Windstilte van de ziel, Joke Hermsen, 2011.

Boekomslag 

Ik citeer uit dit boekje het volgende gedicht: 

Een ziel heb je nu en dan.

Niemand heeft haar ononderbroken
en voor altijd.

Dagen en dagen,
jaren en jaren
kunnen zonder haar voorbij gaan.

Soms verwijlt ze alleen in het vuur
en de vrees van de kinderjaren
wat langer bij ons.
Soms alleen in de verbazing
dat we oud zijn.

Zelden staat ze ons bij
tijdens slopende bezigheden
als meubels verplaatsen
en koffers tillen
of een weg afleggen op knellende schoenen.

Bij het invullen van formulieren
en het hakken van vlees
heeft ze doorgaans vrij.

Aan een op de duizend gesprekken
neemt ze deel,
maar zelfs dat is niet zeker,
want ze zwijgt liever.

Wanneer ons lichaam begint te lijden en lijden,
verlaat ze stilletjes haar post.

Ze is kieskeurig:
ze ziet ons liever niet in de massa,
walgt van onze strijd om maar te winnen
en van ons wapengekletter.

Vreugde en verdriet
zijn voor haar geen twee verschillende gevoelens.
Alleen als die twee zijn verbonden,
is ze bij ons.

We kunnen op haar rekenen
wanneer we nergens zeker van zijn,

[....]

Wislawa Szymborska.

Wisława Szymborska, 2011

 r. Fot. PAP/J. Bednarczyk

Ik hoorde dit gedicht in het programma Winteruur, van Wim Helsen. Inge Schilperoord las dit voor op 30 januari jl. Het ontroerde me meteen.

Inge Schilperoord, 1973.

Forensisch psychologoog, schrijver. 

Szymborska kende ik natuurlijk al, Joke Hermsen eigenlijk ook. De bundel Zandkorrel met uitzicht staat in mijn kast. Szymborska leefde van 1923-2012. 

Joke Hermsen kende ik van het boek Kairos Castle. 

Boekomslag, 2017.

Eerst over het boek met de prachtige titel Windstilte van de ziel. Hermsen houdt hierin een dagboek bij in een vakantie die zich richt op de stilte, op het niets doen. Een vorm van meditatie. Wat gebeurt er als je even niet denkt, niet regelt, niet organiseert, verzamelt, enzovoort... Je komt tot jezelf. En wat is dat 'jezelf' nou precies?

Ik kon me een heel eind vinden in dit boek, En ik las natuurlijk naar het prachtige gedicht van Szymborska toe, dat aan het eind van het boek staat. 

Toch bleef ik bij een paar uitspraken van Hermsen hangen, waarmee ik het niet eens kon zijn. Ze heeft het over de uitspraak van Meister Eckhart: 'Beati pauperes spiritu'. Alleen als de ziel zich van elke individualiteit heeft schoongewassen, kan op dit 'lege gemoed' van de 'armen van geest' een vonk van God overspringen - zo legt Hermsen de uitspraak uit. Ze noemt dit gezegde 'het instrument bij uitstek van de kerk, die het volk dom en gewillig wilde houden.'

Zijzelf houdt, zoals zij zegt, liever een pleidooi voor 'de transgressie van het bewuste ik ten gunste van een inspiratie vanuit het dieper gelegen zelf.' - De vraag is of ze daarmee zo ver van Eckhart af staat. - Maar goed:

Wat ik op haar kritiek tegen heb, is dat Eckhart weinig van doen had met wat de officiële kerk allemaal uitspookte. Eckhart was een mysticus, die de persoonlijke relatie tussen de mens/een mens met God beschreef. Daar zit geen kerk tussen!

Meister Eckhart, 1260-1328.

Verderop beschrijft ze een kerkbezoek, waarin monniken een sobere dienst houden en zingen. In de kerk zitten op dat moment bruingebrande toeristen met hun mobieltjes foto's te maken.... Ze heeft het dan, sprekend over de monniken over 'hun brave gedweeheid' en noemt hen ook 'onderwerpingsgezinden' (tegenover de relitoeristen). Ik voel vooral bij dat 'onderwerpingsgezinden' te veel veroordeling, en bij alle bewondering voor haar werk, zint mij dat niet. Heeft niet ieder mens zich te onderwerpen aan het leven? 

Filosoof Joke Hermsen.

Beeld Marijn Smulders

Ze maakt wel heel veel dwarsverbanden met literatuur, schrijvers en filosofen die over de ziel hebben geschreven - die ik eigenlijk allemaal wél boeiend vind. Ik noem er een paar, om te onthouden:

Aristeles, Over de ziel;

Roel Bentz van den Berg, Engelen in regenjas;

Henri Bergson, Inleiding tot de metafysica;

Gerard Visser, Gelatenheid. Gemoed en hart bij Meister Eckhart; 

Simone Weil, De geschonden ziel;

Virginia Woolf, The Waves en Wezenlijke momenten. 

Kairos, de god van het juiste moment. Naakt, en kaal, op een lok op het voorhoofd na.

Detail fresco in Palazzo Sacchetti te Rome.

Het is overigens ook interessant dat Hermsen een verband legt tussen de ziel en Kairos. In tegenstelling tot Chronos (Kronos) is Kairos de beleefde tijd. Chronos is zeg maar de kloktijd. Kairos is anders, is heel gelaagd, wat hij omvat ook al onze oudere lagen, herinneringen. Het oude kasteel Gaasbeek - met alle oude tijdlaagjes - was daar een goed symbool voor.  

In 2017 had Hermsen een expositie in Kasteel Gaasbeek in België. 

Kasteel Gaasbeek, België.

De expositie had als ondertitel 'the art of the moment'. Ik had er destijds naar toe gewild, maar het is er niet van gekomen. Het boekje dat ik in mijn kast heb staan is, behalve een filosofisch werk, ook een catalogus van de tentoonstelling.