De Spaanse Inquisitie; informatie-dvd deel 2: De Tranen van Spanje

Deel 2 van de dubbel-dvd De Spaanse Inquisitie. Zoals lezers van mijn blog over deel I al hebben kunnen vaststellen, is de titel verkeerd gekozen; van de vier delen van de serie gaat alleen dit (2e) deel over Spanje; het vorige deel ging over Frankrijk, deel 3 over Venetië, deel 4 moet ik nog zien.

Het schiereiland Iberia vroeger was  nogal geïsoleerd van de rest van Europa, door de ligging aan zee en de Pyreneeën. Joden, Christenen en Moslims (Moren) leefden in een gelukkige smeltkroes bijeen: de 'convivencia'. Het schaakspel was een van de bindende factoren van alle drie de culturen, 'de keizer van 3 geloven'. Dank zij deze cultuur van tolerant samenleven waren onderwijs, kunst, cultuur, medicijnen, wetenschap in het algemeen, enorm rijk ontwikkeld.

Het Schaakspel, door Lucas van Leijden, 1508.

Joden bereikten ook hoge posities, bijvoorbeeld Jaime de Montesa, die de hoogste rechter werd te Zaragossa.
Maar dat aanzien van Spanje veranderde; de Moren zaten op een gegeven moment nog alleen in het Zuiden, in Granada. De strijd om de troon in Castilië werd beslist in het voordeel van de jeugdigen Katholieke Vorsten Isabel van Castillië en Ferdinand van Aragon. Hun huwelijk had politieke motieven: de eenheid van Spanje bewerkstelligen. Zij zijn het, die de Inquisitie hebben ingesteld.
In de film wordt hun huwelijk afgeschilderd in contrast met dat van Cinfa Cacavi em Jacob Abencua. Cinfa is een belijdende Jodin, Jacob was eerst katholiek, maar voor zijn tweede huwelijk werd hij in het geheim Joods.

Een moderne, Nederlandse mikwa, Joods bad voor rituele doeleinden, in de synagoge. In de film wordt nagespeeld hoe Cinfa  in de Spaanse mikwa haar rituele baden neemt.

Sinds 1391 moesten de Joden zich verplicht bekeren; er waren nogal wat pogroms geweest tegen de hen. In de 15e eeuw volgden nog meer van dergelijke vervolgingen, Joden werden in aparte wijken samengebracht, ze onderscheidden zich door hun kleding.
In 1478 streden Isabella en Ferdinand in het zuiden van Spanje tegen de Moren: de Reconquista. Door de Akte van Geloof en de in 1478 ingestelde Inquisitie staat er een sanctie op het aanhangen van het judaïsme. Tomás de Torquemada wordt aangesteld door een pauselijke bul als grootinquisiteur tegen de converso's, de bekeerde Joden.
Als er een kind geboren wordt bij Cinfa en Jacob, wordt die eerste officieel gedoopt, maar later in het geheim besneden. Daarbij is een verraadster aanwezig, Violent Ferrer.
De Joden behoorden vooral tot de nieuwe middenklasse, zakenlieden, boekhouders. Ze worden gezien als parvenues, en hun welstand bracht nogal wat jaloezie teweeg. Misschien ligt dat ten diepste ten grondslag aan de Jodenvervolging. Hoe dan ook worden ze door de Inquisitie bespioneerd.

Een auto da fe  geschilderd door Velazquez

Typisch Spaans is, dat het kerkelijk tribunaal geleid wordt door de staat. Wat dat betreft volgt Spanje zijn geheel eigen cultuur. De vorsten zelf hebben er een stem in. De rechtbank (kerk) oordeelt trouwens, maar de staat voert de vonnissen uit. Er ontstaat een sfeer van angst onder de conversos.
Feitelijk stonden de Joden buiten de Inquisitie, want die ging alleen over christenen. Object van spionage en onderzoek waren dan ook vooral de bekeerde joden. Zoals gezegd waren er nogal wat ontwikkelde mensen op hoge posten conversos. De fine fleur van de beschaving liep dus gevaar, al werd dat destijds nooit onderkend.
Cinfa Cacavi en Jacob Abencua waren een jong stel, officieel christelijk, maar in het geheim hielden ze vast aan de Joodse rituelen. We zien Cinfa in de mikwa, het joodse rituele bad; en we zien de besnijdenis van hun oudste zoon. Om dit laatste worden ze beiden aangegeven door een verraadster; nadien gefolterd, en ter dood gebracht. Ook Jaime de Montesa werd veroordeeld, omdat hij samenkwam met conversos. Hij was een zeer vooraanstaand jurist.
Er is één keer een daad van verzet: de inquisiteur Pedro Arbués wordt vermoord; 400 jaar later wordt hij  heilig verklaard.

De heilige verklaarde inquisiteur

Schandekleed, uitgebeeld door Goya.

Berucht waren de zogenaamde Auto da Fés, de Akte van het Geloof-ceremoniën. Het moest de toeschouwer vervullen met ontzag voor God. Beschuldigden droegen de sanbenito, het hemd van schande; op het hoofd de cocose, een puntmuts. De straffen varieerden van ballingschap, galeislavermij, levenslang, of executie door de staat. In het laatste geval droeg de veroordeelde een zwarte sanbenito. Van familie van veroordeelden werden alle bezittingen verbeurd verklaard. Ook als Joden wilden vluchten mochten ze niets van hun eigendommen meenemen.

Het prachtige Alhambra, veroverd op de Moren

Foltering werd overigens in die tijd gezien als een legitieme manier om bewijs te verzamelen.
In 1492 is de Reconquista een feit, Isabel en Ferdinand betrekken het Alhambra te Granada. De macht van Spanje breidt zich verder uit,

Christoffel Columbus

Colombus wordt door het koningspaar gesteund als Admiraal van de Oceaan. Torquemada doet zijn gevreesde werk, hooggeplaatsten doen een beroep op hun verdiensten wat betreft bijvoorbeeld bestuur of financiering. Het helpt niet, ze ontkomen niet aan hun veroordeling. 

Tomás de Torquemada, 1420-1498. 

De beroemde stadsmuren van Avila. Torquemada werd hier in de Tomas de Aquinas-kerk begraven, maar in 1832, twee jaar voor het afschafffen van de Inquisitie,werd zijn gebeente opgegraven en als tij een echte Auto-da Fé op de brandstapel gebracht. 

Ketterverbranding, nagespeeld.

Afbeelding van het Christianos y Moros-feest; in veel Spaanse steden wordt elk jaar herdacht dat de Moren 700 jaar geleefd hebben in Spanje, waarna in 1492 het land door Spaanse christenen heroverd werd. Vooral populair in de omgeving van Alicante. 

Een andere naam voor conversos was crypto-jood: iemand die officieel het ene geloof aanhangt, maar in het geheim Jood blijft. Zie ook het woord crypto-judaïsme.