestuurd te worden, terwijl hij juist een geweldige wetenschappelijke doorbraak heeft bereikt. Hij blijft sterk, maakt geen openbare excuses en dergelijke; is wel door iedereen verlaten. Dan belt Stalin hem op om hem te feliciteren met zijn behaalde wetenschappelijk succes. Strum wordt terug in genade aangenomen door de partijtrouwe collega's en vrienden, iedereen is weer vriendjes met hem. Dan moet hij iets tekenen wat integere goede mensen onterecht belastert. Wég is Strums kracht om hen niet te verraden. Alles wat hij voelt is gedweeheid, en hij doet wat er van hem door de partij geëist wordt. Daarna gaat hij door diepe rouw, grote morele ellende.
Jozef Stalin, 1878-1953. Is tegenwoordig populairder in Rusland dan Grossman!
Wij, als lezers konden dit niet zonder tranen meebeleven. Hier heeft Grossman zijn eigen ervaring beschreven: het afschuwelijke van mee te ziin gegaan in een abject systeem. (In mijn achterhoofd hoorde ik 'Erbarme Dich' klinken.)
Rechts generaal Paulus, te Stalingrad. Grossman voert zowel historische, als fictieve personages op in zijn roman. Paulus capituleerde tegen de wil van Hitler in.
Grossman is wel verder geëvolueerd, hij bleef geen marxist. Dat uit zich in Leven en Lot door de ongelooflijke heldere en scherpe kritiek die hij levert op het stalinisme. De pijn die het mensen kost onder dit bewind te leven wordt indringend beschreven. Maar ook de karakterschetsen van de partijbonzen is geweldig qua overtuigingskracht. Grossman trekt ook een parallel tussen nazisme en communisme.
Het was, met al die kritiek, dan ook wel wat naïef van Grossman te denken dat hij zijn boek zomaar kon publiceren. Hij wendde zich daarvoor tot Chroetsjov. Dat leidde uiteindelijk tot 'de arrestatie van het manuscript' van Leven en Lot. Deze hele geschiedenis wordt verteld in een documentaire, waarover ik DIT BLOG schreef. 
Titel van de Arte-documentaire, uitgezonden in mei van dit jaar. Duitse titel: Stärker als der KGB.
Leven van Babel en Grossman wordt hier belicht
Ik wil graag nog even dit boek vermelden, als achtergrond bij het moeilijke leven van Grossman::
Aan de hand van de bewogen levens van de grote Russisch-Joodse schrijvers Isaak Babel en Vasili Grossman schetst Michel Krielaars in ‘Alles voor het moederland’ een beeld van een meedogenloze wereld, waarin het vermoorden van onschuldige burgers een gewone zaak was en het individu kapot werd gemaakt. Aanvankelijk waren Babel en Grossman net als vele anderen enthousiast en vol hoop over het Rusland van na de revolutie. Zij geloofden dat er offers gebracht moesten worden voor de nieuwe samenleving en waren blind voor de wreedheden van Stalin. Zo kon het gebeuren dat in 1937, de tijd van de Grote Terreur, 800 000 Sovjetburgers met een nekschot werden omgebracht, 1,7 miljoen gearresteerd en 350 000 naar strafkampen verbannen. In de loop van de jaren maakte enthousiasme plaats voor desillusie en angst. Babel en Grossman konden niet meer schrijven wat zij wilden, de druk vanuit de Communistische Partij werd steeds groter. Krielaars laat als geen ander zien hoe het is om je geloof in gelijkheid, vrijheid en socialisme te verliezen en te moeten inzien dat een ideaal verwordt tot een terreurregime.
Pavlov's House. 1943. Pavlov was de naam van de eerste leidinggevende Rus in dit appartementencomplex in Stalingrad; Grossman noemt dit bolwerk 'Huis 6/1'
In OVT wordt verteld hoe de Sovjets er alles aan deden het manuscript te laten verdwijnen. Grossman was een gebroken man en maakte de publicatie zelf niet mee.. Alle manuscripten werden uit zijn huis gehaald, zelfs carbon en typelint van zijn schrijfmachine werden meegenomen!
