De spirituele dimensie van het enneagram - Negen gezichten van de ziel, Sandra Maitri, 2000.

Onder en boven: via deze boeken had ik al ooit kennisgemaakt met het enneagram; het boek hierboven is van 1988 (Nederlandse uitgave 1997), dat hieronder is van 2009 (eerste druk Personality Types, 1996).

En dit boek kwam mij onder de aandacht via het boek van Almaas, Essentie. 

In het Engels verschenen in 2000, in het Nederlands in 2001.

Sandra Maitri. Het boek is in het Nederlands alleen nog antiquarisch tegen de prijs van € 85,-- tot € 90,-- te verkrijgen. (!)

Voordat ik iets inhoudelijks ga vertellen over dit boek, laat ik even wat plaatjes zien van internet. Enneagrammen zijn op tal van manieren voorgesteld, en worden ook voor allerlei doelen ingezet. 

[De enige reden dat ik deze zo groot weergeef is dat ie dan leesbaar is.]

Dit plaatje gaat ook om de innerlijke samenhang: de binnenste driehoek is 9, 3, 6; Verder loopt er een lijn van 1 naar 4, van 4 naar 2, van 2 naar 8, van 8 naar 5, van 5 naar 7, en van 7 weer naar 1. 

Het archetypische proces ligt in de binnenste driehoek. De volgende punten zijn uitwerkingen van dit proces. Uit het ene punt 'volgt' als het ware het andere. Bijvoorbeeld: bij punt Een ontstaat een gevoel van beschadiging, van onvolmaaktheid; daarop volgt een verlangen naar een volmaakte bron, vertegenwoordigd door Punt Vier. Enzovoorts.

Dit is een oudje, van Ramon Llull, dertiende eeuw. Geboren op Palma de Mallorca. Dit enneagram stond in zijn Ars generalis ultima, een werk over ethiek en metafysica.

Dit hoorde bij een sterfhuis-constructie. Ik begrijp er niets van, maar heb het er voor de curiositeit maar bij gezet.

Ook de kleuren hebben een waarde. Geel is Vreugde, Rood Kracht. Groen Compassie.

Voor zover het uit de afbeeldingen nog niet duidelijk is geworden, geeft het enneagram negen (enneas is Grieks voor 9) persoonlijkheidstypen weer. 

Maitri geeft als omschrijving van het enneagram:
Het Enneagram van de persoonlijkheid beschrijft negen verschillende persoonlijkheidstypen of egotypen, ieder met zijn kenmerkende mentale, emotionele en gedragspatronen. Het beschrijft ook, mits op de juiste wijze begrepen, hoe en waarom deze patronen ontstaan wanneer we in onze vroege jeugd het contact verliezen met onze spirituele diepte. Tevens beschrijft het de transformatie in gevoel en gedrag die ieder type ondergaat als die persoon zich gaat bezighouden met serieus spiritueel werk dat leidt tot een geleidelijk herstel met die diepte. 
Maitri gaat verder dan de boven genoemde boeken, omdat zij die spirituele dimensie erbij betrekt. Ze treedt daarbij in de voetsporen van haar leermeesters Oscar Ichazo en Claudio Naranjo.

Oscar Ichazo, 1931. Boliviaan van geboorte. 

Oprichter van de Arica-school. ('School of Wisdom and Knowledge')

 

Claudio Naranjo, geboren in 1932, Chili. 

Gestalt-therapeut, en stichter van SAT, Seekers After Truth.

Maitri behandelt meerdere diagrammen in haar boek. Zo geeft ze de Objectieve Diagrammen, waarin de Heilige Ideeën, de Deugden en de onvervormde instincten staan. Daartegenover geeft ze het Enneagram van de Persoonlijkheid, waarin de Fixaties recht tegenover de heilige Ideeën van het Objectieve Enneagram staan; de Passie (tegenover de Deugden), en de Vervormde Instincten (tegenover de Onvervormde). Ze geeft dit ennegram op de kop. 

Ook hier ben ik weer totaal onvolledig, ik doe een poging een tipje van de sluier op te lichten. 

