Anton de Kom-lezing, Abdelkader Benali, Trouw 26 november 2020.

Cornelis Gerhard Anton de Kom;

 (1898 Paramaribo, 1945 Neuengamme); Surinaams anti-koloniale schrijver en nationalist. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was hij verzetsstrijder in Nederland.

Abdelkader Benali;

geboren 1975;  Marokkaanse-Nederlandse schrijver en tv-presentator.

Anil Ramdas, 

1958-2012 © ANP;  Surinaams-Nederlandse schrijver, journalist en programmamaker. 

In de Trouw van donderdag 26 november stond een iets ingekorte versie van de Anton de Kom-lezing. Die wordt jaarlijks georganiseerd door het Verzetsmuseum in samenwerking met Trouw. Onderwerp is traditioneel: discriminatie en intolerantie. De lezing was ook op internet te beluisteren, waarna er een gesprek plaats vond met  met Benali, actrice Urmie Plein en politicoloog Kiza Magendane onder leiding van Cees van der Laan, hoofdredacteur van Trouw.

Benali sprak zijn rede uit over Anil Ramdas. Het onderwerp trof mij bijzonder. Ik was destijds een fan van Anil Ramdas, ik herinner me vooral het tv-programma Het Blauwe Licht, dat hij samen deed met Stephan Sanders. 

Vormgeving van Het Blauwe Licht; vier mensen rond een tafel met tv-schermen. 

Programma bestond van 1997-2000.

'Close-reading' van tv-programma's, las ik ergens Mooi gedefinieerd!

Stephan Sanders en Anil Ramdas, zoals tijdens Het Blauwe Licht.

Benali kende Ramdas vooral van Zomergasten, waardoor Ramdas beroemd werd. Dat was in 1992. Ik lees op de VPRO-site, dat hij begon met de openingsscene van Apocalypse Now en dat hij de helikopter als metafoor voor het westen ter sprake bracht: enerzijds zag hij de helikopter een geweldig vernietigingsinstrument; ‘Che Guevara kon alleen gedood worden omdat de helikopter bestond’. Maar anderzijds kan het goede dingen brengen, zoals redding en voedselpakketten. Deze ambivalentie van het westen stond centraal in het werk van Ramdas, en in die uitzending van Zomergasten. 

Met de Walkürenrit, Wagner. Gruwelijk, maar waar. 

Ramdas heeft gewerkt voor het NRC, voor De Groene, en voor diverse omroepen. 'De Koning der Allochtonen',  noemde hoofdredacteur Xandra Schutte hem. Ramdas was een intellectueel, de bijnaam van Schutte was onterecht, hij was namelijk ook een kosmopoliet, zegt Benali.  Hij wilde verder reiken dan de eigen kring. 

Zelf was hij geboren in Suriname, maar hij had Hindoestaanse voorouders. Hij maakte een reis naar India. Daarna werd hij directeur van debatcentrum De Balie. Een avond daar georganiseerd rond het boek Orientalism van Edward Said eindigde in een debacle, Ramdas werd ontslagen. 

(Ik las ergens, dat hij dronken was, en alle sprekers onbehouwen afkapte.) 

Oriëntalism

 boek uit 1978 van Edward W. Saïd. De titel slaat op de algemene, minachtende voorstelling van het oosten (Azië, Noord-Afrika, Midden-Oosten) door westerse beschavingen. Het is een imperialistische kijk, waarin het Westen zichzelf  presenteert als het centrum, het oosten als marginaal. 

Autobiografsiche roman, Anil Ramdas, 2011.

Een paar jaar later publiceerde Ramdas zijn niet zo succesvolle autobiografische roman Badal. Hij was veranderd, ging als een Don Quichotte tekeer tegen mensen als Geert Wilders. 'De kosmopolitische duizendpoot was een naijverige drammer geworden,' zegt Benali. Hij voerde een kruistocht   tegen nieuw-rechts. 

Hier ontspoorde hij, hij stopte met het idealiseren van Nederland, hij had het over 'white trash'. 

De polemiek is sindsdien alleen nog maar kwaadaardiger geworden. Ramdas had vooral oog voor de groep van allochtonen, niet voor moslims. 

Na zijn uitspraken over white trash (zie beneden onder de link De Buren) kwamen de oproerkraaiers van Geen Stijl hem opzoeken. Er volgden doodsbedreigingen en verwensingen. 

Vervolgens werd hij afgemaakt door Joost Zwagerman, die Ramdas in het programma Pauw en Witteman de maat nam. Zie hiervoor ook De Tijd, 2011.

Controverse: volgens Ramdas was 'de platte boershied' over het hoofd gezien; daarop opende Zwagerman de tegenaanval.  

Anil Ramdas stierf in 2012 door zelfdoding. 'Gedood door de tijdgeest', dacht Benali direct toen hij ervan hoorde. 

Door alle ontwikkelingen werd Ramdas zelf de allochtoon waarover hij zo veel geschreven had: de altijd ontwortelde die overal verstoten wordt. 

Hij had oog voor de kracht van het collectivisme, al kon hij het niet helemaal op waarde schatten. Hij zelf was altijd het individu blijven onderscheiden. Maar het populisme wordt gedragen door de massa, niet door individuen. Ramdas keek neer op de massa. 

Door covid-19 zijn we ons meer bewust geworden van de gemeenschap waarin we leven. We kunnen inmiddels ook niet meer om white trash heen, het heeft Trump aan de macht geholpen en gehouden. 

Heruitgave in 2020, Anton de Kom, eerste uitgave 1934.

Terug naar de allochtonen: 

De huidige generatie schrijvers keert terug naar de verhalen van oorsprong, richten een omroep op rond hun huidskleur. 

