Capital in the Twenty-First Century, Thomas Piketty, 2Doc van Justin Pemberton, 2020.

Franse poster

Posters bij de 2Doc-documentaire, Justin Pemberton.

De tegenstelling: levensomstandigheden van de rijken (bezitters van het kapitaal) in het midden, en van de overigen, die met de puinzooi zitten, de afvalbergen aan de zijkanten.

Thomas Piketty. auteur van het boek, waarnaar deze documentaire is gemaakt. 

Boekomslag; eerste editie in het Frans, 2014.

Ik volg voor mijn blog deels het verslag dat ik vond op ROGERSMOVIENATION.

Karl Marx poogde in Das Kapital de relatie tussen arbeider en ondernemer in het kapitalisme te beschrijven. Zijn boek veranderde de wereld. De eerste publicatie was in 1867. Marx beschreef de "uitbuiting van arbeid" als de kern van een systeem dat enkelen rijk maakte en velen verarmden of zelfs vertrapten.

De Franse economisch-historicus Thomas Piketty stelt de relatie systeem en  'kapitaal' - in zijn boek  'Kapitaal in de 21ste eeuw' (2014) opnieuw aan de orde.

We zien een wereld in beweging door 1. een massale, plotselinge en recente herverdeling van rijkdom naar boven, 2. de vernietiging van de middenklasse in een groot deel van de geïndustrialiseerde wereld, 3. een toename van nationalisme en nativisme (begunstiging ingezetenen t.o.v. immigranten, AdW) onder de zwaar worstelende werkende klassen, die steeds meer onder druk staan. Piketty's timing kon niet beter zijn geweest.

De documentaire is een  overweldigend alarmsignaal, een oproep tot actie. Het geeft de feiten, is een levendige illustratie van de geschiedenis, en geeft die weer met veel citaten van deskundigen.  "Hoe zijn we hier terechtgekomen", is het thema in de eerste plaats.
Piketty voert een heel leger op van economen, historici, tv-deskundigen, academici en auteurs. Hij  begint zijn geschiedenis met de ineenstorting van het Sovjetrijk. Als student bezocht hij Oost-Europa, waar hij, zoals hij zei, getuige was van "een complete staat van mislukking".

9 november 1989, Val van De Muur.

De Koude Oorlog was gewonnen, maar zij die zich tot overwinnaars verklaarden,  rebelleerden  tegen het bestaande systeem van het communisme. In plaats van staatsregulering predikten ze een "oneindig geloof in de deregulering van de markt" en omarmden een cultuur van "de aanbidding van privé-eigendom". Die ommekeer kwam slechts een kleine, oligarchische "aristocratie" ten goede, aan het grote publiek werd een  ambitieuze leugen verkocht: helaas slechts een illusie.

Filmmaker Justin Pemberton ("The Nuclear Comeback") brengt de vele visies op het verhaal tot leven, te beginnen met het commentaar van Piketty zelf. Verder gebruikt hij oude educatieve tekenfilms, oud en recent archiefmateriaal, en clips van films zoals "Les Miserables", 'The Grapes of Wrath' en 'Wall Street'; verder tv-programma's zoals 'The Daily Show' en 'The Simpsons'.

Twee voorbeelden van de gebruikte illustraties:

Locatie voor Pride and Prejudice, van Jane Austen. De rijken (19e eeuw) waren rijk, en bleven rijk, voornamelijk door met andere rijken te trouwen. Zoals het in het boek van Jane Austen gaat: een edelman trouwt met een gewoon meisje, was buiten de orde.  

1% van de Engelsen had 70% van het land in bezit. 

Executie van Robespierre, 1794. 

De idealen van de Franse Revolutie leidden tot hypocrisie; er was opnieuw een systeem nodig om ze te doen naleven. (La Grande Terreur). 

Pemberton zet ook muziek in om de punten die de verschillende experts maken, te onderstrepen. De massa leeft in de steeds ijdel wordende hoop om net als Bush, Trump of Kardashian te leven. Bij dit onderwerp horen we de gesynthetiseerde vingerknippen en klagende, hebzuchtige teksten van Lorde's 'Royals':

Lorde's Royals, met tekst, illustratief bij het rijke leven van de bevoorrechte enkelingen. 

“We don’t care, we’re driving Cadillacs in our dreams
But everybody’s like Cristal, Maybach, diamonds on your timepiece
Jet planes, islands, tigers on a gold leash…”

"Het kan ons niet schelen, we rijden in Cadillacs in onze dromen
Maar iedereen is als Cristal (champagne, AdW), Maybach (dure auto, AdW), diamanten op je uurwerk
Jetvliegtuigen, eilanden, tijgers aan een gouden riem ..."

Naast hoofdpersoon Piketty zien we onder anderen de Britse economische historicus en tv-presentator Kate Williams, CNN-economiecommentator Rana Foroohar en nog veel meer andere deskundigen. Allen vertellen een deel van het verhaal. We worden meegenomen naar het 'feodalisme' dat in economische vorm overleefde tot de Tweede Wereldoorlog. 

Kate Williams, historicus.en tv-presentator, 1974. 

Rana Aylin Foroohar (1970); 

Amerikaans journalist en columnist bij de Financial Times; ook global economic analyst bij CNN.

Eind 18e eeuw hadden we de Industriële Revolutie, waarbij grotere winsten werden gemaakt. Kapitaal maakte kapitaal, staken was verboden. Sommigen verhuisden naar Australië, om een samenleving te creëren met meer gelijkheid. 

Maar in het westen pikten de rijken alles in, omdat ze werkkrachten konden huren. Er wordt een vergelijking getrokken met slavernij, want ook slavernij leverde meer kapitaal op. Slaven konden als onderpand worden belegd.

Engeland en Frankrijk hadden de halve wereld in bezit, door hun grote koloniale overheersing, en een erbij horend militair overwicht.. 

Opmerkelijk vond ik ook het feit, dat de mode regeerde: die stimuleerde de productie! Vanaf 1850 was er een grote kerstindustrie!

Nieuwe technieken vergrootten de ongelijkheid.

Cartoon 19e eeuws imperialisme; de wereldmachten verdelen China. Links Victoria, naast haar Keizer Wilhelm, daarnaast Tsaar Nicolaas. (Deze cartoon niet in de documentaire, maar van Wikiwand.

Duitsland was jaloers op de grootmachten Engeland en Frankrijk, vanwege hun territoria en de handelsroutes. Er kwam een strijd om het kapitaal. Feitelijk ging daar de Eerste Wereldoorlog om. 

Na 1914-1918 kwam er een belasting op de aristocratie, die inboetten aan macht. Vrouwen en arbeiders kregen meer rechten. Joseph Stiglitz vermeldt dat we op een rose wolk kwamen te zitten, met hele hoge koersen. De arbeidsmarkt raakte ontwricht.

The Roaring ’20s New Year’s Eve Extravaganza at Como Social Club

Van DEZE SITE.

De docu noemt dat de  'irrationele uitbundigheid' van na WOI van de Roaring '20s, waar ontwikkelde landen zich realiseerden dat het belasten van de aristocratie een goede zaak was, het uitvinden en exploiteren van 'krediet' een slechte zaak, en speculatie op Wall Street, het ergste van allemaal, omdat die uitliep op de Grote Depressie.

Joseph Eugene Stiglitz, (1943)

Amerikaans econoom, schrijver. Ontving in 2001 de Nobelprijs voor Economie. Staat kritisch tegenover globalisering en internationale organisaties als het IMF.

Professor Joseph Stiglitz vertelt, dat criminele bankiers (de grote boosdoners in de documentaire) in de gevangenis verdwenen voor de crash in Wall Street. De Glass-Steagall Act, aangenomen in 1933, werd destijds ingevoerd om de economie te beschermen tegen gokbankiers. Maar hij werd  ingetrokken in 1999!!
Na de Tweede Wereldoorlog werden de welvaart en de levensomstandigheden van het merendeel van  de werkende klasse verbeterd dankzij hogere belastingen voor de rijken, plus dank zij de sterke arbeidersbewegingen (vakbeweging). Er leek een betere verdeling van de welvaart aan te komen, opkomst van de middenklasse.

Yoshihiro Francis Fukuyama (1952)

Amerikaans socioloog, politicoloog en filosoof. Bekend neoconservatief denker. Bekendste werken zijn The End of History and the Last Man (1992) en The Great Disruption (1996). 

Deze, voor de verdeling van het kapitaal gunstige omstandigheden werden ook weer teniet gedaan. "De democratie werd verdrukt, ingepikt door elites over de hele wereld", volgens  Francis Fukuyama. Dit was een na-effect van de "shock" van het Arabische olie-embargo en de  opkomst van de Japanse economie in de jaren zeventig (Datsun automerk naar Amerika).

Autoloze zondag, 1973; shock van het Arabische olie-embargo; olie als politiek wapen. 

Margaret Thatchers anti-vakbonds- idealen, en Ronald Reagans uitdrukking "Make America Great Again" laten dat proces zien. Gewone mensen ervoeren verschuivingen in status, op de huishoudens kwamen spanningen, mensen verloren steeds meer terrein aan een steeds machtiger elite, die toegang had tot de overheid en begiftigd werd met tal van gunsten.

Paul K. Piff

Paul K. Piff, Ph.D., assistent professor psychologie en sociaal gedrag in Irvine, waar hij de leiding heeft over het Social Inequality and Cohesion Lab. Zijn onderzoek richt zich op 'the origins of human kindness and cooperation, and the social consequences of economic inequality.'

Wealth versus empathy: Does money make you mean? Interessant experiment van monopoly-spelers, van wie de een bevoorrecht was. Onthullend en onthutsend. Zie de rijke t.o. de arme speler. 

