Oud genoeg om dood te gaan, Barbara Ehrenreich, 2018

Nederlands boekomslag

De oorspronkelijke titel:

Natural Causes: An Epidemic of Wellness, the Certainty of Dying, and Killing Ourselves to Live Longer 

Het boek behandelt de Amerikaanse en westerse fixatie op gezond blijven en worden. Ehrenreich kijkt met een verfrissende blik naar hoe wij omgaan met gezondheid en dood. Ze is zich in haar eigen leven langzamerhand gaan verzetten tegen alle mogelijke preventieve onderzoeken, zoals de pijnlijke onderzoeken op borstkanker. De preventieve zorg gaat door tot het einde van het leven, maar kan heel wel pijnlijke behandelingen, misvormende operaties of ernstige beperkingen ten gevolge hebben. Schildklierkanker noemt zij als voorbeeld van een ziekte die bijzonder gevoelig is voor overdiagnose.
'Vernederende rituelen' noemt zij met name de onderzoeken bij vrouwen, die in de zestiger-zeventiger jaren nodig waren bij anticonceptie.

Gynaecologietafel.

Ze vergelijkt de artsen in witte jassen en maskers op met sjamanen van zogenaamd primitieve volkeren. Dergelijke rituelen hebben een grote emotionele impact, vooral omdat artsen een excuus hebben de normale privacyregels naast zich neer te leggen.
'Het dunne laagje vernis van de wetenschap' doelt op de vraag, hoe wetenschappelijk de traditionele, 'wetenschappelijke' geneeskunde eigenlijk is. Uit die terechte vraag ontstond de zogenaamde 'evidence-based' geneeskunde: het idee, dat elke handeling bij een patiënt dient te worden ondersteund door statistisch bewijs. Mammografieën waren dat in elk geval niet, evenmin de screenings op prostaatkanker. In laboratoria konden onderzoeken tot op celniveau worden gedaan. Het leren snijden in kadavers  helpt studenten vooral te leren allerlei handelingen te verrichten die afstandelijkheid, een 'regelrecht negatieve emotionele houding' te kweken tegenover zijn patiënt. Maar hoe verhouden die zich tot de onderzoeken op de levende mens?

Mammografie borst screenings-apparaat

Vervolgens richt Ehrenreich zich op 'het afgebeulde lichaam', de mens die zijn lijf door allerlei bewegings- spier- en fitnessoefeningen gezond probeert te houden. Ze is daar geen tegenstander van, ze beoefende (en beoefent nog steeds) die sport zelf ook. Alleen het idee, dat men daarmee zijn leven verlengt, heeft iets van een nieuwe religie. Al kon je de wereld niet veranderen, over je eigen lichaam was je wel de baas. 'Naar de sportschool gaan is een andere vorm van ostentatief consumeren', stelt ze. Het bedrijfsleven is erachter gekomen, dat een betere gezondheid leidt tot lagere ziektekosten (verzekering), dus wordt de fitness door hen gepromoot. Dat armoede, ras en beroep een grote rol spelen in de status van iemands gezondheid, wordt veronachtzaamd, mensen krijgen zelf de schuld van hun gezondheid. Zelfverbetering en eigen verantwoordelijkheid zijn de issues.

Er is ook een rage aan zelf-monitoring, allerlei apps.

Van deze site

Diverse Apps, met hieronder een viertal voorkeurs-apps voor de gezondheid:

My fitness Pal: calorie-verbranding, stappenteller en dergelijke

Sworkit: welk deel van je lichaam wil je hoe trainen en voor hoe lang. 

Headspace: voor korte meditatie-oefeningen. 

