Boekomslag; het origineel is van 1943, in 2019 verscheen er deze geweldige vertaling.
Titelblad van het origineel.
Foto van vertaler Ard Posthuma; op Sicilië, met valk; zie ZIJN WEBSITE.
Onder Satan's Zon is het eerste boek dat ik las van Georges Bernanos. Ik was er erg van onder de indruk, ondanks de slechte (ook oude) vertaling.
Wat een vreugde was het nu, dit boek, Meneer Janeu, in een geweldige, zeer recente vertaling te lezen. Met een goed nawoord ook meteen, van de vertaler!
Georges Bernanos
In dat nawoord wordt mijns inziens de schrijver eindelijk recht gedaan! Ik citeer
"Vertaler Ard Posthuma, die vijftig jaar lang door deze roman werd geobsedeerd schreef een broodnodig nawoord bij zijn vertaling van Monsieur Ouine waarin hij zegt: ‘het titelpersonage zou allang de bekendheid moeten hebben van pakweg een Raskolnikov, Joseph K. of Ferdinand Bardamu. Maar aangezien het niet zo is en dit uitermate complexe, nooit eerder in het Nederlands vertaalde werk bevrijd dient te worden uit het reservaat waarin het in de literatuurgeschiedenis door een ongelukkige samenloop van omstandigheden terecht is gekomen, houd ik het toch voor wenselijk duidelijk te maken hoe het komt dat we hier een van de best bewaarde geheimen van de twintigste-eeuwse Franse literatuur voor ons hebben liggen."
Je leest over Bernanos vrijwel meteen dat het 'een katholiek schrijver' is, en dat zou een mens het lezen behoorlijk tegen kunnen maken. Terwijl er juist zo veel actuele thema's worden aangesneden.
Buiten de thematiek, schrijft Bernanos prachtige zinnen, en is de structuur van zijn roman heel bijzonder. Hij is voor mij heel modern, in zekere zin doet hij me denken aan William Faulkner. Ik citeer nog een keer Literair Nederland:
"Meneer Janeu (in het Franse origineel: Monsieur Ouine) van Georges Bernanos (1888-1948) behoort volgens literatuurkenners tot de categorie van Dylan Thomas’ Under Milk Wood en James Joyce’s Ulysses: grootse literatuur die veel inspanning van zijn lezers vergt. Je komt er niet uit met één keer lezen, het vergt studie. Georges Bernanos werd tijdens zijn leven al beschouwd als een belangrijke Franse schrijver. Zelf vond hij ‘Monsieur Ouine’ zijn meesterwerk, maar door allerlei omstandigheden kwam het pas na zijn dood uit en kreeg in de laatste decennia voor het eerst grote aandacht."
Maar laat ik naar het boek Meneer Janeu zelf gaan:
Het boek is genoemd naar één van de bewoners van het dorp Fenouille, een fictieve plaats ergens in het noorden van Frankrijk. Ook Sous le Soleil de Satan speelde zich in die contreien af, en ook Le journal d'un curé de campagne.
Meneer Janeu is leraar levende talen, zijn naam (Ouine) geeft het dubbelslachtige van zijn wezen weer: geen ja en geen nee. Verderop meer over zijn karakter.
De titel van het boek was eerst een andere, namelijk: De dode parochie. Wat mij betreft is dat ook een schitterende titel, ik vraag me zelfs af of die de lading niet beter dekt.
Ik vertel iets over de overige personages:
Steeny, een veertienjarige jongen, die eigenlijk Philippe heet. Zijn vader heette ook Philippe, hij is omgekomen bij een gasaanval in de Eerste Wereldoorlog. Hij wordt opgevoed door zijn moeder Michelle en de gouvernante Miss Daisy. Beide vrouwen zoeken troost en liefde bij elkaar, en zijn door hun verleden anti-man. Daisy en Steeny ervaren elkaar als rivalen. Michelle zit verschanst achter haar zachtmoedigheid, die op onverschilligheid neerkomt. Daisy is feitelijk wreed in hoe zijn Steeny weghoudt van zijn moeder. Intussen wil hij niets liever dan de kooi ontvluchten waarin hij leeft. En ís zijn vader wel echt dood?
Een heel vreemde bewoonster van het dorp is de kasteelvrouw, Ginette de Passamont, bijgenaamd 'Wollekuit' (Jambe-de-laine). Die maakt de wegen in en om het dorp onveilig met haar merrie en sjees daarachter. Ze verleidt jongemannen, die haar weliswaar pakken, maar ook minachten. Ze leeft samen met de doodzieke Anthelme de Néréis, een verlopen landjonker die altijd vooral plezier beleefde aan de jacht. 
