Studiebol: Wat is filosofie? José Ortega y Gasset, 1929

'Liefde die eenmaal gewekt en geboren is bestaat daarin, dat wij voortdurend als het ware een gunstige atmosfeer uitstralen, iets als een toegenegen, welwillend licht, waarmee we het geliefde wezen omspelen, zodat alle andere kwaliteiten en volmaaktheden die het bezit zich kunnen onthullen en manifesteren en wij die kunnen herkennen. De haat daarentegen plaatst het gehate wezen onder een negatief licht en zo zien we alleen zijn gebreken. De liefde derhalve haalt de mogelijke volmaaktheden van het beminde naar voren, prepareert ze. Daarom verrijkt ze ons, door ons te laten zien wat we zonder haar niet zouden zien. Bovenal de liefde van man tot vrouw is als een streven naar zielsverhuizing, tot buiten ons treden.'

Uit: Wat is Filosofie, Nederlandse vertaling dr. G.J. Geers, 1960, bl. 176

Uitgave van 2009.

Bovenstaand citaat is geenszins een samenvatting of een kenmerkend stuk van het boek van Ortega y Gasset. Maar ik vond het zo mooi gezegd. En eerlijk gezegd heb ik nog nooit eerder een omschrijving gevonden van wat 'houden van' precies is.

Zeg mij hoe jij je vermaakt en ik zal je zeggen wie jij bent.

Dit boek Qué es filosofía is van 1960, Ortega y Gasset wordt nog steeds opnieuw vertaald en uitgebracht. Er is weer een nieuwe vertaling van dit werk door M. van der Zee, uit 2009 (zie foto). Zoals er ook onlangs weer een vertaling is uitgekomen van De opstand van de massamens, door Diederik Boomsma. Dat is het bekendste werk van Ortega y Gasset.

Ortega y Gasset leefde van 1883 tot 1955. Zijn eerste werk heette Meditaties van een Don Quichotte, en is van 1915.
Ortega maakte deel uit van een groep intellectuelen die zich verzette tegen de dictatuur van Miguel Primo de Rivera; hij was ervoor dat koning Alfonso werd afgezet.

Primo de Rivera, dictator twintiger jaren Spanje; tegen hem verzette Ortega zich.

Toen de Burgeroorlog uitbrak zag hij zich genoodzaakt, gezien zijn opvattingen, het land te verlaten. Hij woonde een tijdje o.a. in Parijs en Leiden; daarna vertrok hij voor een paar jaar naar Argentinië. In 1949 verhuisde hij naar Portugal. Ten slotte keerde hij terug naar Madrid, waar hij de onafhankelijke Instituo de Humanidades oprichtte.

Een jonge Ortega y Gasset

Wat is filosofie is een serie lezingen die Ortega heeft gehouden in 1929 in Madrid. Het zijn allemaal essays, die aansluiten op elkaar. Maar ze werden op verschillende avonden gehouden, wat het voordeel had dat hij steeds aan het begin van elke essay even herhaalde wat hij daarvoor behandeld had. Dat maakt het lezen wat eenvoudiger.
Er kwam steeds meer publiek op de avonden af. Er moest dus steeds een grotere lokatie gevonden worden.

'Als je met een dwaas spreekt, verzeker je er dan van dat hij niet hetzelfde doet.'

Ortega schrijft heel helder. Filosofie is niet gemakkelijk, en Ortega is dat zeker ook niet. Ik las soms maar door, denkend 'het komt wel.' En dat gebeurde inderdaad steeds, de puzzelstukjes vielen steeds op hun plaats.
Ortega keert terug naar Descartes: Cogito, ergo sum - Ik denk, dus ik ben. Hij vindt dat inderdaad een kernwaarheid van de filosofie. Het is het enige ontwijfelbare. De wereld van de techniek of de natuurkunde heeft een ander onderwerp, dat sluit hij buiten deze redenatie.

Denken is het enige in het Heelal waarvan we het bestaan niet kunnen ontkennen. Ontkennen is denken.