My fitness Pal: voor bewustwording van je voeding

Dat sluit meteen aan bij het volgende onderwerp: De waanzin van mindfulness. Ook daarvoor zijn allerlei appjes, het is afkomstig van de technocraten uit Silicon Valley. Eerst laat Ehrenreich zien, hoe de filosofie ons klaarstoomt voor die mindfulness: Je moet op je geest vertrouwen, want die leidt je naar een gezond leven (Deepak Chopra). Ze noemt Ray Kurzweil, die het lichaam als een machine ziet - een computer eigenlijk - die constant kan worden geüpgraded: 'Ik heb een persoonlijk programma dat elke progressieve ziekte en elk verouderingsproces bestrijdt,' beweert hij.

Boek van Ray Kurzweil, The Age of Spiritual Machines: When Computers Exceed Human Intelligence

Een ander, Peter Thiel, hoopt op een dag 'van de dood te genezen.'
Boeddhisme werd een statussymbool, mede onder invloed van Steve Jobs, die zich tot het boeddhisme bekeerde. Ze noemt ook Richard Gere, nog een beroemde boeddhist.
Massale ongeconcentreerdheid is een probleem (denk aan ADHD), en de hightechindustrie kan ons daarin helpen. Mindfulness is tegenwoordig net zo alom verspreid als vroeger het positieve denken dat was. 'Neuroplasticiteit' zou de grote winst zijn van het beoefenen van mindfulness. Het is vooral het bedrijfsleven dat garen spint bij de mindfulness-appjes. En neuroplasticiteit mag wetenschappelijk klinken, het is niet meer dan een normale eigenschap van het neuronale weefsel.
De dood in een sociale context laat zien, dat veel van de mensen die 'beloofden' dat hun beheersing van het eigen lichaam tot een langer, gezonder leven zou leiden, zelf relatief jong stierven. Ze noemt Steve Jobs overleed aan alvleesklierkanker, ondanks zijn werk als 'dieetgoeroe (rauw vegetarisch voedsel); James Fixx, de hardloopgoeroe, die op zijn 52e dood langs de weg werd gevonden.

Dit boek van James Fixx was bij ons ook zeer in trek!

Je gezondheid wordt 'je eigen schuld', genieten van een boterham met boter is verboden.
De grote witte sterfte vond ik een schokkend hoofdstuk: 'De econoom James Smith, onderzoeker bij Rand Corporation (....) stelt: arme mensen lijken minder te beseffen dat veel slechte gewoonten niet onmiddellijk negatieve gevolgen hebben - overmatig drankgebruik, roken, drugsgebruik. Die kunnen je op korte termijn een goed gevoel geven, maar zeker is dat je er uiteindelijk aan onderdoor gaat.' 
De materiële omstandigheden van witte mensen uit de laagste 20 procent inkomens zijn vergelijkbaar geworden met die van de zwarte bevolking.
Witte mensen hebben bovendien vaak een vuurwapen, die ze bij voorkeur gebruiken bij zelfmoord.
De kloof tussen arm en rijk is niet alleen in Amerika zo idioot groot.
De strijd tussen conflict en harmonie gaat over de holistische visie op de biologie, op de volledige mens; William Harvey (arts 17e eeuw) ontdekte het lichaam als machine, met samenwerkende delen zonder eigen wil. sturende kracht in 'de beste aller mogelijke werelden'.

William Harvey, 1758-1657

Harvey staat bekend als de man die de grootste verandering, al dan niet gewenst door hemzelf, heeft gebracht in het beeld dat bestond over de bloedsomloop.

Immuunsysteem zou werken als een leger om het lichaam te beschermen. Een afwijking van dat harmonie-model, als een auto-immuunziekte werd een vorm van muiterij van het eigen leger genoemd, het systeem keert zich tegen het lichaam zelf.
Een ander voorbeeld van het conflict ziet ze in de zogenaamde bloedveten: over de vraag waartoe de overvloedige menselijke menstruatie dient. Is dat nou echt voor de inbedding van het embryo, of is het een dodelijke strijd tussen baarmoederslijm en embryo om toegang te weigeren respectievelijk te krijgen? Alleen het sterkste embryo wint.
Dat voert Ehrenreich naar Het verraad der cellen, een terrein waarop ze zich zeer thuis voelt, want ze is opgeleid celbiologe. Ze vertelt over de macrofagen (eters), die beginnen als monocyten (onrijpe macrofagen) die in de bloedbaan worden losgelaten. Daar worden ze aangetrokken door stilstaande objecten, een dode of gewonde cel bijvoorbeeld, waarmee ze zich voeden. Daarmee dijt de macrofaag uit en wordt geactiveerd, waardoor hij nog meer kan eten.

Macrofaag, letterlijk: veelvraat.

Het wordt nu als simplistisch gezien, de cellen in het lichaam te zien als 'the good guys' tegenover 'the bad guys'. Maar je eigen immuncellen kunnen medeplichtig zijn aan de dodelijke opmars van kankercellen, omdat de macrofagen soms overlopen naar de vijand.
Macrofagen helpen bij de uitzaaiing van long- bot- maag- en andere kankers, zo is al bewezen.
Kleine geesten: over besluitvorming. Handelingsbekwaamheid, in de filosofische zin van Jessica Riskin (The Restless Clock) 'We kennen zonder erbij na te denken handelingsbekwaamheid toe aan dingen waarvan we weten dat ze geen bewustzijn hebben of niet eens leven, bijvoorbeeld als we zeggen: De auto wil niet starten; volgens Riskin wil de wetenschap de laatste resten van handelingsbekwaamheid in de wereld elimineren.

De auto wil niet starten; foto van deze site.

Mensen zagen vroeger handelingsbekwaamheid in de vorm van geesten of goden - waar die niet bestond, om de overlevingskansen te vergroten.
Dat bleek onzin, maar toekenning van handelingsbekwaamheid aan de natuurlijke wereld is dat ook. Je kunt nog zo hard trainen of wat dan ook, wij zijn niet de enigen die ons lot of wat dan ook bepalen.
Succesvol ouder worden.
Een draconisch regime om gezond ouder te worden. Houd je je niet aan die voorschriften, dan is het je eigen schuld als je ziek wordt of dood gaat.
Inflammaging: de oorzaak op celniveau ligt bij de macrofagen, die met de leeftijd minder efficiënt, en trager worden. Chronische, smeulende ontstekingen kunnen dankzij hen oplaaien tot een vuurzee.
De uitvinding van het zelf. 
Wie is de baas? Controle over ons leven, lichaam en geest. De Mindbody? Die heeft nog nooit iemand waargenomen. Het moderne rousseaueske zelf, dat zijn eigen bestaan voelt en creëert, (Rousseau begon aan iets unieks: over zichzelf schrijven) lijkt de erfgenaam te zijn van kenmerken die eerder aan God werden toegekend.
Zelfkennis, eigenliefde worden gepromoot: het is als het betreden van een eindeloze spiegelzaal: als we van onszelf houden, wie houdt er dan precies van ons? De ziel ging aan het zelf vooraf, maar het zelf is in tegenstelling tot de ziel, sterfelijk.
Wel is het een goed idee te bedenken, dat de stroom van leven doorgaat, dat we de fakkel weer doorgeven aan anderen. Het is wel antropocentrisch, en dat klopt er weer niet aan. Over zo veel miljard jaar, als het heelal is ingestort, blijft er wellicht niets over dan een groot vacuüm.
De dood van het zelf, lang leve de levende wereld.
verrassende nieuwe weg ingeslagen ; de studie naar psychedelische drugs.
Samenvatting uit artikel 2015 van wetenschapsjournalist Michael Pollan: (The Trip Treatment). De patiënt kreeg in een zeer bepaalde setting een dosis psilocybine (het actieve ingrediënt uit paddo's) waarna hij in een rustgevende ruimte op een bank gaan liggen en daar enkele uren tript onder het toeziend oog van een arts. Daarna doet hij gedetailleerd verslag en werkt mee aan vervolginterviews. Een onderzoeker, een psychiater zegt over de voorlopige resultaten:

Psilocybine oftewel paddo’s

Mensen die voelbaar bang waren voor de dood, hadden hun angst verloren. Het feit, dat een eenmaal toegediende drug zo lang (tot zes maanden) zo'n effect kan hebben, is een ongekende ontdekking. Zoiets hadden we in de psychiatrie nog nooit meegemaakt. 
Ze besluit met een gedichtje van Bertolt Brecht, waarin hij uitdrukt, dat de dood geen angstaanjagende sprong in het duister hoeft te zijn, maar eerder een omhelzing van het doorgaande leven is.

TOEN IK IN DE WITTE ZIEKENKAMER VAN HET CHARITÉ

Toen ik in de witte ziekenkamer van het Charité
Tegen de ochtend wakker werd
En de merel hoorde, stond het voor
Mij vast. Al sinds geruime tijd
Had ik geen angst meer voor de dood. Omdat het mij
Immers aan niets kan ontbreken, voorondersteld
Dat ik zelf ontbreek. Nu
Lukte het me mij te verheugen
Over al dat merelgezang, ook na mij.

© Bertolt Brecht
Over de schrijfster:
Barbara Ehrenreich (77) is een Amerikaanse journalist, commentator en politiek activist. Opgeleid in de scheikunde en cellulaire immunologie, werkte ze als onderzoeker en adviseur rondom vrouwelijke gezondheid. Ze roerde zich als socialist en feminist, en won prijzen voor essays en reportages over uiteenlopende kwesties, van dumping van gevaarlijke producten in arme landen tot de ‘cultus’ van positief denken rond borstkanker, waaraan zij zelf leed (‘Bright-sided’, 2009).

'How positive thinking is underminng America; 2009, toen zij zelf aan borstkanker leed. 

Ehrenreich verwierf faam met ‘Nickel and dimed’, over haar werk als onderbetaalde serveerster en schoonmaakster.

Wikipedia:

In haar vroege werk For her own Good (Voor haar eigen bestwil, 1979, samen met Deirdre English) stelde ze de paternalistische houding van de medische wetenschap ten opzichte van het vrouwenlichaam aan de kaak. Sindsdien is zij een voortrekker van de vrouwenbeweging; als oprichter en adviseur van talloze organisaties ter behartiging van de belangen van vrouwen.

'Two centuries of the Experts' Advice to Women'.

Positief denken als voorwaarde om van kanker te genezen? Geen sprake van; het geeft valse hoop, maakt van degenen die toch overlijden medeschuldigen aan hun eigen leed, en heeft vooral een enorme industrie van kwakzalvers, psychologen en handige reclamemakers gecreëerd.

How Positive Thinking Fooled America and The World. (2010)

Ehrenreich ontving in 2018 de Erasmusprijs.

Het thema van de Erasmusprijs is dit jaar ‘De Kracht van Onderzoeksjournalistiek’. Barbara Ehrenreich wordt geprezen om haar moed om zichzelf in de strijd te werpen in haar diepgravende journalistieke werk. Door zelf het leven te leiden van mensen in precaire situaties, geeft zij een stem aan groepen die anders niet gehoord worden. Zij laat ons zo de wereld zien door andere ogen. Als journalist gebruikt zij verschillende disciplines: zij combineert een wetenschappelijk analytische methode met een literaire stijl, en haar scherpe pen is doordrenkt van droge humor. Zij is een belangrijke stem in het actuele debat rond waarheidsvinding, en een voorvechter van kritisch denken en fact finding. Zij brengt statistische gegevens - bijvoorbeeld over het leven aan de onderkant van de arbeidsmarkt - tot leven, met empathie en sociaal engagement als drijfveer. Daarmee belichaamt zij het Erasmiaanse gedachtegoed dat de Stichting uitdraagt.