De burgemeester heet Arsène, voormalig bierbrouwer, trots op zijn extreem goed ontwikkelde neus/reukorgaan. Ooit verleidde hij meisjes als rokkenjager, maar nu wordt hij geregeld geplaagd door gewetenswroeging, Hij kan zich daar alleen van ontdoen door het op te biechten aan zijn vrouw Malvine, maar die heeft daar geen enkele behoefte aan. Ze vergeeft hem bij voorbaat, Arsène blijft eenzaam met zijn wroeging zitten.
Dan is er nog de boer Devandamme, die heilig gelooft in zij eigen sproookje van adellijke afstamming. Hij heeft een dochter, Helene, een schoonzoon Eugène en een kreupele kleinzoon, de hinkepoot Guillaume, de boezemvriend van Steeny. Eugene is de outcast van het dorp, stroper. Guillaume is dacht ik van een andere dochter Devandamme, die al gestorven is.
Heel belangrijk is de priester van het dorp, hij krijgt een centrale rol bij de begrafenis van het scharminkelige koeherdertje, die vermoord gevonden wordt in de bedding van een rivier.
De moord op dat jochie staat centraal, toch is het boek geen detective. De moord wordt uiteindelijk niet opgelost. Maar intussen sterven er nog veel meer mensen: Eugene en Helene plegen samen zelfmoord, Wollekuit overlijdt na een lynchpartijg, Anthelme de Néréis sterft aan zijn suikerziekte, Devandamme sterft, en ook meneer Janeu gaat dood aan het eind van het boek. De burgemeester wordt krankzinnig.
Ik citeer nu de Belgische site Mappa Libri:
"Meneer Janeu is een boek dat concentratie en geduld vergt. Elk gesprek, iedere nieuwe constellatie is essentieel om je een waarachtig beeld van het geheel te kunnen vormen. Geleidelijk aan ontvouwt zich een subliem panorama. Zowat alles aan deze roman is excentriek: de personages, de kronkelende verhaallijnen, de voluptueuze taal, de synesthetische metaforiek, de schitterende dialogen. Dat alles gekruid met een vleug waanzin.
Het verhaal heeft de constructie en textuur van een droom, opgebouwd uit fragmenten. Tijd en ruimte worden vloeibaar. Grenzen tussen heden en verleden, leven en dood, leugen en werkelijkheid vervagen. De thema's zijn al even ongrijpbaar, verdoezeld door metaforiek. Gaat het verhaal over afvalligheid, waanzin, haat, nijd, kindermisbruik, zelfmoord, volkswoede? Vast staat dat de zielen der dorpelingen verdorven zijn.
Versterkte meneer Janeu, die zich losgemaakt had van de begrippen goed en kwaad, met zijn nihilisme de immoraliteit in het dorp? Wanneer daden louter afgemeten worden aan het 'amorele', wanneer elk oordeel ontbreekt, sterft dan niet samen met God ook het morele kompas in de ziel? Zou het kunnen dat de ziel in zo'n amorele wereld uiteindelijk leeg en overbodig wordt? Ruimte om hierover te speculeren is er in Meneer Janeu meer dan genoeg."
In dit stuk lezen we al, wat belangrijke elementen zijn in het boek: heel veel kwaad, moord, jaloezie, haat, 'hoe God verdween'. Schrikbarend is het nihilisme van Janeu. Hij ervaart aan het eind van zijn leven niets dan één grote leegte van binnen, die hemzelf als het ware opslokt.
Prachtig is in dit kader de preek van de pastoor bij de begrafenis van het kleine koeherdertje. Hij spreekt zijn parochianen vanaf de kansel toe op een ongewone wijze, recht uit het hart - of uit de ziel. Ik citeer een klein stukje:
'Wij priesters hebben ook onze dagelijkse taak, maar als die is verricht, staat ons nog van alles te doen. Van alles, jullie ziel te winnen. Jullie ziel! Wij zijn jong, bevlogen, hebben de vaste wil en de kracht... e, waarom zou ik het woord schuwen, al heeft het in jullie ogen al weinig meer te betekenen: de liefde, het soort liefde, vrienden, waarvan jullie naar ik vrees elke vrrstelling hebben verloren, een liefde die dag en nacht over jullie waakt, die pijn doet. En in die liefde is, zoals het behoort, een deel van God en een deel van de mens - van de eenzame mens, van de man die altijd alleen, onder jullie verkeert."
Zie: Tzum; Leesaanwijzing voor Coen Peppelenbos, die niet wilde/kon vertalen, omdat het boek te lastig was, Posthuma geeft een leesadvies.
Mij hielp het, het boek twee keer te lezen.Evenals bij het boek Onder Satan's zon, was er online een goede site te vinden met een diepergaande studie. Zie Études litteraires, met bij voorbeeld een mooie uitleg van het manipulatieve karakter van Meneer Janeu.
Verder vond ik nog uitgebreide studies over Bernanos bij Researchgate.
De preek van de pastoor, centraal gedeelte in het boek.
En francais!
Geen opmerkingen:
Een reactie posten