Paul Piff, psycholoog aan de Universiteit van Californië (Irvine) vertelt over zijn studies van de menselijke natuur, van hebzucht en ongevoeligheid, en illustreert hoe het ‘doorsijpelen’ in de economie nooit werkt, omdat het onze aard is om NIET te delen. De rijken worden instinctief de "gemakzuchtige, niets-doende rijken" in de kapitalistische zin van het woord: hun geld werkt nergens anders voor dan voor henzelf, en helpt ook niemand anders dan henzelf.

Beeld van de trickle-down economy, het doorsijpelen. Werkt niet, volgens Paul Piff.

Ander plaatje voor hetzelfde. Trickle-down theory of -economy. 

Verwijst dus naar de economische stelling dat belastingen op bedrijven en rijken in de samenleving moeten worden verlaagd als middel om bedrijfsinvesteringen op korte termijn te stimuleren en de samenleving op lange termijn ten goede te komen.

Oxfam: “Europese zwarte lijst van belastingparadijzen moet minstens 35 landen bevatten”

De deskundigen in de film omschrijven de huidige immigrantenfobie en 'angst voor de ander', die door politici in landen als Turkije, Rusland, Hongarije, Groot-Brittannië, Australië en de VS wordt aangejaagd,  als tijdelijk en zinloos. Want: "Je buurman de schuld geven, maakt je niet rijker."

Rijkdom van de banken, ten koste van gewone mensen, banen. Ook van de crisis van 2008 is er niets veranderd. 

Waar het volgens Piketty wel om moet gaan, wordt verteld in het "call to action" -gedeelte van Piketty's "Capital". Tegelijk met het vergaren en behouden van rijkdom door een kleine minderheid, stagneren de lonen en levensstandaarden voor de onderste 90%,. De levensverwachting daalt voor zowel de werkende klasse, als voor de babyboom-generatie, Die babyboomgeneratie is de laatste die het echt goed heeft; als hun tijd voorbij is, en zij  gaan sterven, zal hun rijkdom overgaan naar de met hen verbonden kinderen. Dan is een cruciaal moment aangebroken.

Zullen we de Ontmanteling van de verzorgingsstaat zoals Reagan en Thatcher die predikten, blijven aanbidden? Met hun politiek van bezuinigingen? 

Zullen we blijven geloven in de leugen van de "doodsbelasting" (zie noot hieronder), uitgevaardigd door de rijken om ervoor te zorgen dat ze rijk blijven en jij blut blijft? Of zullen enkelen van  ons de Murdoch-media lang genoeg uitschakelen om uit onze roes te ontwaken en in ons eigen belang te gaan handelen en stemmen?

Keith Rupert Murdoch, Australië, 1931. Oprichter, grootste aandeelhouder en CEO van News Corporation, een van 's werelds grootste en invloedrijkste media-conglomeraten. Hij is een van de weinige directeuren in de mediawereld die een controlerend belang heeft in de bedrijven die hij bezit. Hij is sinds 1985 Amerikaans staatsburger. In 2018 heeft Murdoch activiteiten verkocht aan Disney en zijn nieuws en sportmerken onder gebracht bij  Fox Corporation.

Karl Marx in 1875. 

Poster met vier van de Marx Brothers: Chico, Harpo, Groucho en Zeppo; 1931.

Mijn bron vermeldt (in parafrase):

"Noem je ene  "Marx" die niet  Groucho, Chico of Harpo is - dan raak je  de aandacht van sommigen kwijt. Maar Piketty's argument, dat het feodalisme en de uitbuiting van arbeiders die Karl Marx 150 jaar geleden openlijk afkeurde, is teruggekeerd, is alle aandacht meer dan waard in deze levendige, informatieve en verontrustende documentaire.

Justin Pemberton, documentairemaker uit Nieuw-Zeeland.

Van: Investopedia: (Over de betekenis van de Death Tax):

Most people end up not paying the death tax as it applies to only a few people. For instance, the 2018 federal tax law applies the estate tax to any amount above $10 million,8 which, when indexed for inflation, allows individuals to pass on $11.18 million ($22.36 million for couples), without paying a penny of tax.2 For example, assume an individual leaves $11.8 million (accounted for inflation) in non-exempt assets to his children. The amount above the federal level, that is, $11.8 million – $11.2 million = $1.02 million, will be subject to estate tax. Therefore, the estate will have a death tax liability of 40% x $1.02 million = $408,000. As long as the decedent's estate is valued at less than the applicable exemption amount for the year of death, the estate won't owe any federal estate taxes.

(Ik voeg dit toe, niet omdat het mij helemaal duidelijk is. Wel is me duidelijk dat er veel belasting niet wordt betaald door met name landeigenaren.) 

De documentaire bevat zeer veel informatie, die ik hier lang niet allemaal heb kunnen behandelen. Één opmerkelijk feit geef ik nog wel: dat de Chinezen hun welvaart beter verdelen; er is daar een veel grotere middenklasse dan bij ons. Zie daarvoor bijvoorbeeld de site MT.BE.