Akwasi, met omroep Zwart

Omdat men de slavernij ziet als gemeenschappelijke factor in de groepsidentiteit vindt men een richting in het leven. Er komt in het algemeen meer ontwikkeling in groepsidentiteiten: etnische achtergrond regionale of religieuze identiteit worden afgezet tegenover de cultureel dominante groep.

Voor Anil Ramdas waren de culturele waarden van het Westen het beste tegengif tegen sektarisme, en dwingend groepsdenken, betoogt Benali. Hij zoekt een cultuur waarin plaats is voor vrijdenkers: er moet ruimte zijn voor een mening die afwijkt. En voor privacy. 

Identiteitspolitiek is het nieuwe dogma dat de wereld moet zuiveren van het witte privilege. De Omroep Zwart kán okay zijn, al hoopt Benali hardop dat er ruimte blijft voor Ramdassen, 'mensen die zelfbenoemd nestbevuiler kunnen zijn.'

Van Historiek-net plukte ik nog deze toevoegingen aan het begrip identiteitspolitiek: 

Identiteitspolitiek verwerpt het ideaal van het liberalisme, waarbij het gaat om de rechten van het individu en gelijkheidsdenken. Men redeneert niet vanuit individuen, maar komt op voor de rechten van grotere sociale groepen die ongelijk behandeld worden. Vaak treden identiteitspolitieke groepen op als belangenorganisaties en (buitenparlementaire) actiegroepen.

Groepen die in de geschiedenis onder identiteitspolitiek gerekend kunnen worden zijn onder meer het abolitionisme, de periode van de verzuiling in Nederland vanaf de jaren 1880 (toen de gereformeerden en katholieken een emancipatiebeweging vormden), Black Power, de tweede feministische golf en meer recent debatten over de islam (hoofddoekjes), de zwartepietendiscussie en de discussies over genderneutraliteit.

Benali wil niet dat identiteitspolitiek een vorm van inquisitie-politiek wordt. Hij ziet ook, dat nieuwkomers intussen zo zijn ingeburgerd, dat ze hun wil opleggen aan de meerderheid. Maar als dat betekent dat die minderheid ook bepaalt wie er wel of niet deugt, 'dan vervallen we in intellectuele horigheid. Dat is niet hoe ik me een betere wereld voorstel,' zegt  Benali. 

Ramdas zag dus zeer juist in, dat de irrationaliteit het over kon nemen, zodra cultuur in het geding is. Benali noemt de antivaxxers, QAnon-aanhangers, FvD-retoriek met ronddolende Minerva-uilen, aanhangers Trump, Bolsonaro, het wantrouwen jegens de elite....

Ramdas geloofde dat er voldoende sterke instituten waren in het westen om alle vormen van bijgeloof, intolerantie etcetera te overleven. Maar intussen, acht jaar na Ramdas'overlijden, blijkt wel, dat het Westen ten diepste gespleten is in zijn kernwaarden.

Benali besluit met Ramdas op het schild te hijsen: 'hij was niet als wereldburger geboren, hij werd het.'

Hij was ook een vurig pleitbezorger van de westerse cultuur. Zijn werk roept op tot verzoening, bij gebrek aan beter. 'Het roept op met ironie en compassie naar de eigen voortreffelijkheid te kijken.  

Wat  staat volgens Anil Ramdas bovenaan: eerlijkheid of fatsoen? Zie het volgende citaat: 

De Israëlische filosoof Avishai Margalit schreef een prachtig boek over fatsoen: The Decent Society (1996), in het Nederlands vertaald als De Fatsoenlijke Samenleving (2002), waarin hij als het belangrijkste menselijke streven ‘het voorkomen van pijn’ noemt. En ‘het voorkomen van vernedering’ ziet hij als goede tweede. In een fatsoenlijke samenleving probeert men anderen niet onnodig te vernederen, te beledigen, te krenken. Eerlijkheid is ook belangrijk, je moet de ander niet voorliegen, maar je kunt ook proberen de juiste woorden te kiezen. De ander niet te vernederen. Fatsoenlijk te blijven.

White Trash, voor Amerika beschreven in dit boek. 

Nog even over de gebruikte term "white trash": 

De term duidt van oorsprong duidt op outcasts die buiten de gerespecteerde samenleving staan. Ze leven aan de rand van de sociale orde en worden als gevaarlijk beschouwd omdat ze crimineel, onvoorspelbaar en zonder respect voor gezag zouden zijn – in politieke, wettelijke of morele zin. De term wordt meestal gebruikt door zwarten, als scheldwoord, maar ook door blanken met een hogere sociaal-economische status, die ermee naar zichzelf verwijzen om gekscherend hun afkomst te beschrijven.'

Logo DeBuren, Vlaams-Nederlands Huis voor Debat. 

Voor de betekenis die Ramdas zelf eraan geeft: DE BUREN.

Ik denk dat de term tegenwoordig met veel meer voorzichtigheid gebruikt wordt. Als ik denk aan 'the basket of deplorables' van Hillary Clinton, dan wordt dat nu toch niet meer zo gezegd.  

Spijt van Basket of deplorables. 

Tot slot: 

Ik heb met veel genoegen Anil Ramdas terug in de herinnering gebracht. Ik waardeer het zeer van Abdelkader Benali dat hij de waarde van hem inzag. Voor mij is Ramdas hiermee terug in beeld, met als onverwachte goede punten: kosmopolitisme, beleefdheid, individualisme, enzovoorts. 

Een schitterend artikel over Ramdas is HIER te vinden. Van de hand van Pieter Hilhorst, 2016.