Studiebol: Het smelt, Lize Spit, 2016.

Ik had Lize Spit met haar debuutroman Het smelt al sinds het verschijnen een poosje op mijn verlanglijstje staan. Mijn aandacht naar haar werd eerst verdrongen door de aandacht die uitging naar haar landgenote, Griet op de Beeck. In wie ik trouwens wat teleurgesteld ben geraakt, na mijn aanvankelijke enthousiasme, zie mijn blogs over Gij nu, en Kom hier dat ik u kus.

Lize Spit kwam terug in mijn belangstelling toen ik las dat ze de Boekhandelsprijs gewonnen had. Hé, Lize Spit, zie je wel, ik had haar al genoteerd.

Gewonnen door Lize Spit

De Bronzen Uil was ook nog voor haar.

Het was gemakkelijk haar boek via de bieb te pakken te krijgen. Dat is intussen vast anders, nu ze ook genomineerd is voor de Libris literatuurprijs. Het zal me benieuwen of ze tegen Arnon Grünberg op kan.

Het smelt is een roman met als hoofdpersoon Eva, en speelt afwisselend in het heden en in de tijd van haar jeugd, met haar vrienden Pim en Laurens. Pim is boerenzoon, Laurens de zoon van een vlees- of beenhouwer. Ze zijn alle drie in hetzelfde jaar geboren, en zijn dus al zo lang met elkaar bevriend.

Foto Museum Enkhuizen

Eva komt uit een niet goed functionerend gezin. Vader is wreed, moeder is alcoholiste.

Vader laat Eva een strop zien, voor zichzelf.

Jonger zusje Tesje komt in ernstige psychische problemen, ze heeft dwangstoornissen en anorexia.

Eva speelt met leeftijdgenootjes Laurens en Pim, zwemt met hen, speelt op de hooizolder van de boerderij van Pims ouders.

Ideale speelplaats voor de kinderen, maar ook voor verboden dingen.

Gaandeweg naar de volwassenwording voelt Eva hoe het steeds moeilijker wordt om als meisje de aansluiting te blijven vinden bij de jongens. Ze doet mee met een spel, waarbij de jongens het voor elkaar krijgen dat elk meisje dat ze daarvoor uitkiezen zich voor hen uitkleedt. Daarna dwingen ze haar tot seksuele handelingen. Ondanks dat Eva de jongens helpt - zij heeft een raadsel bedacht dat de meisjes moeten oplossen, niemand van de meisjes raadt het - komt het toch zo ver dat het spel zich tegen haar keert. Dat gebeurt als de mooie en ongenaakbare Elisa - ooit de beste vriendin van Eva, aan wie ze nota bene het raadsel verklapt heeft - (uiteraard) met de oplossing komt. Dan stelt Elisa de wet. Ze laat de jongens met Eva doen wat zij willen, als beloning mogen ze met haar naar bed.

Zo zou het meisje Elisa eruit kunnen zien: een ongenaakbaar en prachtig 'paardenmeisje.'

Dit verhaal - van wat de jongens allemaal met Eva doen in opdracht van Elisa - wordt wel heel erg breed uitgesponnen. Voor mij té. Het wordt de oorzaak van Eva's uiteindelijke ondergang.

De hoofdstukken hebben als naam een exacte datum, te beginnen met 4 juli 2002, eindigend met 10 augustus 2002.

Daarnaast zijn er nog een paar 'onafhankelijke' hoofdstukken, bijvoorbeeld die met de titel 'beschadigingen'.

De afwisselende hoofdstukken hebben allemaal een exact tijdstip: te beginnen met 9.00 uur, de laatste is 20.00 uur. Ze spelen zo'n veertien jaar later, en laten Eva zien die terugkeert naar het dorp Bovenmeer, met in haar kofferbak een curverbak met een blok ijs. Het blijft lang onduidelijk wat dat blok ijs voor betekenis heeft.

Het blok ijs in Eva's kofferbak, 9 jaar later.

(Het deed me denken aan het begin van 100 jaar Eenzaamheid, van Marquez: in de beginzin herinnert kolonel Aurelio Buendía zich, staande voor het vuurpeloton, hoe zijn vader hem op een middag liet kennismaken met het ijs.

Ik heb niet onderzocht of de vergelijking verder wel opging; ik denk eigenlijk van niet. Wel is het ijs intrigerend.)

Van meet af aan is het boek spannend. Het begint met die strop, die Eva's vader in de schuur gemaakt heeft, en waarmee hij zichzelf dreigt op te hangen. Op deze manier weten we uit wat voor hout de vader gesneden is. Ook weten we al meteen in het tweede hoofdstuk, dat Jan zelfmoord gepleegd heeft.

Pas op driekwart van het boek horen we dat Jan verdronken is in een beerput.