Anders dan Descartes, vindt Ortega dat het niet eindigt bij de denkende mens. Het is niet zo dat hij alleen is, opgesloten met zijn gedachten over de wereld. Die wereld bestaat evengoed buiten hem. Het komt er dus op neer, te zien dat de mens steeds in relatie staat met het omringende. Dat is wat zijn leven uitmaakt.
Verder is 'leven' in de tijd geplaatst. De mens heeft een verleden, een heden en een toekomst. In het heden grijpt hij steeds naar de toekomst: wie wil ik zijn? Hoe vorm ik mijn leven zo dat ik ervan maak wat ik ervan maken wil? Hij gelooft heus wel dat er dingen vast staan, maar deterministisch denken verwerpt hij.

Autobiografie

Dat voortdurend beslissen wat we zullen zijn, noemt Heidegger Sorge, wat de latijnen cura noemen, wat terugkeert bijvoorbeeld in het woord 'gepreoccupeerd' zijn. Leven is bezorgdheid, d.w.z. elk ogenblik moeten we beslissen wat we gaan zijn in het volgende, wat ons leven gaat 'occuperen'.
Als men Ortega dan zou willen tegenwerpen dat dat wel erg pathetisch is uitgedrukt, dat men bijvoorbeeld die zorg helemaal niet voelde toen men besloot deze avond naar de lezing te komen... dan zegt hij:

Lezing Ortega, 1931.

'Maar dan, als u niet gekomen bent om een eigen en speciale reden, dus uit bezorgdheid, waarom bent u dan hier gekomen? Het antwoord is onvermijdelijk: omdat anderen kwamen. (...) Wanneer we menen ons niet bezorgd te maken in ons leven, laten we het elk ogenblik maar met de stroom meedrijven.(...) En dat doet de gemiddelde man en de middelmatige vrouw, d.w.z. de onmetelijke meerderheid van de menselijke wezens. Voor hen is leven zich overgeven aan het unanieme; de gewoonten, de vooroordelen, de gebruiken, zich in hun binnenste laten installeren. (...) Ze zijn zwakke zielen, die wanneer ze, op een smartelijk of genotvol ogenblik, het gewicht van hun eigen leven voelen, bang worden en dan maken ze zich bezorgd om dat gewicht dat zij zelf zijn van hun schouders af te wentelen, d.i. ze maken zich bezorgd om onbezorgd te zijn.

Plaquette

Zo klopt er altijd een verborgen angst onder de uiterlijke onverschilligheid van de onbezorgdheid, om voor zichzelf. op een originele wijze daden en handelingen en emoties te moeten oplossen. Een nederig verlangen te zijn als de rest. Om af te zien van de verantwoordelijkheid voor de eigen lotsbestemming.

Zo zijn we dan aan het eind van het boek toch weer terug bij.... de Massamens.
Ik schrok er een beetje van.

Ik ga het boek nog een keer lezen. Het deed me veel goed, het was een fijn boek om te lezen voor het slapen gaan.

Elke keer als je iets onderwijst, onderwijs dan ook te twijfelen aan hetgeen je onderwijst.

Ik wil nog iets grappigs eruit vertellen:
Ortega vindt dat bepaalde mensen veel te gesloten zijn, niets op willen nemen van anderen.
Hij zegt er dit over:
We weten allemaal elementaire dingen niet die onze buurmna door en door weet. Het beschamende is niet, iets niet te weten: integendeel, dat is heel natuurlijk. Beschamend is, dat men het niet wil weten, dat men weigert het te weten te komen als de gelegenheid zich daarvoor aanbiedt. Maar die tegenstand gaat nooit uit van een onwetende uit, maar, omgekeerd, van iemand die meent te weten. Dat is om zich te schamen: menen te weten.(....) Het verkeerde idee dat hij heeft, hetzij trots, hetzij koppig, treedt op als de wachter bij termietenhopen - dat zijn nesten van insecten die op mieren lijken - die nl. een enorme blinkende. keiharde kop heeft en zich erop toelegt deze in de toegaagsopening te plaatsen, zodat hij met zijn eigen kop het gat verstopt en niemand naar binnen kan. Zo sluit iemand die meent te weten met zijn verkeerde idee, met zijn eigen hoofd, het geestelijk spleetje af waardoor de werkelijke kennis kon binnentreden.
Volgens hem lijden vooral Spanjaarden aan dit euvel, waarna hij en passnat nog even tekeer gaat tegen de Spaanse vrouwen (bl. 241 en volgende). Erg grappig!