Na haar inleiding gaat Maitri het hele enneagram langs, te beginnen met de binnenste driehoek, en de Val. De punten Negen, Zes en Drie vormen een binnenste driehoek. 

De binnenste driehoek (Negen, Zes, Drie) staat symbool voor het verlies van het contact met de Ware Natuur of Zijn.

Maar alle negen persoonlijkheidstypes hebben datzelfde contact met Zijn verloren. En ieder heeft daar zijn eigen afweermechanismen voor gevonden, die nauw in verband staat met het verloren aspect van Zijn. Zo vormde zich bij ieder van ons een bepaalde persoonlijkheid die dienst doet om het ontstane verlies te bedekken. 

Dit noemt Maitri de Objectieve Enneagrammen. Dit zijn de Aspecten die onder de Fixaties verscholen zitten, verborgen in het onbewuste. 

Staan hierboven steeds de deugden, of de heilige ideeën, Maitri geeft bij de beschrijving van de types ook een heel ander beeld: 1 is daarbij het type van de Ego-Verongelijktheid, 2 dat van de Ego-Vleierij, 3 van de Ego-IJdelheid, 4 van de Ego-Melancholie, 5 van de Ego-Gierigheid, 6 van de Ego-Lafheid, 7 van de Ego-Plannen, 8 van de Ego-Vergelding en 9 van de Ego-Indolentie. 

In afzonderlijke hoofdstukken wordt dan elk type beschreven, compleet met Heilig Idee en Deugd; én met de Fixatie, en hoe dat eruit kan zien. Aangezien het voor mij moeilijk is om goed uit te leggen wat Maitri beschrijft, geef ik een korte samenvatting van één type, namelijk ennea-type Zes. Wat schrijft ze over dat type?

Type Zes is dat van de Ego-Lafheid. Mensen van dit type worden gekenmerkt door angst, hun centrale factor. Ze zijn de paranoïci, twijfelen en wantrouwen altijd. Ze kunnen fobisch van aard zijn, of juist counter-fobisch: zichzelf wijsmaken dat ze niet bang zijn, een masker van kracht opzetten. Dan willen ze zelf leider zijn, in plaats van een leider navolgen. Ze hebben het contact verloren met de Heilige Idee: Heilige Kracht, en Heilig Vertrouwen. Hun ontbreekt een basis, het vertrouwen dat ze op hun eigen ervaring af mogen gaan. Ze zoeken vaak een autoriteit. Pas als ze Essentie ervaren kunnen ze op zichzelf vertrouwen. Als men als Zes weet (echt weet) dat Essentie haar ware natuur is, is de basis er ook. 

Vermoedelijk is dit gebrek aan vertrouwen er bij Zessen vanwege het gebrek aan holding in de vroege jeugd. Het kan tot cynisme leiden: de overtuiging dat alle menselijk handelen slechts voortkomt uit eigenbelang en egoïsme. Lafheid is een andere fixatie. Beide hebben tot doel zelfbescherming. 

Prachtige foto die ik vond, over 'veilige hechting', zo toepasselijk voor de 'holding' in de vroege jeugd. 

De houding van type Zes kenmerkt zich als een vorm van zelfcastratie, een Zes is namelijk zelf-ondermijnend. Hij moet zichzelf inhouden, vaak uit angst voor een autoriteitsfiguur. 

Het lichaamsdeel dat specifiek bij Zessen hoort, zijn de genitaliën.

De angst is alles-doordringend. Zessen zijn zelden bang in de feitelijke situatie, maar wel anticiperend op wat er allemaal zou kunnen gebeuren. 

Wellicht was Freud een Zes, zijn theorieën gaan vaak over zessen.

Sigmund Freud

Ook deze beide heren, onder en boven, waren Zessen. 

Mogelijk ontstond de grootste angst toen de moeder niet beschikbaar was in de vroegste jeugd, als bron van voeding en bescherming. 

De passie van angst is nauw verbonden met Projectie, het afweermechanisme waarmee Zessen zich redden. Vooral agressieve en vijandige impulsen en gevoelens worden geprojecteerd.

Kritiek, afkeuring wordt hier geprojecteerd. Haha.

Ook kritiek, afkeuring en veroordeling worden geprojecteerd. Daarmee legt een zes die buiten zichzelf. Een andere vorm is zich uitleveren aan de macht en autoriteit van een geïdealiseerde ander.

Er is sprake van een paranoïde grondhouding, een zes is hyper-waakzaam en hypergevoelig. Zoekt vaak zondebokken, en voelt zichzelf vaak slachtoffer. 

Het superego van een Zes verschilt naargelang het soort Zes. Het counterfobische type heeft een meedogenloos superego. Fobische zessen worden innerlijk gekritiseerd omdat ze zulke bangeriken zijn. In beide gevallen is het superego dominant en bazig. Wie de baas is, is belangrijk voor zessen. Heldenverering vormt een valkuil. De counterfobische Zes  komt er tegen in opstand, de fobische volgt hem slaafs. De ogenschijnlijke inschikkelijkheid van de fobisch zes is soms ook maar een dun laagje, er is bij hem/haar net zo goed sprake van verzet.

Tegelijk is er soms een diepe schaamte dat ze niet op één lijn zitten met hun Leiderfiguur. Ze kunnen eenvoudig niet aan diens eisen voldoen.

Maitri noemt hier ook het essentiële aspect Wil, De erbij horende kleur is Rood, Kracht. De Zes is maar aan het Willen om kracht e.d te voelen. 

Paranoia

Citaat: 

'De persoonlijkheid moet voortdurend ondersteund en bevestigd worden. Om ons gevoel van wie we zijn vast te kunnen houden, hebben we de emotionele bevestiging en ondersteuning van anderen nodig. Zijn daarentegen is wat aanwezig is als we volledig ontspannen en stoppen met proberen iets te laten gebeuren. en wanneer we al onze overtuigingen en posities laten vallen.'

Het persoonlijkheidstype Zes probeert de wil te kopiëren, maar niet op een echte manier. Dan zou hij contact met zijn innerlijke diepte moeten maken, en daarvoor heeft hij Moed nodig. de Deugd die verbonden is met dit punt. Ichazo definieert de Moed als 'de erkenning van de verantwoordelijkheid van het individu voor zijn eigen bestaan. Dus niet, zoals de Zes doorgaans doet, de veiligheid buiten zichzelf zoeken,

Vervolgens geeft Maitri in grote schetsen het proces weer dat een Zes moet doorlopen om terug in contact te komen met zijn: via het contact met de eigen angst, zijn eigen gebrek aan vertrouwen, geconfronteerd worden met zijn eigen agressie, driften en impulsen, en zo bij het hart uitkomen; herhaaldelijk afdalen in zijn innerlijke wereld, waarna na verloop van tijd uit de leegte (ruimtelijkheid) alle verschillende kwaliteiten van zijn Ware Natuur zullen verschijnen.

Zoals ze de Zes beschrijft, beschrijft ze alle negen persoonlijkheidstypes. Daarnaast legt ze de innerlijke dynamiek uit van het diagram (hoe logischerwijs uit het ene type het volgende volgt); ze geeft subtypen en beschrijft de vleugels: de twee typen aan weerszijden van een type. Voor een Zes zijn dat dus de Vijf en de Zeven. Het laat de multi-dimensionaliteit zien van het enneagram.

Ik vond het boek heel interessant, en inzichtgevend. Vooral door de beschrijving van de reactie op de oorspronkelijke staat van heelheid. 

Tegelijk had ik het gevoel, dat  een mens altijd wel iets van zichzelf in elk type kan herkennen. Wat dat betreft deed het me hier en daar denken aan de twaalf sterrenbeelden van de astrologie. 

Toch is er wel een verschil, in die zin dat dit niet geheel speculatief is. Het sluit ook geheel en al aan bij wat we weten over de menselijke geest in de wetenschap. Zie ook de bekende psychiaters, als Oscar Ichazo en Claudio Naranjo hierboven. 

Naranjo, grondlegger SAT-instituut, en enneagram. Humanistisch psycholoog genoemd. Zijn laatste boek  is Healing Civilization, waaraan te zien is dat zijn focus nu meer op de maatschappij als geheel ligt dan op het individu.