Studiebol: Meeting Gorbachev, Werner Herzog, 2017.

Internationaal Documentaire Festival Amsterdam 2018.

Tuschinski 1

Introductie van de documentaire door Werner Herzog en de co-regisseur André Singer.

Ik vond deze documentaire een belevenis! Om te beginnen was het voor mij de eerste keer dat ik naar een 'echte IDFA-uitvoering ging. Zaterdagochtend om 10.00 uur zat de grote zaal van Tuschinski letterlijk tot aan de nok toe vol! Vergelijk dat eens met sommige van onze Eye-bezoekjes, waarbij we met anderhalve man en een paardeNkop in de zaal zaten! (Een keer waren we zelfs de enige bezoekers!)

Maar de belangrijkste reden om diep geraakt te zijn was natuurlijk de inhoud van de documentaire zelf! Gorbachev, wat een herinneringen hebben we niet aan die man. En hoe ongelooflijk indrukwekkend was dit gesprek tussen hem en Werner Herzog - een man wiens films ik ook allemaal met veel plezier en bewondering gekeken heb!

Gorbachev is nu dus bijna 89. Hij was veel dikker dan we hem in 'zijn' periode kenden. Hij kreeg een luxe doos met suikervrije chocolade cadeau aan het begin van de documentaire, waardoor duidelijk was dat hij aan suikerziekte lijdt. Zijn gezondheid werd een paar keer 'fragiel' genoemd.

Stavropol, de plaats waar Gorbachev vandaan kwam. We zagen hem daar op de begraafplaats, waar zijn beide ouders liggen; en op het laatst van de film op de boerderij, waar hij opgroeide.

Beeld van het landschap van Stavropol. Zoals gezegd waren zijn ouders boer. Zijn vader was heel goed met landbouwmachines, en wist heel veel graan te oogsten. Dat was belangrijk na de periode van hongersnood. Papa verwierf er een medaille mee, die hij deelde met zijn zoon.

Tsjernobyl na de ramp in 1986. Gorbachev vertelde, dat de verslechterde economie, de verouderde installaties, alles, de reden voor hem was om politiek actief te worden. Plus uiteraard de dreiging van atoomwapens.

Enkele beelden uit het gesprek. De stukken uit het interview werden afgewisseld met beelden uit de geschiedenis, bijvoorbeeld Tsjernobyl, maar ook nog zoveel andere: de val van de muur, de keten van mensen, gesprek met Lech Walensa.

Een beetje grappig waren de beelden van de bijna identieke begrafenisceremonies van drie voorgangers van Gorbachev; de laatste was Tsjernenko. Hij en nog een tweede waren al terminaal ziek toen ze werden aangesteld. Binnen 27 maanden overleden er dus drie!

Uiteraard gingen de gesprekken ook uit naar zijn buitenlandpolitiek, zijn ontmoetingen met andere wereldleiders.

Thatcher geloofde in hem.

Met Reagan sloot hij een anti-atoomwapenverdrag in Reykjavik. Er was een click tussen beide mannen.

In dit huis.

Gorbachevs val kwam onverwachts: hij was op vakantie toen er een putsch werd gepleegd. Die was gauw van de baan, maar Boris Jeltsin wist handig gebruik te maken van de situatie, en Gorbachev werd afgezet. Hij kon zijn werk van glasnost en perestrojka niet afmaken. 'Andere krachten' hadden het overgenomen.

Wat Gorbachev betreft had er nooit een eind aan de USSR moeten komen. Hij wilde wel meer vrijheid voor de lidstaten, die dan in een federatie verenigd moesten zijn. In plaats daarvan vocht elke staat zich vrij, met een 'middelpuntvliedende kracht.'

Raisa Gorbachev, de grote liefde van zijn leven. Zij leefde van 1932 tot 1999. Stierf aan leukemie.

Ongelooflijk teder sprak hij over haar.

Op zijn grafsteen zou hij willen zetten: 'We have tried.' Ook dat greep me aan. Gorbachev is een heel integere man, ook altijd geweest. In de documentaire werd verteld, dat alle partijbonzen vóór hem gewend waren in het westen dure cadeaus te 'bestellen.' Hij was iemand die niets wilde hebben.

Zijn verdriet en gevoel van verlies, om wat hij niet heeft mogen bereiken in de politiek, en om het verlies van Raisa, waren voelbaar.

Hij wilde besluiten 'met een liedje', en droeg toen in het Russisch uit het hoofd het volgende gedicht van Lermontov voor:

Heel alleen ben ik op weg getogen;
't Stenig pad blinkt door de nevelglans.
't Niets speurt God. De nacht is onbewogen.
Ster met ster spreekt aan de hemeltrans.

Heel de hemel een plechtstatig wonder!
Hoe de aarde slaapt in 't klaarste blauw...
Maar wat drukt mij dan, waar lijd ik onder?
Wat toch maakt dat ik zo smacht en rouw?

Ik verwacht toch niets meer van het leven;
noch voel ik om het verleden spijt.
Werd mij vrijheid nu en rust gegeven
in te slapen in vergetelheid!

Nee, niet met de slaap van graf en koude...
Maar zo in te slapen en voorgoed,
dat de borst nog zachtjes rijzen zoude
en de leefkracht sluimert in 't gemoed;

dat een zoete stem, mijn oor betoovrend,
mij bij nacht en dag van liefde deunt;
en een eik, met altijd groenend lover,
donker, ruisend naar mij overleunt.

Aan het eind van de film konden we vragen stellen aan co-director André Singer. Deze had nog een vier-minuten durende film over de reactie van Gorbachev op zijn portret.
De zaal aplaudiseerde een paar keer, voor de film, en voor Singer.
Ik moet erkennen dat de documentaire niet door iedereen zo positief werd ontvangen als door Ton en mij. Met name Herzog kreeg kritiek vanwege zijn 'slijmerigheid' (mijn woord) naar Gorbachev toe. Gorbachev vond men waardig reageren, met geen woord te veel.
Ik vind er wel iets in zitten, maar prefereerde toch een ander inzicht: Herzog zelf is een bijzondere man. Deze twee bijzondere mannen samen, dat leverde echt een boeiend gesprek op. Herzog stelt soms heel bijzondere vragen, die een verrassend inzicht geven.
Herzog zelf noemde zijn film eerder een hommage, dan een portret. Ik vind daar bij Gorbachev alle reden toe!
Een prachtige karaktertrek van Gorbachev moet ik nog noemen: bij het tekenen van een of andere overeenkomst werd hem gevraagd zich te voegen naar de regie van de cameramensen. Dat duurde wel even, en Gorbachev voelde daar niets voor. Dat zei hij ook. En voordat de regie het in de gaten had, had hij het betreffende stuk ondertekend... Zonder de drama die beoogd was!

Om een compleet beeld te krijgen van Gorbachev werd nog aangeraden een film van Vitaly Mansky, uit 2001: