Les bourreaux de Staline, van Cedric Tourbe.
De schok blijft even groot, het verhaal van de moord in 1940 op de ruim 4400 Poolse officieren door de NKVD, de geheime dienst van de Sovjets. In het bijzonder waren Stalin zelf, Beria, en anderen uit de top verantwoordelijk.
[NB: Het Russische dorp Katyn ligt ongeveer 20 km ten westen van de stad Smolensk. Het nabijgelegen bos werd lange tijd gebruikt door de NKVD als executieplaats. In 1940 was Katyn een van drie locaties waar de NKVD in totaal zo'n 25.700 Poolse burgers, geestelijken en militairen executeerde. De massagraven werden daarna beplant met bomen.]
Dit maal was ik extra getroffen door één specifieke overlevende van Katyn, die ook getuigde bij de Neurenberg-processen in 1946: Józef Czapski. Hij sprak zich daar al openlijk uit over waar de schuld lag: bij de Sovjet-leiding, en niet bij de nazi's. Wat het Neurenbergproces uiteindelijk niet als de waarheid accepteerde, dat zou nog tot 1993 duren, onder Boris Jeltsin. Onder diens bewind werden de originele Sovjetdocumenten over de massamoord overhandigd aan de Poolse president Lech Walesa. Onder deze documenten was het door het politbureau goedgekeurde voorstel van Beria uit maart 1940 waarin hij voorstelde de Polen te vermoorden.
Józef Czapski, 1896-1993.
Poolse kunstenaar, auteur en criticus, evenals een officier van het Poolse leger.
Czapsjki heeft het dus nog mogen meemaken dat de waarheid boven tafel kwam, aan het eind van zijn leven.
Czapski blijkt behalve officier, ook schilder te zijn geweest. Hij maakte prachtige schilderijen, als lid van de Kapist-beweging, die sterk werd beïnvloed door Cézanne.
Tot 18-10-2020 in het Nationaal Museum in Krakaw. Het Czapski-paviljoen maakt daar deel van uit.
Erkenning voor Czapski als kunstenaar kwam pas laat. Dit boek is van 2019.
Monografie. Tekst Amazon:
Vruchtbaar als schilder, was hij even gedisciplineerd in het vastleggen van de gebeurtenissen van zijn leven in potlood, inkt en aquarel in zijn dagboeken. In een tijd waarin abstracte kunst de neiging had het esthetische discours te domineren, gaf hij er de voorkeur aan de wereld om hem heen te observeren, om mensen te portretteren die bezig waren met hun dagelijkse bezigheden. Enkele van zijn meest fascinerende werken tonen theaterbezoekers en kunstliefhebbers die doen waar ze goed in zijn: kijken.
Joseph Czapski, Salle Pleyel, 1968, Private collection, Switzerland (Salle Pleyel is een concertzaal in Parijs
Józef Czapski Paviljoen. Krakow. Hier is veel werk van Czapski te zien.
Op het ogenblik is er de tentoonstelling Józef Czapski, Painting, Drawing, Diaries.
Over Czapski's leven:
Na de Poolse defensieve oorlog werd hij door de Sovjets krijgsgevangen gemaakt en was hij een van de weinige officieren die het bloedbad van Katyn in 1940 overleefde . Na de overeenkomst tussen Sikorski en Mayski was hij een officiële gezant van de Poolse regering die op zoek was naar de vermiste Poolse officieren in Rusland. Na de Tweede Wereldoorlog bleef hij in ballingschap in de Parijse voorstad Maisons-Laffitte, waar hij een van de oprichters was van het maandblad Kultura, een van de meest invloedrijke Poolse culturele tijdschriften van de 20e eeuw.
Maar er was nog méér dat me erg frappeerde over Czapski: in de lange tijd dat hij gevangen zat, hield hij lezingen over A la recherche du temps perdu, van Marcel Proust. Dat deed hij uit het hoofd! (A la recherche omvat maar liefst zeven delen!!)
A la recherche du temps perdu, Marcel Proust. Wereldliteratuur.
Józef Czapski, Zelfportret met Boeken, 1973 (Józef Czapski estate)
De Engelse uitgave van de lezingen-cyclus over A la Recherche du Temps Perdu, door Czapski. 2018.
Op de site BRAINPICKINGS kun je iets meer lezen over dit prachtige werk van Czapski.
De uitgave van deze lezingenreeks had nog wel wat voeten in de aarde:
Na de oorlog hield Czapksi toezicht op een Poolse vertaling van de lezingen, die werden gepubliceerd als Proust w Griazowcu ( Proust in Gryazovets) - [Gryazovets was de plaats waar Czapski gevangen zat, AdW]. Pas in 1987 verschenen ze in het originele Frans, en eerst in 2018 in een vertaling van Eric Karpeles in het Engels, als Lost Time.
Omschrijving:
De eerste vertaling van de reeks inspirerende lezingen van schilder en schrijver Józef Czapski over Proust, die Czapski hield tijdens de Tweede Wereldoorlog, als krijgsgevangene in een Sovjetkamp, met niets dan zijn herinneringen om op te bouwen. Zo bracht Czapski het boek van Proust tot leven voor een publiek van gevangenen. Hij beschreef de opbouw en het belang van A la Recherche, schetste grote en kleine personages in opvallend detail en riep op ontroerende de originaliteit, diepte en schoonheid van het werk op.
Voorbeeld van diagram dat Czapski maakte over Proust.
Ook een uitgave van 2019: de biografie van Czapski. Van dezelfde Eric Karpeles.
Dit boek is van de hand van Czapski zelf. Het kwam in de jaren tachtig uit, bovenstaand exemplaar is een heruitgave, met een voorwoord van Timothy Snyder. 2018. Het is een verslag van de gebeurtenissen in 1940-1941.
Ik laat met veel plezier nog wat kunstwerken zien van Czapski:
Gele wolk
Ik weet geen titel; het is te vinden op de Czapski-website.
Hond met groene jas.
Franse uitgave, Czapski, Peintre du quotidien. Uitgave 2019, Polen en Frankrijk.
Murielle Gagnebin.
