Studiebol: Alias Grace, Margaret Atwood, 1996 (2009)

"Men hoeft geen Vertrek te zijn - om Spoken
te kennen - men hoeft geen Huis te zijn -
Het Hoofd kent Gangen - veelomvattender
Den Ruimte of Plaats -

....

Wijzelf - achter onszelf, verborgen -
Daarvan schrikke men nog 't meest -
Een Moordenaar in ons Vertrek verscholen
Is nog de minste gruwel....."

Emily Dickinson, ca. 1863.

Nederlandse uitgave, boekomslag.

Engelse editie

Dvd's, van de Netflisx-serie.

Margaret Atwood, Canadees schrijfster; geboren 1939. Bekend vooral van boek en serie The Handmaid's Tale, en van het verkrijgen van de Bookerprize 2019, voor The Testaments.

Ik las de vertaling uit het Engels, met dezelfde titel, door Gerda Baardman.

Atwood baseerde haar roman op een waargebeurde geschiedenis, die ze aantrof in het boek van Susanna Moodie, Life in the clearings versus the bush.

Talrijke citaten in Atwoods boek naar dit boek van Moodie. Citaat Goodreads:

"In this sequel to Roughing It in the Bush, Susanna Moodie portrays the relatively sophisticated society springing up in the clearings (=opengekapte plek in het bos, AdW) along Lake Ontario. During a trip from Belleville to Niagara Falls, Moodie acts as a meticulous observer of the social customs and practices of the times."

Suzanne Moodie, 1803-1881. Emigreerde vanuit Engeland naar Canada, en schreef over haar ervaringen.

Moodie hoorde ook over de moordenares Grace Marks, en haar 'partner in crime', James McDermott. Het was een opzienbarend verhaal, vooral omdat Grave ten tijde van de gepleegde moorden pas zestien jaar oud was. Zij en McDermott werden beschuldigd van de moord op Thomas Kinnear en zijn huishoudster en minnares, Nancy Montgomery.

Rechtbankschets van de twee verdachten; de zaak kwm voor in november 1843. De moord had op 23 juli van dat jaar plaats gevonden.

Het volledige rechtbankverslag met de getuigenissen is terug te vinden op PDF op DEZE SITE.

Het intrigerende is, dat James McDermott, de stalknecht, vrijwel direct ter dood veroordeeld en gebracht werd. Hij werd opgehangen.
Grace Marks werd gevangen gezet, maar later naar een tuchthuis, en ook nog naar een zwakzinnigengesticht gebracht. Suzanne Moodie heeft haar daar bezocht, dergelijke instituten waren net zo populair als dierentuinen tegenwoordig.

Buitenkant Penitentiaire inrichting Kingston, waar Grace verbleef. Het is nu een musuem.

Cellenblok aldaar.

Gevangeniskoepel.

Provincial Lunatic Asylum, Toronto

Grace Marks verbleef zo'n dertig jaar in hechtenis - gevangenschap of tuchthuis of zwakzinnigengesticht; ook nog had ze een tijdland het voorrecht om bij de directeursvrouw thuis te komen werken. Ze was goed in handwerken, poetsen, nam de leiding in het huishouden et cetera. Ze werd daar weliswaar bekeken door de deftige dames die daar op bezoek kwamen, het was, lijkt me, toch een beter leven dan alleen in het gesticht. Daar kwam dan na 30 jaar ook nog de buitenkans voor haar bij, dat ze werd vrijgelaten! Ze verdween naar New York, waar elk spoor van haar verder ontbreekt.

Voor de een was Grace Marks een duivelin, van een grote schoonheid, voor de ander was ze onschuldig en erbij geluisd door de stalknecht.
Atwood geeft het antwoord ook niet, maar geeft wel een mooie historische kijk op het leven in de 19e eeuw. Zo is er een prachtig hoofdstuk over spiritisme, compleet met bonkende geluiden van zogenaamde geesten, en een soort persoonsverwisseling van Grace Marks naar Mary Whitney. Mary Whitney was een vriendin van Grace, die stierf na een illegale abortus. Kon Grace een soort dubbele persoonlijkheid hebben gehad?