Bovenstaande beerput is uit de 14e eeuw, hij kwam te voorschijn in Amsterdam aan de Oudezijds Voorburgwal, nr, 2.

We weten dan nog niet waarom en hoe Jan dat heeft gedaan. Alleen, dat Pim oude vrienden heeft uitgenodigd, om te vieren dat op 30 december van dat jaar Jan dertig zou zijn geworden.

Ik wil hier niet de hele plot weergeven, dat zou jammer zijn voor degenen die het boek nog graag zelf willen lezen.

Ik kan alleen wel vertellen dat het een 'page-turner' was: het verhaal is spannend en je wilt dolgraag weten hoe het afloopt.

Ik geef nog een paar kwaliteiten: Spit gebruikt prima beeldspraak. Ik had nergens het gevoel dat het echt bedacht was, bijvoorbeeld:

Op de achterzijde van het kaartje, onder een vereenvoudigd wegenplan, stond een klef citaat. Ik las het een paar keer voor, zoals Pim het bedoeld zou hebben. Het bleven zinnen die te hard hun best deden.

Ik vond de namen van de snoepjes zo leuk: jawbreakers, maar ook: flitsproppers, snoskommers, en fropskottels.

Onder en boven: jawbreakers, kauwgomballen.

De andere namen (zie boven) stammen uit het verhaal van Roald Dahl, de GVR

Het verhaal en de verhoudingen (bijvoorbeeld de verhouding tussen Eva en de moeder van Laurens, die heel goed begrijpt dat Eva thuis tekort komt; of de arme Jan, die gepest wordt; de liefde van Eva voor Jan) zijn ook verrassend, dat is allemaal dik in orde.

Mijn ongenoegen over dit boek begon met de dikte. Ik was al over de helft, toen ik begon uit te zien naar het einde. Maar ik moest nog zo'n eind! Alle verhalen over de meisjes die in de schuurtjes of op de hooizolder vernederd werden, begonnen me te vervelen. Het werd niet méér dan dat.

De vernederingen van de dorpsmeisjes vinden om beuren plaats bij de vrienden thuis. De vernedering/verkrachting van Eva gebeurt in de kippenschuur bij haar thuis.

Een andere kwaal van het boek was, toen bij de feitelijke ontknoping er zo veel breed werd uitgemeten aan smerigheid. Ik miste daarbij iets wezenlijks, of anders gezegd: ik wist na een paar zinnen ook wel dat het ernstig was. Het beste wordt dit gemis - dat dus een teveel aan aandacht voor de verkeerde dingen is - verwoord door DIT ARTIKEL IN DE GIDS. Er is 'een overkill aan ellende', 'een schreeuwerig scala aan traumatische gebeurtenissen' en een teveel aan 'gruwelijk- en grimmigheden.' 'De veelgeprezen plot is foutloos, maar ook voorspelbaar en spectaculair nadrukkelijk.'

Volgens Freud staat of valt ieder trauma met verdringing, maar deze vrouw lijkt dat helemaal voorbij. Ik kan deze kritiek alleen maar beamen.

De Gids laakt ook de schrijf- en stijlfouten, waar ik wat milder over ben. Ik had ze in eerste instantie niet eens opgemerkt. Men prees daarentegen juist weer de 'treffende psychologie', en dat vond ik inderdaad prachtig aan dit boek. Bijvoorbeeld hoe Eva Tesje tekent, met haar dwangmatige getik op de Windows 95-computer.

Of het verhaal van de hoofdluis van Tesje. Haar koppetje wordt met dikke klodders mayonaise ingesmeerd, en ze moet met plasticfolie op haar hoofd slapen op een matras met plastic. De hele nacht kraakt het plastic. De dagen erna moet haar haar er alsnog vanaf, natuurlijk.

De hele beschrijving van het gezin waaruit Eva komt vind ik mooi, en ontroerend. Ook hoe Eva eigenlijk diep verwond is, wat blijkt uit haar hunkering naar liefde, het steeds maar kijken of ze opgemerkt wordt, het verlangen naar de vriendschap met Elisa.

Het verhaal speelt in Bovenmeer, het staat symbool voor Viersel, waar Spit opgroeide. Zie het artikel in DE STANDAARD, met een interview met Lize Spit.

Dorpskern Viersel, waar Lize Spit opgroeide.

Intussen is het boek al in het Engels vertaald, en gaat het ook verfilmd worden, door Veerle Baetens

Aankondiging vertaling en verfilming van het boek.

Intussen is er nog iets eigenaardigs aan de hand: bij alle aandacht waar Lize Spit zich in mag verheugen, mocht ze gisteravond niet aanwezig zijn op Het Boekenbal. Dit omdat ze bij uitgeverij Dag Mag zit. Ook bijvoorbeeld Jelle Brandt Corstius zit bij deze uitgeverij. Mocht dus ook niet naar het Boekenbal.