Hoe een manisch-depressieve tiener in de zomer van 1969 de Rote Armee Fraktion bedacht - Frank Witzel, 2015.

Dit boek is de vertaling van Die Erfindung der Rote Armee Fraktion durch einen manisch-depressiven Teenager im Sommer 1969.

Ik was ermee in aanraking gekomen door de uitzending van de VPRO, Boeken. Het trok me aan, eigenlijk omdat ik verwachtte er wijzer van te worden én over de RAF, én over de naoorlogse periode in de Duitse Bonds Republiek. 

Wat ik te weinig tot me liet doordringen, was dat Witzel een experimentele roman had geschreven. Een geheel aan fragmenten wisselt elkaar af.
Er is weinig samenhang. Hoewel...:

Hoofdpersoon is een in 1969 13½ jarige jongen. Hij is katholiek, houdt van de Beatles, heeft als vrienden Gernika, Claudia, Achim, en Bernd. Met hen 'speelt' hij RAF-je, met waterpistool en dergelijke. Daarnaast zijn er nog de vrienden Wol en Dralon. De vader van de ik-figuur is fabrikant. Zijn moeder is ziek en kan niet meer voor hem en zijn jongere broertje zorgen. In plaats daarvan is er 'de vrouw van de Caritas'. Op zeker moment moet hij naar de psychiater, die met de pastoor strijdt om zijn zielenheil.
Zowel de katholieke kerk als de Beatles nemen een grote plaats in. Er komen tal van heiligen in voor, waaronder de heilige Thimoteus.
Allerlei kleine dingen - naast de grote dingen, als religie, politiek, filosofie - herinneren aan die voorbije vijftiger en zestiger jaren, en soms was ik verrast: de bandrecorder, amandelen knippen, droogshampoo, Famous Artists School, 'met melk meer mans', je haar laten groeien in navolging van Beatles en Stones, de biecht.

Soms schrijft hij thematische stukjes, zoals het deel over woorden met een hoog nazi-gehalte. Of over het thema moeras, of deur; of Rubber Soul.
Witzel won de Deutsche Buchpreis, en ik wil hier ook graag even het oordeel van de jury weergeven:

Frank Witzels Werk ist ein im besten Sinne maßloses Romankonstrukt. Erzählt wird die Geschichte eines Jungen aus der hessischen Provinz, der sich im Alter von dreizehneinhalb auf der Schwelle zum Erwachsenwerden befindet. In diese Geschichte eingewoben ist das politische Erwachen der alten Bundesrepublik, die beginnt, sich vom Muff der unmittelbaren Nachkriegszeit zu befreien. Diese Ära des Umbruchs wird heraufbeschworen in disparaten Episoden, die unterschiedlichste literarische Formen durchspielen, vom inneren Monolog über die Action-Szene oder das Gesprächsprotokoll bis zum philosophischen Traktat. Der Roman „Die Erfindung der Roten Armee Fraktion durch einen manisch-depressiven Teenager im Sommer 1969“ ist in seiner Mischung aus Wahn und Witz, formalem Wagemut und zeitgeschichtlicher Panoramatik einzigartig in der deutschsprachigen Literatur. Frank Witzel begibt sich auf das ungesicherte Terrain eines spekulativen Realismus. Mit dem Deutschen Buchpreis wird ein genialisches Sprachkunstwerk ausgezeichnet, das ein großer Steinbruch ist, ein hybrides Kompendium aus Pop, Politik und Paranoia.“

Onder de volgende link is een overzicht te vinden van Duitstalige recensies:
Perlentaucher; zie verder: Recensie Hebban en Duitsland Instituut. Ook; Duitsland als puber, NRC-recensie en Wikipedia.

Deze vier blaadjes met  tekeningen zijn van Witzel, voor bij een hoorspel van dit boek.

Onder DEZE LINK is de uitzending te herbekijken die de VPRO uitzond over dit boek.

Ik ben zelf niet enthousiast over dit boek. Bij vlagen heb ik genoten, bijvoorbeeld ergens op een vierde van het boek, toen ik steeds in de lach schoot; als bij Gerard van 't Reve, als hij over de 'kikkers met roze snot' schrijft in verband met Sinterklaas. Ook vond ik de exegese van de Beatles-teksten leuk, en de woorden met een hoog nazi-gehalte. 

De sfeer was soms geweldig getroffen door de herinneringen aan de katholieke kerk; of de cassettebandjes, alle pop-titels. 

Maar te vaak vond ik het niet om door te komen door de onbegrijpelijkheid van de tekst. Een rol speelde vast dat ik niet genoeg op de hoogte ben van Duitse namen en of situaties. Maar ook misschien om mijn onwil gekke gedachtenkronkels van iemand anders te volgen. 

Het boek gaat ook niet om de RAF, de Rote Armee Fraktion - wat ik gehoopt had. Ik heb een voorkeur voor échte geschiedenis. Dit boek gaat meer om de jaren waarin het mogelijk was dat die ontstond, en zoals Witzel dat vormgeeft. Ik had beslist de verkeerde verwachting. 

Sigmund, Volkskrant.

Witzel geeft zijn boek maar liefst 10 motto's mee! Die van Ernst Bloch (3 stuks) vond ik het mooist. Ik citeer er één:

'Dit geheime Duitsland is een reusachtige, kokende ketel vol verleden, die zich van het platteland uitstort over de stad, over proletariaat en bankkapitaal tegelijk, en bruikbaar is voor iedere vorm van terreur die het bankkapitaal nodig heeft. De tot een mythe geworden gehechtheid aan de eigen bodem creëert zo niet alleen vals bewustzijn, maar versterkt het bovendien door het onderbewustzijn, door de waarlijk duistere onderstroom.'

Om te onthouden voeg ik hier nog dit artikel uit De Gids toe, van Thijs Kleinpaste. Kleinpaste legt een verband tussen Witzel en de tegenwoordige populistische partijen in Duitsland. Het artikel heeft een hoge moeilijkheidsgraad (voor mij ten minste). Maar ik wil het wellicht later nog eens herlezen.

Holger Meins, RAF-lid; stierf na hongerstaking 

Andreas Baader; stierf in de gevangenis, zeer waarschijnlijk vermoord. 

Ulrike Meinhof, ook zogenaamd zelfmoord gepleegd in cel.

De Rote Armee Fraktion heeft bestaan van 1968 tot 1998. Zij ontstond uit onvrede, omdat de bestuurders uit het nazi-tijdperk nog steeds 'waakten' over de fundamenten van de West-Duitse samenleving. Doel was, schoon schip te maken met het naziverleden. 

De RAF pleegde 34 moorden; daarnaast nog talloze bankovervallen en bomaanslagen. 

In 2008 publiceerde de journalist Stefan Aust de biografie Der Baader Meinhof Komplex; het boek werd in hetzelfde jaar verfilmd door Uli Edel.

Trailer Der Baader Meinhof Komplex.