Er hebben zich, behalve Margaret Atwood, ook andere vrouwen uitgelaten over de rechtspraak in de 19e eeuw. In deze Victoriaanse tijd waren er bepaalde denkbeelden over vrouwelijkheid, waaruit bleek dat men dacht dat vrouwer 'zachter' en 'moreel zuiverder' waren dan mannen. Zo stelt de sociologe Kathleen Kendaal, van de Universiteit van Southampton.
Lizzie Seal schreef het boek Women, Murder and Femininity, en komt tot dezzelfde conclusie. Vrouwen worden als mannelijk gezien als ze gewelddadige misdaden plegen. Voor een vrouwelijke bediende was dat waarschijnlijker dan voor 'dames', omdat de werkvrouwen ook zwaar werk verrichtten.

Hoe werd een misdadige vrouw gezien in de negentiende eeuw?

Het boek is geweldig spannend, en je wilt meteen doorlezen naar het eind. Het geeft ook veel citaten uit het boek van Moodie, maar ook van dichters.
Ik vind de teksten die Atwood in de mond van Grace legt. heel erg leuk, en nuchter. Als lezer was ik helemaal op haar hand.
Haar voornaamste tegenspeler is een psychiater, die haar aan het praten probeert te krijgen. Ze zit dan al meer dan tien jaar gevangen. De hoofdstukken over Grace worden afgewisseld met stukken tekst over deze dokter Simon Jordan. Er worden ook brieven ingelast, bij voorbeeld van de moeder van vrijgezel Jordan, die maar wat graag heeft dat hij met een handwerkend, oppassend meisje trouwt. Liefst bij haar in de buurt.

Er wordt gezegd, dat Grace volledig afhankelijk is van mannen: eerst van haar eeuwig dronken vader, later van de mannen bij wie ze in dienst is, maar ook van James Dermott, die haar zou hebben verleid tot de misdaden.

Het boek van Atwood is een historische roman. Ze heeft de 'lege plekken' op willen vullen met haar fantasie. Er deden ongelooflijk veel verhalen over Grace Marks de ronde. Maar Suzanne Moodie was haar basis:

In Moodie’s verbeelding, en die van vele anderen, was Marks een doortrapt, duivelachtig wezen dat de stalknecht, James McDermott, die hopeloos was verstrikt in haar netten, had verleid tot het plegen van de moorden. Ze zou verliefd zijn op haar werkgever, jaloers op de maîtresse en zeer manipulatief. Maar er was ook een andere lezing die populariteit genoot: die van Grace als willoos slachtoffer, als arm maar fatsoenlijk Iers immigrantenmeisje dat in een onfortuinlijke situatie was terechtgekomen, tijdelijk ontoerekeningsvatbaar was en nu moest boeten voor andermans zonden. Decennialang polariseerde de zwijgzame Grace Marks de Canadezen. Een groepje invloedrijke personen, waaronder geestelijken, bleef onvermoeibaar strijden voor haar vrijlating – Grace was beleefd, intelligent, kon lezen en schrijven, draaide overdag keurig mee als dienstmeid in het huishouden van de gevangenisdirecteur. Na dertig jaar van petities en lobbyen liet de rechter haar gaan. Onder begeleiding vertrok ze naar een ‘home provided’ in de VS. And that was the end of it.
Zie voor de werkelijke geschiedenis van de dubbele moord DEZE LINK.

Foto uit de Netflix-serie

Citaat uit Smithsonian Magazine:
"Before she disappeared from the historical record, Marks confirmed her version of events for a final time. Upon her release from the penitentiary, she was asked 27 “liberation questions” that were posed to all outgoing prisoners. “What has been the general cause of your misfortunes,” asked the 23rd question, “and what has been the immediate cause of the crime for which you have been sent to the Penitentiary?”
Marks was succinct in her reply: “Having been employed in the same house with a villain.”