Boeddha in de palm van je hand, Ösel Tendzin, 1982.

Boekomslag

Ik had dit boekje al lang in mijn boekenkast staan, en mijn aandacht werd nu, eindelijk, getrokken door de titel. Dit, omdat de palm van je hand ook in een ander contemplatief werk centraal staat, namelijk de Contemplatieve Oefeningen van Franz Jalics (voor het eerst verschenen in 1994). 

Ik citeer uit Boeddha in de palm van je hand: 

"De grote leraren van de Kagyü-traditie zeiden dat je door beoefening Boeddha werkelijk in de palm van je hand kon ontvangen. Dit is geen grootspraak, maar een verklaring van waarheid. Het zinnebeeld 'Boeddha in de palm van je hand ontvangen' is heel letterlijk bedoeld. Het houdt in data je verlichting kunt bereiken. 'Boeddha' betekent 'ontwaakte geest'. De palm van je hand is de zachte zetel van verlichting, de zetel van de ontwaakte geest waarover je reeds beschikt. en je kunt Boeddha daar ontvangen door de instrukties van je goeroe op te volgen. Boeddha in de palm van je hand ontvangen betekent dus onderricht van je goeroe ontvangen, dit beoefenen en je plaats als ontwaakte mens innemen."

Over naar dat andere contemplatieve werk, de Contemplatieve Oefeningen, van  Franz Jalics. De schrijver/Jezuïet en retraiteleider  vertelt hierin, dat hij bij zijn priesterwijding nauwkeurige voorschriften diende op te volgen over zijn handen: op schouderhoogte, een handbreedte van de schouders af,  naar elkaar toe gehouden. Hij was verbaasd over de stroom van levenskracht en de concentratie die hij daarbij ervoer. Hij haalt dat aan als voorbeeld, want vanaf een bepaald moment in de oefeningen moeten de retraitanten dan hun aandacht richten op de handpalmen. Wij mensen delen elkaar onze levensenergie mee via onze handen (handen geven, strelen, handoplegging) - maar het is dus ook mogelijk zichzelf de energie te geven en te versterken. Het is een belangrijk middel in deze vorm van contemplatie. 

Het was me al vaker opgevallen dat oosters en christelijk mediteren niet zo veel van elkaar verschillen. Beide zoeken de stilte, een toestand van niet-denken, van loslaten van de dagelijkse sores e/o het onder controle trachten te houden van het leven. 

Beide hebben dus ook de handpalmen op het oog als belangrijk centrum. 

Franz Jalics, geboren 1927, in Hongarije.

Terug naar Ösel Tendzin,

Ik bladerde zijn boekje alleen maar door. Ik heb een beetje mijn buik vol van alle vreemde namen en uitdrukkingen in verband met de oosterse mystiek. Of ze nu Tibetaans, Chinees of Japans zijn. Ik noem er maar een paar uit Tendzin: tathagatagarbha (Boeddha-natuur), boeddhadharma (leer van de Boeddha) Kagyü-traditie (een van de vijf hoofdscholen binnen het Tibetaans boeddhisme.

Marpa,

 De kagyütraditie gaat terug op Marpa (1012-1097), ook wel de vertaler (lotsawa) genoemd

Gampopa of Dakpo Rinpoche  (1079-1153)

 belangrijkste student van de leraar Milarepa (die weer een leerling was van Marpa)) en grondlegger van de kagyü-school.

Bovenstaande figuren zeggen dus iets over de oorsprong van het Tibetaans boeddhisme. Wil je iets meer weten van Boeddhisme, dan krijg je de hele canon over je heen. Ik ben daar langzamerhand van teruggekomen, het wordt me niet eigen. 

Met Franz Jalics ben ik thuis, hij zit in de katholieke traditie. Ik hoef niet eerst door een hele rijstebrijberg heen. 

Ik was wel benieuwd wie de schrijver  Ösel Tendzin was:

Ösel Tendzin  (1943–1990); geboren als Thomas Frederick Rich, Jr. 

westerse boeddhist, hoofdstudent van Chögyam Trungpa. 

Op 22 augustus 1976 bekrachtigde  Chögyam Trungpa Rinpoche Tendzin als zijn Vajra-regent (weer zo'n term!) en eerste houder van de westerse afstamming in de Karma Kagyu en Nyingma scholen van het Tibetaans boeddhisme. 

Op 25 augustus 1990 stierf Ösel Tendzin aan AIDS.

Sogyal Rinpoche  (foto EPA)

Deze Rinpoche, leermeester dus van Tendzin, schreef een voorwoord bij dit boekwerkje.  Voor de achtergrond van deze man zie het artikel in Trouw van Nico de Fijter, van augustus 2019: hij-bracht-het-boeddhisme-naar-het-westen-en-pleegde-misbruik.

Hmmm.

