Studiebol: Jaag je ploeg over de botten van de doden, Olga Tokarczuk, 2009 (2020)

Jaag je ploeg over de botten van de doden speelt zich af in een afgelegen dorpje in het zuidwesten van Polen. BEELD GETTY IMAGES/500PX

Boekomslag

De roman is volgens de uitgever ‘een feministische ecothriller over gekte, de rechten van dieren en gemarginaliseerde mensen, en de hypocrisie van traditionele religie’.

De schrijfster

Polen houdt niet van Tokarczuk. Ook niet van dit boek: Met haar uitgesproken ecologische boodschap schopt Tokarczuk in dit boek uit 2009 - dat in 2017 verfilmd werd door Angnieszka Holland - weer tegen de schenen. De boswachter wordt afgeschilderd als een stugge ambtenaar die de houtkap verdedigt, ook al zijn er zeldzame kevers gevonden in het bos. 'We hebben hout nodig voor trappen, vloeren, meubels en papier', zegt hij. 'Hoe stelt u zich dat voor? Dat we op onze tenen door het bos gaan lopen omdat die kevers aan het paren zijn?'

Engelse trailer van de film Potok (Nederlands: Spoor) van Agnieszka Holland, 2017.

De titel van het boek komt uit The marriage of heaven and hell, van William Blake. schreef: ‘Drive your cart and your plow over the bones of the dead.’

Facsimile-uitgave; tot stand gekomen tussen 1790 en 1793

Nebukadnezar

Ik laat hier wat afbeeldingen zien uit het boek van Blake, Ik had totaal geen idee wie hij was. Ik wist al helemaal niet dat hij ook schilderde en etste. Zijn vrouwkleurde zijn etsen.

Dit is een detail van een plaat. Ik laat deze zien als kleine indruk van de mystieke gedachtengang van Blake. Ik citeer hiervoor Wikipedia:

'Blake's theorie van tegenstellingen was niet een geloof in tegenstellingen, maar eerder een overtuiging dat elke persoon de tegengestelde aard van God weerspiegelt, en dat vooruitgang in het leven onmogelijk is zonder tegenstellingen. Bovendien onderzoekt hij de tegengestelde aard van rede en van energie, in de overtuiging dat er twee soorten mensen bestonden: de 'energetische scheppers' en de 'rationele organisatoren', of, zoals hij ze noemt in The Marriage of Heaven and Hell , de 'devils' en 'engelen'. Beiden zijn volgens Blake nodig voor het leven.

Ik ben expres wat dieper op Blake ingegaan, omdat ik moeite had met de verschillende dichtregels aan het begin van de hoofdstukken van Tokarczuk, Ik noem er zomaar enkele:

'Ooit ootmoedig en in een gevaarlijk pad
Behield de rechtvaardige zijn koers langs
Het dal des doods.'

Bij hs 1: En nu goed opletten!

'Hongert er een hond bij zijn Baas
Dan stort de Staat in met Geraas.'

bij hs, 2, Testosteronautisme

'Al wat maar sterfelijk is Gebaard

Wordt weer verteerd met de Aard.'

bij hs 3: Eeuwig Licht.

Achterin het boek vermeldt Tokarczuk, dat spreuken en citaten afkomstig zijn van Proverbs of Hell, Auguries of the Innocence, The Mental Traveller en de brieven van William Blake. De Nederlandse vertalers maakten gebruik van Het Huwelijk van Hemel en Hel, vertaald door Sylvia Koetsier; Verzen van Onschuld en van ervaring vertaald door Cornelis W. Schoneveld, en de vertalingen van Dryzio.

Mijn eigen leeservaring met dit boek is niet zo positief: aanvankelijk genoot ik van de droogkomische toon van schrijven. Maar naarmate ik in de gaten kreeg dat we met een 'onbetrouwbare verteller' te maken hadden, nam ook mijn scepsis toe. Die was al gevoed door de voor mij onbegrijpelijke Blake-citaten.

Ik heb een beetje hapsnap getracht me wat meer in die achtergrond te verdiepen, onder andere was Dit artikel in DE REACTOR mij daarbij zeer behulpzaam. Kennis van de achtergrond die Tokarczuk gebruikt, geeft het boek veel meer diepte. Toen was ik ook pas bereid de 'gekke hoofdpersoon' serieus te nemen.

Daarbij heb ik niet de puntjes op de i willen zetten. Zo heb ik niet gekeken wat de invloed van Emanuel Swedenborg precies was.

Voor het boek zelf vond ik een prachtig blog onder DEZE LINK. Voor goede inhoudelijke informatie over het boek verwijs ik graag daarnaar!

Ik was trouwens niet de enige die kritisch was over het boek, zie HUMO.

Ik besluit met nog wat Blake-citaten; en daarna nog wat van de bijzondere plaatjes van zijn hand:

'Een damhert, dwalend door het woud

Is wat een Mensenziel kalm houdt.'

'Een Paard mshandeld met de knoet
Smeekt de Hemel om Mensenbloed.'

'Alles wat mogelijk geloofd kan worden
Is een beeld van de Waarheid.'

'Een lijster gewond aan zijn wiek
Dan staakt de Engel zijn muziek.'

En het gedicht met de regel uit de titel:

'In seed time learn, in harvest teach, in winter enjoy.
Drive your cart and your plow over the bones of the dead.
The road of excess leads to the palace of wisdom.
Prudence is a rich ugly old maid courted by Incapacity.

'' Leer in de zaaitijd, leer in de oogst, geniet in de winter.
Rij met je kar en je ploeg over de botten van de doden.
De weg van overdaad leidt naar het paleis van wijsheid.
Omzichtigheid is een rijke, lelijke oude meid die het hof is gemaakt door onvermogen.'

William Blake, door Thomas Philips

'Rebel. Radical. Revolutionary.' Het affiche van de nieuwe William Blake-tentoonstelling in het Londense Tate Britain (in september 2019) schuwt duidelijk de grote woorden niet. Maar wie denkt dat het om een gladde poging gaat om de iconische Britse dichter en schilder een hedendaags elan te geven voor deze brexittijden, zal zijn mening moeten herzien. Blake was wel degelijk een rebel, radicaal en revolutionair. Niet alleen was hij een artistieke vrijheidsstrijder die zijn eigen poëtica en iconografie samenstelde en zijn extatische visioenen zowel in verzen als in beelden vatte. Hij was ook een overtuigd antikolonialist, antiracist en pacifist enzovoorts. (Uit: Knack, België.)