Joseph Roths Ruszland, Die grosze Literatour, Arte, april 2017.

Arte heeft een bijzonder mooie serie, Die grosze Literatour, waarin van wereldauteurs ervaringen, in het bijzonder reizen beschreven worden.

Afgelopen woensdag ging het over Joseph Roth, en ik was nieuwsgierig, omdat hij zo kleurrijk vertellen kan over de plaatsen waar hij gewoond of gewerkt heeft.
Voordat Roth romans ging schrijven, was hij journalist, en schreef hij essays met reisverslagen.

Met Stefan Zweig (l) op een terras in Oostende, 1936.

De beelden van de film laten eerst Brody zien, de geboorteplaats van Roth. We zien het gymnasium waar hij zo'n briljante leerling was. Hotel Bristol, dat voorkomt in de Radetskymars, Carl Joseph von Trotta woont hier.
Het viel me bij de beelden op, hoe vlak het landschap was waarin de stad ligt. Verder is de stad veel groter dan ik me altijd indacht.
Natuurlijk laten de beelden vooral het hedcndaagse Brody zien, maar dat geeft niet. Bijvoorbeeld de Goldene Gasse, vanwege de joodse smokkelwaar zo genoemd, is nu nog altijd een winkelstraat.

Goldene Gasse, Brody.

Gymnasium waar Roth in het Duits werd opgeleid.

Ook zijn gymnasium kregen we te zien, zowel van binnen als van buiten.

Een vriendin van vroeger van Roth noemde hem een 'mollige boeddha' , 

die schreef alsof hij je 'mit der Sprache streichelt.'

Brody heeft ook een station, waar destijd per dag één trein aankwam, en er ook één vertrok. 

Van de grote synagoge is nu alleen nog een ruïne over. 

Ruïne synagoge Brody.

Na de Eerste Wereldoorlog hield het Oostenrijks-Hongaarse Habsburgse Rijk op te bestaan. Het vlak bij Brody gelegen Lemberg werd Pools. Roth schreef, dat de lucht, de ziel, God en de heiligen langs de weg dezelfden waren gebleven.

Lemberg werd ook Klein-Wien genoemd, er was een 'kulturelles Vielfalt'. Er woonden veel gelovigen, wat ook in de film te zien was: voorbijgangers die een houten kruis kussen. 

Destijds was er veel joodse straathandel, in totaal leefden er 800.000 joden, die allemaal jiddisch spraken. In de film komt nog één oude jiddisch-sprekende jood voor,  Boris Dorman.

Zijn vader heeft Roth niet gekend, hij groeide op bij een rijke oom. Er waren onderling veel spanningen, de oom was dominant. 

In zijn reisverslagen beschrijft Roth de kleurenrijkdom, en we zien dat op de film: paprika's, radijzen, erg mooi. 

In Wenen trouwt hij met Friedl. Erg gelukkig werd hij niet, hij was ziekelijk jaloers. Voor Friedl was het moeilijk dat hij altijd onderweg was. 

Frieda Roth; kreeg een psychische aandoening, waarvoor Joseph zichzelf verantwoordelijk achtte. Stierf door de hand van de nazi's. 

Hij reisde naar Rusland, waar hij kennis maakte met een land dat sinds een paar jaar communistisch was. Hij raakte er totaal gedesillusioneerd. Opvallend vond ik het, dat er ook toen al heel rijke Russen waren, het proletariaat kon slechts in de etalages kijken. 'Gott hat Ferien', schrijft hij ergens. De straat is grauw, vrouwen dragen een rode hoofddoek en hier en daar wappert een rode vlag. Verder zijn de kerkelijke magistraten gehuld in het goud. Het is één sociaal drama.

Prelaat in het goud.

Veel nieuwigheden vindt Roth eerder Amerikaans dan Europees.

Hem valt de veranderde positie van de vrouw in Rusland op: ze is geëmancipeerd in zover ze dezelfde opleiding mag genieten als de man, maar ze is ge 'ont-erotiseerd': ze is deel geworden van het systeem, ze moet net zo hard werken als de man. 

Rusland is erg groot, hij reist de Wolga af, ervaart de 'bitterheid van de oneindigheid.'

Het ergste beleeft hij in Astrachan, waar op grote schaal olie gewonnen werd. Een onafzienbare hoeveelheid aan boortoren, vervuilde grond.... Heel akelig allemaal om te zien. 'Olie verandert de mens', schreef Roth. Zoals olie het Ruhrgebied rijk maakte, maakt Astrachan de mensen arm, omdat het geld maar naar een enkeling toegaat. En de bedreven visserij - onder andere het winnen van kaviaar - doet alles stinken naar vis! 

Een paar boortorens, overigens in Californië,

Hij reist verder naar Moskou, Petersburg, Kieve, Charokov. Prachtig hoe hij beschrijft dat de nevel uit de moerassen in Sint Petersburg opstijgt. Er is een veel te groot plein.

Volledig 'ernüchtert' komt Roth terug in het westen. Hierna begint hij met het schrijven van romans. In Parijs wordt hij stamgast in café Tournon, hij is een 'Früh-Europäer. Hij sterft in 1939 als gevolg van zijn alcoholisme.

Plaquette Café Tournon

Café Tournon

Adres: in de Rue Tournon.

Tekening van Mies Blomsma, gemaakt in Parijs, november 1938.

“Dat ben ik echt; boos, bezopen, maar snugger”, schreef Joseph Roth er zelf bij.

Dit was een hele mooi documentaire, kleurrijk, net zoals Roth het beschrijft. Met opvallende overeenkomsten met de huidige tijd, bijvoorbeeld de 'nieuwe rijken' onder het pas ontstane communisme! Roth praat net zo over het kapitalisme als wij deden toen het communisme even leek afgeschaft. 

Prachtige beelden van Moskou en Petersburg. Een schitterend reisverslag, en leuk met de tekst van Roth eronder!

Aanstaande woensdag gaat het over Mark Twain: kan ik daar ook iets over te weten komen!