Ik herinner me dat openbaar worden van dat misbruik. Ik volgde toen net een cursus van André Verbraak bij de HOVO in Amsterdam (waar me ook al die termen werden uitgelegd). 

Voeg daarbij de informatie over de controverses over Tendzin zelf, zie Wikipedia onder de paragraaf Controverse. 

Opeens komt het boekje in een heel ander daglicht te staan. Meester en leerling, allebei misbruikers.... 

Van die Ringpoche herinner ik me nog goed de teleurstelling onder zijn volgelingen over dat gepleegde misbruik. Bovendien schijnt hij vaak in het openbaar dronken te zijn geweest. Ook raar. 

En dan ook nog eens die controverse rondom Tendzin, al die beschuldigingen..... De man was hetero, en is diverse malen beschuldigd van het verkrachten van zijn leerlingen. Tendzin was biseksueel. 

De feiten zijn des te schrijnender, omdat Tendzin in zijn boekje heel veel aandacht wijdt aan de rol van de goeroe, oftewel 'de spirituele vriend.'  Of  'de dokter van het hinayana'. Ik citeer: 'Een ontmoeting met de spirituele vriend is als de eerste ontmoetig met onze geliefde.....' Ik kan me indenken hoe gemakkelijk de ongelijkwaardige relatie leerling-goeroe leidt tot misbruik, de 'spirituele vriend' heeft  immers nogal wat macht.... Dat is ook wat over Rinpoche werd gezegd.

Maar verder over het boekje. 

Rinpoche zou Tendzin 'niet verlicht' willen noemen. Hoe hij dat weet, laat ik maar in het midden. 

Tendzin doet er wel alles aan, om geleerd over te komen, en al zijn kennis over het boeddhisme te spuien. Het kan mij niet boeien, niet op deze manier: Shunyata, samsara, samadhi, tsültrim, sosor tharpa: het zijn maar een paar van de gebruikte termen. Het boekje staat er vol mee, zijn betoog is meer een uitleg van al die vreemde woorden dan een doorleefd verslag. 

Er zijn natuurlijk mensen die goed met deze informatie kunnen werken. De weg op zichzelf kan van grote waarde zijn, daar doet het misbruik van Rinpoche en Tendzin niets aan af - al is dat zeer betreurenswaardig. Niet alleen voor de slachtoffers, óók voor de waardering van deze levensovertuiging. Maar de levensovertuiging komt via dit boekje ook niet goed op mij over, het verdrinkt in de termen. 

Het boeddhisme als levensovertuiging, of als manier van leven, houdt zijn waarde; zoals ook het katholieke geloof zijn waarde houdt, ondanks het gruwelijke misbruik van zijn dienaren. 

Blijft, dat ik tóch van mijn stuk gebracht was door die ontluisterende praktijk....  

Over de spirituele betekenis van de handpalmen is nog informatie te vinden bij INSPIREREND LEVEN.

Energie voelen in je handpalm.

André van der Braak, Wat kenmerkt een goede boeddhistische leraar?

André was leraar op mijn HOVO-cursus. 

Luisteren naar onnoembaar - Stilstaan bij geluk, Dirk Verhaert, 1997.

Boekomslag

Boek met een mooie titel, uit mijn boeknkast geplukt. Nooit gelezen, nu maar eens bekeken. Geschreven door een leraar aan de land- en tuinbouwschool in Geel, België. Over hem, Dirk Verhaert, valt niets terug te vinden op internet. Behalve dat hij in 2011 een stukje schreef in 't Klaverblad, een schoolblad (?) bij de dood van collega biologie Els. Het stukje heet Klaproos. Zie DEZE LINK.
Ik vond in ditzelfde tijdschrift - op een andere pagina - dat Verhaert in 2011 met pensioen ging; hij werd geboren in 1951.
Ik had wel wat meer van hem willen weten, maar ja. 

NB: Er is wel informatie te vinden over een jongere Dirk Verhaert, die heeft te maken met het Vlaams Belang. Een ander dus. 

Het boekje bevat mooie thema's, maar Verhaert brengt het geheel nogal kletserig. Het kon mij dus niet boeien. Het is of ik een oude zeurderige oom hoor vertellen hoe hij de wereld ziet; met heel veel voorbeelden, omtrekkende bewegingen. Hij maakt zich allerlei voorstellingen, en ik kan/wil daar niet in meegaan.
Bij voorbeeld:

'Als we onszelf nuchter bekijken en niet hollen van de ene activiteit naar de andere (want dat doen we graag als moderne mens), dan zien we hoe alles rondom ons beweegt: water, lucht, mensen. Wanneer we nu met groot technisch vernuft inzoomen (hij schrijft: inzoemen!), dan ontdekken we een warrelend spel van moleculen, atomen en atoomdeeltjes. Alles hotst en botst. Observeren we met diezelfde nuchterheid nu de gedachten binnen in onszelf, dan zien we die kolken als een nooit eindigende stroom. Waar is dan die onverwoestbare kern? '

Ik heb moeite met dit soort taalgebruik, dat maar met beelden eerst ronddwarrelt vooraleer ze bij het eigenlijke thema komen. Vooral dat we overal stoort me. 'Stellen WE ons voor dat we met vakantie zijn.' Steeds komt hij met voorbeelden of voorstellingen waarin ik me niet herken, en waar ik ook geen zin in heb. 'Sommige mensen komen in een crisissituatie terecht.' - Ja hoor, vast. -  'ONZE rug doet pijn, maar waar begint die overbelasting?'

'WE gaan zitten voor het onbekende.' - Eh, even niet zo familiair. Ik hoor er niet bij! - 'Diep in onszelf leeft de wens om ONS te uiten.'  - Wat weet hij daarvan?

Nee, hij heeft dit boekje niet voor mij geschreven, al heb ik het destijd gekocht op de titel. Toch staan er mooie dingen in, bij voorbeeld dit citaat van Etty Hillseum: 

Etty Hillesum, 1914-1943

Ze schreef op 25 november 1941:

"God, neem me aan Uw hand, ik zal braaf meegaan, zonder veel verzet, ik zal me aan niets onttrekken van alles wat in dit leven op me aanstormt, ik zal het naar beste krachten verwerken. Maar geef me af en toe een kort ogenblik van rust. Ik zal ook niet meer denken in m’n onnozelheid, dat die vrede, als die over me komt, eeuwig is, ik zal ook aanvaarden de onrust en de strijd die er dan weer komen. Ik ben graag in de warmte en in de veiligheid, maar zal ook niet opstandig worden als ik de kou inga, als het dan maar aan Uw hand is. Ik zal overal meegaan aan Uw hand en zal proberen niet bang te zijn. Ik zal proberen iets van de liefde, van een echte mensenliefde, die er in me is, uit te stralen, waar ik ook ben."

Verhaert noemt dit als voorbeeld van overgave. Hillesum ontroerde me. Maar het irritante commentaar luidt dan weer: 'WE hebben meestal niet door hoe belerend, hoe manipulerend ONZE dagelijkse taal wel is. Die andere taal, die poëtisch-intuïtieve taal, hebben WE ver naar de achtergrond gedrongen.' 
Enfin, laat maar.

Het Onnoembaar uit de titel slaat natuurlijk op het mystieke, de stilte in jezelf, of de stilte die God is. Verhaert geeft een typering van mystici, die hij soms een beetje raar noemt. Hij slaat daarmee voor mij ook weer de plank mis. Vertel wat het is, graag wat zakelijk. - Enfin. 

De hoofdstukken zijn:
luisteren, inkeren, weten, hebben, zijn, worden en poort.
Bij inkeren kom Zen aan de orde ('Als WE met zen beginnen gebeurt dat meestal aarzelend.' - Is dat zo?? 

Ik stop ermee.
Dirk Verhaert is er na dit ene boekje ook mee gestopt. Dit ene is nog antiquarisch te verkrijgen.
Ik raad het af.

The Winds of War, Dan Curtis, 1983.

Dvd-omslag

Dit is een oude tv-serie, naar een boek van Herman Wouk met dezelfde titel, dat uitkwam in 1971. We kregen deze serie te leen van een liefhebber, en uit interesse voor de Tweede Wereldoorlog hebben we hem bekeken.
De serie is erg gedateerd. We volgen de oorlog door de ogen van de familie Henry, de pater familias is Pug Henry. een marine-officier die gedetacheerd wordt in Berlijn. Deze rol wordt gespeeld door Robert Mitchum. Buiten het persepctief van Henry, kijken we mee met elk van zijn drie kinderen, en met zijn vrouw. 

Dit is het gezin; vooraan rechts zitten Pug en zijn vrouw Rhoda; links vooraan is de Joodse schoondochter Natalie. Achter Natalie staat haar beminde Byron, zoon van Pug en Rhoda; naast hem hun dochter; midden achter is Parker, de geliefde van Rhoda; rechts achter staan de andere zoon van het echtpaar, + zijn vrouw. 

Hier nog eens het gezin met aangetrouwde kinderen. 

De twee broers uit het gezin; Byron rechts is duidelijk hoofdpersoon, maar hij moet zich tegenover Papa nog wel bewijzen; broer Warren is favoriet. 

Mooi zijn hier en daar de documentaire-beelden van de oorlog. Ook voel je de ernst, de impact van de gebeurtenissen, bij voorbeeld als Amerika eindelijk mee gaat strijden tegen de Duitsers.
Maar de hoofdmoot van de film, de fictieve verhaallijnen van de familie, wordt voor mij niet geloofwaardig neergezet. Er zijn ook geen leuke, bekende acteurs die het een beetje goed maken. Schoondochter Natalie Jastrow, Joodse, is irritant, zoals ze steeds van stemming wisselt, en verwaand doet. Moeder Rhoda Grover Henry irriteert met haar oppervlakkigheid, en in het algemeen gesproken vond ik het echt een verzonnen verhaaltje, een vehikel om bepaalde passages uit de oorlog dichterbij te brengen. Weinig echte emoties, angsten, voorbeelden van heldenmoed, et cetera.

