Klok zonder wijzers, Carson McCullers, 1961 (2018)

Boekomslag; de vertaling is van Molly van Gelder, uitgave van 2018.

Oorspronkelijke titel: Clock without hands, uitgave 1961.

Klok zonder wijzers kent vier hoofdpersonen: apotheker J.T. Malone, die lijdt aan leukemie; zijn vriend, de rechter en oud-Congreslid Fox Clane; diens kleinzoon Jester; en de zwarte jongen met de blauwe ogen, Sherman Pew, die een speciaal soort secretaris van de rechter wordt. 

De vier levens zijn ook met elkaar verweven - Jester is half en half verliefd op Sherman, Sherman is jaloers op Jester maar verbergt dat; de rechter leeft nog 'in de vorige eeuw', hij meent dat hij het oude geldstelsel weer in zou kunnen laten voeren, en staat zelfs een herinvoering van de slavernij voor. Bij Malone zien we een soort schakelpunt in het boek, iedereen koopt zijn cola en broodjes in zijn apotheek annex drogisterij. De dood is het dichtste bij hem. 

De dood is altijd hetzelfde, maar ieder mens gaat dood op zijn eigen manier. Voor J.T. Malone begon het einde van zijn leven zo simpel en alledaags dat hij het een tijdlang verwarde met het begin van een nieuw seizoen. 

In de recensie van Literair Nederland wordt een vergelijking getrokken tussen dit begin, en dat van de beroemde roman van Tolstoi, Anna Karenina. (‘Gelukkige huisgezinnen zijn elkander gelijk; ieder ongelukkig gezin is daarentegen op bijzondere wijze ongelukkig.’)

Later in het boek komt een niet minder mooie zin voor, in een boek dat Malone leest: 'Het grootste gevaar - het verlies van jezelf- gaat misschien wel geruisloos voorbij, alsof het niets betekent. Elk ander verlies, je arm, je been, je geld, je vrouw enz., zul je wél diep ervaren.'- De zin treft hem diep.

Mooi omslag, ik denk de rechter met Malone.

De plot van het boek is ook erg mooi: Sherman Pew, de opschepper, die zo graag op een ander neerkijkt - maar meteen laat McCullers zien dat hij van binnen ánders is - ontdekt halverwege het verhaal, dat zijn vader is vermoord door de zoon van de rechter, de vader van Jester dus. Die zoon, John, pleegde jaren geleden zelfmoord. Daar lijdt de rechter onder, alsook onder de dood van zijn vrouw. Sherman zelf wordt vermoord door een stelletje rechtse engerds. Want dit boek speelt, net als The heart is a lonely hunter, af in het zuiden van de Verenigde Staten, in het jaar 1953; racisme speelde toen nog volop. Rassenscheiding, homoseksualiteit, de dood enzovoorts zijn thema's die daar nog volop spelen.

Malone ondergaat wat mij betreft de indrukwekkendste ontwikkeling: in het begin is hij verbitterd over zijn aangekondigde dood, zijn zinloze leven en liefdeloze huwelijk (van zijn kant liefdeloos) enzovoorts. Naarmate de dood dichtbij hem is, voelt hij liefde voor zijn vrouw, en eenheid met de natuur.. 

Ook de titel van het boek wordt op hem betrokken: Als hij zijn einde voelt naderen, voelt hij dit: 

 'A strange lightness came upon his soul and he exalted. He looked at nature now and it was part of himself. He was no longer a man watching a clock without hands.'

Ik zelf heb genoten van de humor in het boek. Ik las ergens de zin: 'Iedereen heeft iemand nodig om op neer te kijken.' Daarvan schoot ik in de lach. (Ik kon de precieze plaats niet meer terugvinden.) 

Ook de rechter is een man waar je om kunt lachen - natuurlijk niet zonder diens tragiek te zien. Hij houdt bijvoorbeeld van calorieën tellen, maar snoept en eet en drinkt intussen dat het een lieve lust is. Hij is blind voor de werkelijkheid. 

De verhouding tussen Sherman en Jester is  grappig om de botheid van Sherman. En als lezer begrijp je heel goed dat Jester verliefd is op deze jonge man, maar dit nergens kan zeggen. 

Carson met haar man, James Reeves McCullers. Hij leefde van 1913-1953; zij van 1917-1967.

Een prachtige samenvatting is te vinden in 

LITERAIR NEDERLAND.:
De schrijfster heet eigenlijk Lula Carson Smith, die trouwde met James Reeves McCullers, in 1937. Ze scheidden, en hertrouwden ook weer. Toen wilde James dat ze samen zelfmoord pleegden, Carson niet, dus ze scheidden opnieuw. James pleegde toen alleen zelfmoord.
Carson is niet oud geworden. Ze leed aan reuma, wat haar het pianospelen verhinderde.
Muziek speelt ook een belangrijke rol in dit boek: Jester speelt piano, Sherman gitaar, en hij zingt. 

Een goede samenvatting is ook OP DIT BLOG te vinden. 

Maarten 't Hart geeft hier zijn mening weer over het boek. Hij doet dat nuchter, en geeft precies 

de informatie die ik me in zo'n kort bestek wens.

Carson schreef  4 romans: The Heart is a Lonely Hunter (roman, 1940), Het hart is een eenzame jager; Reflections in a Golden Eye (roman, 1941), Spiegelingen in een gouden oog
The Member of the Wedding (roman, 1946), Die wonderlijke zomer (of een andere titel, latere vertaling); en Clock Without Hands (roman, 1961). 't Hart noemt ze alle vier juweeltjes. 

Molly van Gelder, literair vertaalster.