Mother and son (Mat i syn) - Alexander Sokoerov, 1997.

Filmposter

Ik ben erg onder de indruk van deze film van Sokoerov. Ik heb hem meteen twee keer achter elkaar gekeken, om de woorden, beelden en geluiden dieper tot me te laten doordringen. 

Dit is het beeld waarmee de film begint.

Een prachtig lang shot opent de film, moeder en zoon tezamen  Ze spreken over een droom die ze hebben gehad. De zoon begint te praten, en het blijkt, dat ze beiden dezelfde droom hebben gehad. We hebben eerst voortdurend het geluid van de branding gehoord, en dan vertelt de zoon, dat hij achtervolgd werd in zijn droom. Het is iemand, die hem aan een paar zinnen wilde herinneren. Dit zijn de zinnen:

'Ik ben gegrepen door een verschrikkelijke nachtmerrie. Ik word geschrokken wakker, badend in het zweet. God die in mijn ziel zwerft, beïnvloedt alleen mijn bewustzijn. Hij richt zich nooit naar de buitenwereld, naar de gang der dingen. Mijn hart is zwaar door zulke onvolkomenheid.'

Doordat moeder en zoon de zinnen allebei zeggen, fluisterend, maar dringend, krijgen ze een sterke geladenheid. 

De donder rommelt, we horen de wind gieren, vogels in allerlei soorten: schreeuwende, maar ook met zachtere geluiden, zoals de leeuwerik, gierzwaluwen. 

We horen de moeder ademen, veel onderling, onverstaanbaar gefluister. 

De moeder wil graag naar buiten, wandelen. Maar wandelen kan ze natuurlijk helemaal niet meer, als stervende vrouw. Haar zoon tilt haar op en draagt haar. 

Tijdens die wandeling zien we dit soort prachtige plaatjes, donkere luchten, soms onwaarschijnlijke landschappen, en alles bezield met natuurgeluiden. Daarnaast ook het geluid van een lokomotief die door het landschap tuft. 

Wuivend gras, met leeuwerikengeluid erboven. 

Net als ze buiten zijn, herinnert de zoon zich een fotoboekje, dat hij zijn moeder wil laten zien. Hij legt haar even te ruste op een bankje. Hier zie je haar tegen de achtergrond van een dikke boom. 

Terwijl de zoon onbekende kaarten en foto's voorleest, krijgt zij hevige pijn, waaruit hij haar moet verlossen. Dat gebeurt ook. 

Regelmatig rusten ze even.

Dit kwam op mij wat vreemd over: hier zet hij moeder tegen een boom aan. Het verstoort de sereniteit in de film overigens niet. 

'Schepping, je bent schitterend', zegt de zoon ergens. 

Ik maak nu even een uitstapje naar de schilder, die Sokurov zou navolgen. Het is de Duitser 

Caspar David Friedrich, inspirator voor Sokoerovs landschappen.

Caspar David Friedrich, die leefde van 1774-1840. Hij staat bekend om zijn mystieke landschappen. 

Twee voorbeelden van het werk van Friedrich, die volgens mij wel illustreren dat Sokurov door hem beïnvloed was. 

Om nog even bij de invloeden te blijven: Tarkovski was ook een belangrijke leidsman voor Sokoerov. Tarkovski zelf zag in zijn leerling zijn opvolger. 

Terug naar de verhaallijn van de film. 

Moeder en zoon komen terug in hun huis. 

Ook het huis, de schuur en het interieur zijn erg schilderachtig. 

De zoon zet haar neer op een stoel, en geeft haar iets te drinken. 

'Is het goed om hier te wonen?' vraagt de zoon. Haar antwoord komt hierop neer: het is hier niet verkeerd, maar het is hier 'altijd moeilijk'. Ik moest onwillekeurig denken dat ze het over het aardse bestaan in zijn totaliteit had. 

Uit de beelden die volgen, zien we dat het lente is: bloemen bloeien, er zijn vlinders, we horen een vlieg zoemen. 

Waarom leven we? vraagt de moeder zich af. 'Zonder reden, zomaar,' zegt de zoon. 'Je gaat altijd dood om een reden, maar die heb jij niet.' - 'Die heb ik wel, zegt de moeder. Het is lente, maar ik heb niets om aan te trekken. Ik heb helemaal niets. Mijn legerjas stinkt. 

'Dan zullen we zonder mensen leven', zegt de zoon. 

'Maar ik wil naar het park,' zegt zij. 

'Dat is er niet.' 

'Als kind was jij altijd bijdehand, maar harteloos.' 

'Jazeker, want ik leef vanuit mijn hoofd. Als ik leefde vanuit mijn hart, zou mijn hart het begeven.' 

Prachtige muziek horen we nu en dan, zo ook hier. Helaas heb ik alleen de namen van de componisten kunnen vinden: Glinka, Verdi en Otmar Nussio. Niet naam van de stukken die gespeeld werden. 

Het laatste wat de moeder tegen de zoon zegt, is dat ze zo'n medelijden met hem heeft. Hij denkt dat ze bedoelt, omdat hij alleen achterblijft. 

Maar ze bedoelt iets anders: je kunt alleen leven, zegt ze. Maar je zult hetzelfde meemaken als ik nu meemaak. 

De zoon heeft zijn moeder intussen in een bed teruggelegd, dat meer aan een doodskist doet denken. 

Ze glimlacht, omdat op haar hand een vlinder zit.  

Zijn moeder gaat even slapen, hij gaat alleen wandelen. Onwaarschijnlijk mooie landschappen zien we: 

Zoals dit, over een soort krijtrots.

Deze ruïne-achtige huisjes.

En ten slotte dit mooie bos.

Voordat hij bij de bomen is (foto hierboven) zien we even een zeilschip op zee. Het leek mij een beeld van het sterven van de moeder, 

Meteen hierna huilt hij, verdrietig, kreunend. Het grijpt je aan.

Hij gaat naar huis, en ziet de magere hand van zijn  moeder, met het vlindertje er nog op. Het vlindertje lijkt nog te leven. Leeft de moeder ook nog? Zeker weten we het niet, maar veel duidt erop van niet.  

Laatste beeld.

'Ik weet dat je mij nog kan horen,'zegt hij. 'We zullen elkaar terugzien, waar we hebben afgesproken. Wacht daar op mij. Hou vol, lieverd.'

ALEKSEI ANANISHNOV, de zoon, onder en boven.

 

Gudrun Geyer is de moeder.

Een bijzonderheid in de film is nog de vervorming die hier en daar optreedt. Bijvoorbeeld zijn de beelden van moeder en zoon aan begin en eind van de film wat langgerekt, als figuren van El Greco. Verder zag ik een paar keer een paar traptreden door het beeld heen schemeren. Je bent geneigd aan alles een symbolische betekenis toe te kennen. 

Goede beschrijvingen van de film vind je nog op Slantmagazine en Offscreen.

Een kort stukje uit de film.

Alexander Sokoerov, met een prachtig citaat.