Moeder Rhoda geeft vooral om belangrijke personen op belangrijke feestjes.

Hier met haar minnaar Parker. Rhoda wordt gespeeld door Polly Bergen. 

Behalve de fictieve personages zijn er ook enkele historische, Hitler, Churchill, Roosevelt. Ik vond Roosevelt de aardigste.
Pug Henry wordt gespeeld door Robert Mitchum.
Verschrikkelijk, wat een slechte cast! Maar ja, wat een stomme rol ook! Ik had een hoge dunk van Mitchum na de film The Longest Day, zie de foto's hieronder. 

Altijd die halve sigaar. 

Én actie.... dat zoek je tevergeefs in The Winds of War....

Hierboven staat hij links, met de andere superhelden. Rechts die nare John Wayne, van wie ik niks moet hebben. Midden Henry Fonda. Mitchum vertolkt de rol van Brigadier General Norman "Dutch" Cota. De film The Longest Day is een echte klassieker, gemaakt in 1962, naar een boek van Cornelius Ryan. 

Ik vond de rol van Mitchum een van de beste uit de Longest Day; maar hoe anders is dat in The winds of war: Robert Mitchum, geboren 1917 (overleden 1997) was in ten tijde van The Longest Day 45 jaar, en in 1983 al weer 66! Het is een oude man die een rol speelt die hem niet meer past! Je ziet dat hij af en toe zijn buik loopt in te houden; hij heeft een oud gezicht, en hij doet niets anders dan reizen en praten. Voor zo'n oude heer is een minnares van ergens in de twintig of dertig wat gek. 

Altijd en overal in gala-unform, met ingetrokken buik. 

Met zijn liefje, die hij uiteindelijk verlaat om sterk te staan met zijn gezin, of zoiets....

Zijn rol heeft niets heroïsch, hij loopt overal rond in gala-uniform, en hij zit met de wereldleiders aan tafel; zodoende is hij van alles op de hoogte. Soms doet hij een ferme uitspraak, nounou, kon ik er maar in geloven. 

Behalve de fictieve figuren zijn er historische rollen. Dit is een hele rare Hitler; hij heeft zo'n duidelijke opplaksnor en doet zo overdreven, dat elk gevaar van de man die hij verbeeldde geweken leek. 

Het allerlastigste is nog - ik ben terug bij Mitchum - dat zijn acteerwerk eruit bestaat om altijd en overal te kijken of er niks aan de hand is. Would-be stoïcijns. Dat schijnt zijn handelsmerk geweest te zijn, maar ik mag wel zeggen dat dat in 1983 helemaal was uitgewerkt.
Wat ook raar was, was dat zowel Pug als Rhoda er allebei een geliefde naast hun huwelijk op na houden, maar dat ze geen van tweeën echt met die geliefde in bed duiken. Nee, er worden alleen zoenen gewisseld, en de relatie wordt aan het eind braafjes uitgemaakt.... Tja. Uiteindelijk wint de moraal van het degelijke, goede huwelijk. 

Stalin was weer wel goed gecast. 

Zo was zijn blik wel de hele serie door. Kijk mij eens kalm blijven.... 

De serie duurde alles bij elkaar veertien uur, het was dus een hele zit. Ik wil niet alles afkraken, sommige oorlogssituaties deden me wel wat: bij voorbeeld de documentaire beelden van het bombardement op Londen;  en de impact van het zogenaamde Lend-Lease programma. 

Lend-Lease pact. 

Dit pact stond de USA toe de Britten en later ook de andere Geallieerden te steunen door materieel te 'leasen' zonder dat ze hun neutraliteit verloren. 

De serie bestrijkt de periode 1939 tot 1941, Later kwam er nog een tweede serie, War and Remembrance. Ik kom daar later op terug, als ik die gezien heb.

Ik moet nog wel iets zeggen over de bron van de film, het boek van Henri Wouk. Wouk overleed op 104-jarige leeftijd, in 2019. Ik heb het boek niet gelezen, maar bij zijn dood kreeg hij postuum een prachtige recensie, en wel omdat hij een specifiek aandachtspunt had voor de geschiedenis. 

Boekomslag, in het Nederlands vertaald als Wereldbrand.

Met geliefde.... later toch maar weer niet.

Ik vond nog dit interessante artikel bij de dood van Wouk, verleden jaar mei: Onder de titel: Herman Wouk Wrote Historical Novels. But His True Subject Was Moral Weakness. Zie Adelle Waldman, in The New York Times .

Waldman schrijft waarom Wouk anders is dan andere 'middlebrow' schrijvers, als Leon Uris. Ik citeer: 

"But the main reason the novels still feel urgent has to do with the nature of Wouk’s ambition. He didn’t set out merely to write a family saga or to smuggle a history lesson into a story. Wouk wanted to know how so many people in Europe and America allowed the Holocaust to happen. He uses the tools of the novel to anatomize the various psychological mechanisms and sociopolitical rationalizations that enabled intelligent, generally well-meaning and well-informed individuals to justify or ignore what was right in front of them.'

'As a novelist, Wouk could do things a historian couldn’t: enter not only the living rooms but the minds of a diverse range of characters. Take Rhoda, for instance. She is a little frivolous, easily distracted, occupied more by her private life than by politics. In other words, she is a lot like many of us. When she and Pug arrive in Berlin, she at first refuses to walk in the Tiergarten: “It was far more clean, pretty and charming than any American public park, she admitted, but the signs on the benches, juden verboten, were nauseating.” But with time, her resistance wears down: “Day by day, she reacted less to such things, seeing how commonplace they were in Berlin, and how much taken for granted. … It seemed silly to protest … she insisted that anti-Semitism was a blot on an otherwise exciting, lovely land.” As such, her resistance primarily took the form of playfully chastising high-ranking Nazis at booze-filled dinner parties.
This feels sadly right to me, the way someone with good intentions, someone not consciously monstrous, becomes nonetheless inured to cruelty and injustice in a context in which these evils are normalized. This is also the way we tend to feed our self-esteem but accomplish nothing, by railing against an injustice from a position of personal safety.'

'Just as unsettling is the response of a Jewish character, Aaron Jastrow, a prominent American author living in Italy. Jastrow is so attached to his self-image as an intellectual — someone too knowing and philosophical to do anything as gauche as panic — that he responds to Hitler’s rise to power with detachment, a reaction that on its face seems baffling, given that it’s 1939 and that he lives in a fascist country closely allied with Germany. “I’m impressed with Hitler’s ability to use socialist prattle when necessary, and then discard it,” Jastrow tells guests over a wine-filled lunch, weeks before the outbreak of war. “He uses doctrines as he uses money, to get things done. They’re expendable. He uses racism because that’s the pure distillate of German romantic egotism.”

Pug’s son Byron voices the reader’s discomfort: “I’m surprised you talk as calmly about Hitler as you do. Being Jewish, I mean.”
Jastrow answers a little peevishly: “Young people — young Americans especially — aren’t aware that the tolerance for Jews in Europe is only 50 to 100 years old and that it’s never gone deep. … If Hitler does win out, the Jews will fall back to the second-class status they always had under the kings and the popes. Well, we survived 17 centuries of that. We have a lot of wisdom and doctrine for coping with it.”
This is jarring not simply because Jastrow turns out to be wrong on the facts. Wouk is getting at something deeper: a tendency of supposedly sophisticated people to dismiss the possibility of cataclysm. At play is a sort of intellectual vanity that seeks to distance itself from anything that could be seen as hysterical or rube-like.'

'By far the most chilling point of view Wouk presents is that of a German general, a man who is not himself especially anti-Semitic but who serves Hitler to the end, and writes a memoir after the fact. General Armin von Roon forces us to look at the “problem” of the Jews from the perspective of the German military, as horrific as this is: “11 million dispersed inhabitants of Europe had been designated as our nation’s blood enemies. In Germany the Nuremberg decrees had expelled them from civic, business and professional life. The Third Reich, once it began its armed drive to normalize Europe, therefore had to reckon at the outset with this closely knit community branching all over the continent, with powerful connections and substantial resources overseas.” In other words, having persecuted the Jews for years, the Nazis, once the war began, felt besieged by the presence of so many potentially hostile actors in their midst.

The Reich planned to keep the Jews in ghettos until they died naturally of starvation and exposure, von Roon says. But humans have a remarkable ability to adapt even to the direst conditions. “The slow rate of attrition became worrisome,” he says. “Plagues broke out, and plague germs do not distinguish between captors and prisoners. The weakened Jews therefore became a standing menace to the local populations and to our armed forces.” In this context, von Roon describes the “switch to euthanasia” (that is, the advent of the gas chambers) as merciful: “Since these people were in any case condemned to death, would not a quick, unexpected, painless end free them from long woes?” For him, Auschwitz and the other death camps emerged out of “essentially humane considerations.”

This defense of the indefensible, coming from an individual with a veneer of civilization, is as disturbing as anything I’ve ever encountered in a novel. It’s a reminder that human reasoning can be used toward many ends, including rationalizing whatever is expedient.

One of Wouk’s achievements in these novels is to present a wide range of convincing, socially precise responses to Nazism.

Herman Wouk, 1915-2019.

Promo; ik zag trouwens dat de hele serie op YouTube te zien valt. 

Bij het terugzien van de promo, vond ik trouwens dat ik de filmserie toch wat tekort had gedaan. De documentaire-delen zijn goed. Ook de locale plaatjes (Sienna bij voorbeeld) zijn fantastisch'. En de echte auto's, vliegtuigen e.d.