zaterdag 25 juni 2016

Lezing en workshop boventoon-zingen, Mark van Tongeren

Ton kende De Muziekkamer Edam al:  een museum, gerund door Maisa van der Kolk, waarin men kennis kan maken met oude vergeten instrumenten zoals hommel, strijkpsalter, draailier, hakkebord, zingende zaag enzovoorts. Maisa van der Kolk is de vrouw die het museum runt. Zij organiseert ook concertjes.


Maisa hier aan het werk met drie verschillende instrumenten uit De Muziekkamer.
Gisteravond stond een bijzonder instrument centraal in een speciaal georganiseerde muziekavond: de menselijke stem. 
Plaats van handeling was Edam, Kleine Kerkstraat 12. Ik kende het huis niet, maar dat alleen al was iets bijzonders. We lieten ons vertellen dat daar een maker van  poppenkastpoppen had gewoond. Allerlie bijzonderheden waren daarvan nog te zien, o.a. een soort etalage; een wand met allerlei interessant gereedschap. Een prachtig huis, waarvan we ook de tuin mochten bezichtigen. Maisa noemde het consequent 'een theater', en dat was het ook. Wij als publiek zaten in de achterkamer, 'achter de schuifdeuren'. In iets wat op een alkoof leek was een soort podium vrijgemaakt, op prachtig oud parket stond één stoel. Als achtergrond zag ik plafondhoog keurig opgestapelde plastic dozen, gevuld met allerlei gekleurde draden. En een houten poppenkast. 
De entree in Edam was voor ons 'vreemdelingen' uit Purmerend trouwens al bijzonder: mensen liepen rond met een wijglas in de hand; her en daar stonden tafels of kraampjes op straat, alwaar mensen een praatje maakten en een slokje dronken. Het bleek toevallig de avond van de wijnwandeling te zijn. Al had dat met óns evenement niets te maken, het gaf Edam een gezellig aanzien. 
De Muziekkamer had Mark van Tongeren op deze avond uitgenodigd voor het thema 'de menselijke stem.'
Mark van Tongeren.
Dit was de aankondiging:

Lezing en workshop Boventoonzang

Mark van Tongeren is musicoloog, zanger en geluidskunstenaar. In 1993 toog hij voor het eerst naar Zuid-Siberië om onderzoek te doen naar het keelzangen, waarbij een zanger meerdere tonen tegelijk ten gehore brengt. Hij is vooral bekend als onderzoeker en uitvoerder van het boventoonzingen. Hierover publiceerde hij een Engelstalig boek dat als een standaardwerk wordt beschouwd. Hij speurt als musicus/performer/onderzoeker naar de grenzen van het menselijk stemgebruik, van muziek en geluid en van het gehoor. Mark van Tongeren woont en werkt in Taiwan, is in juni een week in Nederland en is bereid om exclusief op vrijdagavond 24 juni een lezing te geven, ons te laten luisteren naar de boventoonzang en bovendien een workshop te geven. Zangers en luisteraars worden uitgedaagd om op een nieuwe manier naar de eigen stem te luisteren. Te beginnen met eenvoudige oefeningen brengt Mark ons op weg om deze wonderlijke klanken toegankelijk te maken. De toegang is gratis. Het mandje zal rond gaan voor uw vrijwillige bijdrage zodat Mark niet alleen met applaus naar huis gaat. Na afloop kunnen we napraten met een hapje en een drankje. Hartelijk welkom. Adres: Kleine Kerkstraat 12, 1135 AT Edam Aanvang: 19.30 uur tot 21.00 uur. Reserveren: maisavanderkolk@ziggo.nl of tel. 06-20889988
Dit is het standaardwerk; het lag bij binnenkomst gereed om in te zien en te kopen.
Als koorzanger ben ik geïnteresseerd in boventonen, en ik weet dat het horen ervan veel te maken heeft met goed luisteren. Eerder schreef ik al over luisteren, en over boventonen in mijn blog Workshop Esther Putter, over de Lichtenbergmethode.
Ik hoopte vanavond nog weer wat wijzer te worden.  

Mark van Tongeren - een vriendelijke, slanke man, jeugdig, open - begon met een verrassend gedicht, in het Engels. Wat als een 'gewoon' gedicht leek te beginnen, bleek al gauw bijzonder klankrijk, waarbij alleen het woord 'threshhold'  me is bijgebleven. Het kreeg bijzondere nadruk doordat Mark de klanken van dat, en méér steekwoorden op een bijzondere wijze vormde, aanhield of vervormde. 
We wisten nu wat we konden verwachten. 
Mark vertelde over zichzelf, en zijn onderzoekstocht naar de boventoonklanken bij de Tuvanen. 
Tuva ligt in Zuid-Siberië, het hoort bij Rusland. Tuvanen zijn verwant met de Turken, veel van hen trokken in oude tijden westwaarts.  
Tuvanen zijn geen Mongolen, zie de kaart.
Hier de inbedding in het grotere geheel.
Het moet heel bijzonder zijn geweest om als westerling met die andere manier van zingen kennis te maken. De Tuvanen zelf noemen het keelzingen, khoomei. Er valt veel van de mensen te leren, het zijn zeker niet alleen maar wilden op paarden. Zij weten dingen over de menselijke stem die bij ons in het westen nu pas meer ingang vinden. 
Van Tongeren zelf heeft een stevige steen bijgedragen aan de vergrote kennis en belangstelling voor het fenomeen. Hij heeft het wetenschappelijk onderzocht, en wat mij betreft was hij ook in staat mij als leek er een aardig beeld van te geven. Ik leerde het geluid beter te herkennen.
Wij werden ook aan het werk gezet: eerst met de klinkerdriehoek,
Klinkerdriehoek
Opgemerkt moet worden, dat wij een andere (onzichtbare) notatie hanteerden: de oe links beneden, van daaruit naar de aa rechts beneden, naar de ie in het puntje bovenaan, en dan weer naar links beneden naar de oe. Au fond maakt het voor het geluid niks uit. De tweeklanken ei, ai, ou en au en ui, alsook de eu lieten we buiten beschouwing. 
Je kunt de klanken eerst los produceren achter elkaar. Maar vervolgens kun je ze met alle overgangen ertussen zingen. We oefenden allemaal met één hand achter het oor, en de andere hand voor de mond, om onszelf te kunnen horen. 
Ik moet als bijzonderheid vertellen, dat we met deze eerste oefening met elkaar (ik schat veertig mensen) een bijzonder geluid maakten. Het was me, of iemand er stiekempjes muziek onder had gezet. Ton had een dergelijke ervaring. 
We deden deze oefening, omdat het het begin markeerde van Marks onderzoek. Hij had zich in den beginnen afgevraagd: Wat maakt dat een klank verandert; wat gebeurt er met een klank als hij van aa naar ee gaat? We 'horen' het verschil, maar we 'horen niet' wat er gebeurt.

Mark vertelde dat er voor het keelzingen twee soorten van techniek waren: de 'ur'- techniek, en de 'ng'-techniek. We probeerden het weer allemaal voor onszelf uit. 
Er bleek een natuurtalent in de 'zaal' te zitten, die al prachtige boventonen maakte. 

In een volgend onderdeel ging Mark voor ons zingen. Hij had daarvoor een bijzonder instrument tot zijn beschikking, de Indiase shruti box. Dit is een bijzonder soort harmonium, die 'drones' afgeeft, één bepaalde toon die maar doorgaat.  
Onze leraar legde uit, dat de shruti de grondtoon weergaf - het zou ons vergemakkelijken om daarbovenuit de boventonen te horen.
 
Shruti-box; zie DEZE LINK voor meer informatie erover.
Ik sloot mijn ogen om me geheel aan het luisteren te wijden, en ja, opeens hoorde ik 'het kringeltje', het 'fluittoontje', dat ik meestal maar zo moeilijk waarneem. Heerlijk! Ik werd er ook helemaal rustig van, ook door dat instrumentje.
Er waren ook nog leuke vragen uit het publiek: hoe het kwam dat een meneer op zijn klassieke koor soms pijn in zijn oren kreeg van de sopranen. 
Ik weet niet of dat echt met boventonen te maken had, Mark had het over extreem zuiver intoneren. 
Een andere vraag was van mijzelf: waren de boventonen nu 'dat fluitje'  boven het zingen uit, dat ik maar een heel enkele keer gehoord had in mijn leven. 
Ja, dat klopte, en ik was de enige niet die daar pas na langere tijd achter kwam. 

Als mooi voorbeeld heb ik hier van internet twee Tuvanen op YouTube gevonden, bij wie je die boventonen geweldig kunt horen: ze zingen samen; als de tweede inzet met een vreselijk keelgeluid, hoor je meteen méé heel duidelijk en mooi 'dat kringeltje'. Luister maar!
Prachtig! Ik hoor het het beste met koptelefoontjes op.
Thuisgekomen was het leuk nog wat na te zien op internet. Mark van Tongeren heeft een eigen website, FUSICA. Hij timmert aan de weg op vele manieren:
Hier in Aura Dance, luisteren 'naar het geluid van de dans.'

Er is ook een vorm van yoga met de stem; zoals je goed moet luisteren om de boventonen te kunnen horen, lijkt het wel of dit pad je naar betere bewustwording leidt. Heel interessant!
Mark vertelde ook, dat je boventonen ook op andere manieren kunt waarnemen dan via akoestische signalen: bij een groep gebeurde het dat het was alsof zijn eigen stem uit de mond van een ander kwam. 
In dit verband herinnerden ton en ik ons onze 'gekke' ervaring van de eerste keer deze avond dat we met elkaar de klinkerdriehoek deden. 
Hier nog een plaatje met de shruti-box
Tuvaan
Een prachtig land, Tuva.
Nomaden in Tuva
En ja, ik kan het ook niet helpen: Poetin kwam er om te vissen....
Een jongere Mark van Tongeren aan het werk.
Zo was hij meer op dit moment. 
Een laatste woord wijdde hij nog aan de akoestiek als muziekwetenschap. Het is tegenwoordig modern om muziek als een neurologisch proces te zien. Dat is het ook, maar het is ook 'trilling van de lucht',  akoestiek dus. Muziek begint immers met trilling van de lucht, daarna vindt er een heel proces in je hoofd plaats. 
Dus muziek is zowel akoestiek: geluidsgolven...
.... als een neurologisch proces. Hier Oliver Sacks, de helaas overleden Amerikaans neuroloog en schrijver. Hij spreekt over muziek die het hart direct doorboort.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten