De druiven der gramschap, John Steinbeck, 2013 (1939)

Vertaling van The grapes of wrath; vertaling door Alice Snijder (i.e. Schrijver)

Boekomslag

Een klassieker, en terecht. Grootse, epische vertelling. Het gaat om de familie Joad, maar hun geschiedenis is ingebed in een stuk van de Amerikaanse geschiedenis. Die is getekend door de Dust Bowl,  en de Great Depression.

Approaching dust storm near Stratford, Texas. April 18, 1935.

Het boek begint met een indrukwekkende beschrijving van de uitdroging van het land; de teloorgang van de maïs-oogsten, de stofstormen. Dan komen de tractoren, in opdracht van de maatschappijen en de banken; de kleine pachtboeren wordt de pacht opgezegd, zonder land en zonder huis en zonder geld moeten ze elders een bestaan opbouwen. 

Er zijn mooie beelden te zien op mijn parallelle blog over de film, The Grapes of Wrath, uit 1940 van John Ford. Daar zijn de armelijke huizen te zien, de truck die is omgebouwd voor de hele familie. We lazen daar ook, dat mensen - niet alleen de Joads - dikwijls terecht kwamen in zogenaamde Hoovervilles. Daar was nog wel iets over te vinden: 

Een Hooverville was de populaire benaming voor sloppenwiwjken gebouwd door daklozen tijdens de Grote Depressie. Ze werden vernoemd naar de toenmalige president Herbert Hoover, omdat hij niets zou hebben gedaan om de depressie tegen te houden. 

De naam Hooverville wordt ook gebruikt ter aanduiding van de tentsteden in de hedendaagse Verenigde Staten. 

Herbert Hoover

Er zijn lijnen te trekken van dit boek naar het boekje Ons dagelijksch Brood, van Ilya Ehrenburg (1933).  Ehrenburg beschrijft de rampzalige ontwikkeling van het graan ten tijde van de Grote Depressie, en in het kielzog daarvan, van andere sectoren waarnaar de crisis oversloeg. De associatie met Ehrenburg legde ik vooral door hoofdstuk 25 van De druiven der gramschap. Daarin vertelt Steinbeck hoe de goede oogsten verloren gaan, omdat ze niet de prijzen opbrengen die de producenten ervoor willen hebben. Aardappelen worden in het water gegooid en door wachters bewaakt, sinaasappelen met petroleum overgoten, zodat mensen ze op zulleneten. Varkens worden gedood en onder de ongebluste kalk begraven, ook om consumptie door arme mensen tegen te gaan. 'Het bederf verspreidt zich over de staat en de zoete geur (van peren, perziken, druiven, AdW) is een grote zorg voor het land. Maar de mensen die de bomen kunnen enten en het zaad vruchtbaar en groot maken, kunnen geen methode vinden om de hongerige mensen hun producten te laten eten. De mensen die nieuwe vruchten hebben geschapen kunnen geen systeem creëren waardoor hun vruchten gegeten kunnen worden. En de mislukking hangt als een grote zorg over de staat. De voortbrengseleen van de wijnstokken, van de bomen, moeten vernietigd worden om de prijs hoog te houden en dat is het droevigste, bitterste van alles.

Het hoofdstuk besluit met de kernregel: ..... en de ogen van de mensen weerspiegelen mislukkign; en in de ogen van de hongerigen is een groeiende gramschap. In de ziel van de mensen zwellen de druiven der gramschap en worden rijp, rijp voor de wijnoogst. 

In dit verband moet ook de titel verklaard worden: 

De titel, zelf, is een verwijzing naar de tekst van 'The Battle Hymn of the Republic', geschreven in 1861 door Julia Ward Howe'.

“Mijn ogen hebben de glorie van de komst van de Heer gezien:

Hij vertrapt de vintage waar de druiven des toorns zijn opgeslagen;

Hij heeft losgemaakt van de noodlottige bliksem van Zijn vreselijke snelle zwaard

Zijn waarheid marcheert op.”

De woorden hebben een aantal belangrijke weerklank in de Amerikaanse cultuur. Bijvoorbeeld, Martin Luther King Jr, in zijn rede aan het einde van de mars voor de burgerrechten (Selma) in 1965. King citeerde deze woorden uit de lofzang. De teksten refereren aan de bijbelpassage in Openbaring 14; 19-20, waarbij de kwaadaardige aardbewoners ten onder gingen: 

'Toen wierp de engel zijn sikkel op de aarde, en hij oogstte de druiven in de wijngaard op de aarde en gooide ze in de grote perskuip van Gods woede, De wijnpers werd buiten de stad getreden. Er kwam een grote stroom bloed uit, zestienhonderd stadie lang en zo hoog als het bit bij een paard.' 

Betekenis in het boek: 
De onderdrukten, zoals de Okies ‘rijpen’ in hun begrip van hun onderdrukking, hun existentiële situatie. De vrucht van hun woede is klaar om geoogst te worden. Met andere woorden, je kunt als heerser je slaven eronder blijven houden, maar uiteindelijk zal er een prijs voor betaald moeten worden.

Niet alleen John Steinbeck stond open voor de zwarte kant van Amerika. Hier een ander voorbeeld. IK haalde deze informatie uit een recensie van de Groene, van 2003.

Nog enkele opmerkingen over mijn eigen leeservaring:

1. Het boek heeft duidelijk een boodschap. Ik kan daar zeker achter staan - de mensen waren heel erg de klos - maar wat me er niet aan beviel, was het continue positief bekijken van de armen. Die waren allemaal betrouwbaar, hulpvaardig naar elkaar toe, enzovoorts. Helaas heb ik een wat minder optimistische visie op de mensheid, ook op het arme deel ervan. 

2. Het epische karakter vond ik prachtig! Het grootse, de ontwikkeling van het land, de oogsten, de massale trektocht naar het westen. Allemaal mooi beschreven!

3. Opvallend mooi vond ik het hoofdstuk waarin het carter van de auto gerepareerd moest worden. Ik ben volstrekt a-technisch, maar ik genoot toch van alle details en de precieze beschrijving van hoe de mannen te werk gaan, om met weinig middelen deze reparatie te doen.

Uiteraard was dit stuk niet in de film te zien. 

4. Het einde van het boek is heel anders dan dat van de film. Terwijl dat einde zo bijzonder is... Rosasharn baart een dood kind. Als de familie dan in een hut aankomt, waarin een oude man op sterven ligt door de honger, geeft Rosaharn hem de borst....Het blijkt een thema in de kunst:

Jean-Jacques Bacheliers La Charité Romaine ou Cimon, dans la prison, allaité (gevoedAdW)  par sa fille.

5. Aanvankelijk vond ik het boek Muizen en Mensen van Steinbeck nog veel mooier dan dit. Maar ik kan eigenlijk niet besluiten, de vorm alleen al is zo anders. Bij Muizen en Mensen dacht ik nergens dat het 'mooier' gemaakt was. Maar ik vind daarentegen in The Grapes of Wrath de epiek zo mooi..  

John Steinbeck (1902-1968) in 1962. In dat jaar kreeg hij de Nobelprijs voor literatuur. 

6. Het nageslacht van de Oakies kregen het veel en veel beter, onder andere door de oorlogsindustrie die in Californië op poten werd gezet. Tegenwoordig de tech-bedrijven. 

7. Veel van de huidige problematiek van immigranten kun je in dit boek  al terugvinden; de tentenkampen, de angst voor en de haat tegen nieuwkomers / economische vluchtelingen. 

Kort historisch overzicht van de waardering van de roman. Onthullend: in sommige staten was het boek zelfs verboden. Er waren ook boekverbrandingen!

Eleanor Roosevelt verdedigde Steinbeck, dat hielp wel.