Ten slotte is het manuscript toch gered: het zat in een boodschappennetje, dat bij een vriend jarenlang aan de kapstok heeft gehangen. De eerste publicatie was in het buitenland.
0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0
Ik maak het me wat gemakkelijk met de inhoud van het boek. Ik verwijs daarvoor graag naar de Engelse Wikipediasite, zie Life and Fate, Wikipedia.
De tekst is met Google gemakkelijk te vertalen. De opbouw van het artikel is als volgt:
2Historische context
3Hoofdpersonen
4Plot samenvatting
5Hoofdthema's
5.1Thema over Joodse identiteit en de Holocaust
5.2Grossman's idee van menselijkheid en menselijke goedheid
5.3Stalins verdraaiing van de werkelijkheid en waarden
5.4Het leven gaat verder
5.5Wetenschap
5.6Realiteit van oorlog
5.7Grossman's opvattingen over totalitarisme
6Radio aanpassing
7Televisie aanpassing
8Voetnoten
9Externe links
Naar beeld: gewonde Duitse krijgsgevangene.
Bundesarchiv, via Wikimedia Commons
Aan het eind gekomen van mijn blog over dit prachtige boek, wil ik graag een aantal passages vermelden die ons bijzonder getroffen hebben:
Heel indrukwekkend is die, waarin de zesjarige David in de armen van Sofja Osipovna Levinton sterft in de gaskamer. Het is voor mij sowieso de eerste keer dat ik die moord tot op het laatst beschreven zie.
Een andere prachtige passage wordt vaak aangehaald: het is de brief van Anna Semjonovna (Anja) Strum, de moeder van Viktor Pavlovitsj Strum (Vitja). Zij is slachtoffer van de massamoord op de Joodse bevolking van de Oekraïne. Zij wordt het ghetto in gejaagd, en ziet haar dood aankomen.
Ik meen te weten dat die brief hier net zo in staat, het is puur autobiografie.
Over het algemeen gesproken ben ik het meeste geraakt door de emoties die Grossman vertolkt, met heel veel inzicht in de menselijke psychologie. Zo is dan de laatste passage die ik wil noemen die mij (ons) de tranen in de ogen bracht, Ik citeer enkele regels; het gaat om het berouw van Strum:
"Zowel zondige als rechtschapen mensen hebben zwakke momenten. Het verschil ligt in het feit dat een nietswaardig mens zich zijn leven lang laat voorstaan op een goede daad, terwijl een rechtschapen mens zijn goede daden niet opmerkt, maar jarenlang blijft tobben over een begane zonde. En hij, hij was trots geweest op zijn moed en zijn oprechtheid, hij had iedereen uitgelachen die blijk gaf van zwakte of bangelijkheid. Maar nu had hij ook mensen verraden. Hij schaamde zich, hij verachtte zichzelf. Het huis waarin hij woonde, het licht en de warmte binnen - alles was verpulverd tot los, droog zand."
Nog een opmerking over Strum: hij is niet alleen autobiografisch getekend; er is ook werkelijk een natuurfysicus geweest, die Grossman heeft willen gedenken. Deze historische Strum is wel vermoord.
Lev Yakovlevich Strum
1890-1936; - Russische natuurkundige, filosoof van de natuurwetenschappen. Hoofd van de afdeling Theoretische Fysica, Universiteit van Kiev. Onderdrukt en neergeschoten op vervalste beschuldigingen. Hij werd postuum gerehabiliteerd.
Plattegrond van de stad langs de Wolga met markering van fabrieken, elektriciteitscentrale en andere strategische objecten bij de Slag om Stalingrad 1944, voor: Uitgeverij Balans, Vasili Grossman, Leven en Lot (vert. Froukje Slofstra), 2008.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten