En God sprak: Ik besta niet - Frits de Lange, Trouw, 11 juni 2016.

Zomaar een Trouw-exemplaar; dit artikel uit Letter en Geest, zaterdag 11 juni jl.

Soms word ik erg geraakt door een artikel in de Trouw; dat was nu ook weer het geval, afgelopen zaterdag, met een artikel van Frits de Lange (1955).

Frits de Lange is hoogleraar ethiek in Groningen. In 2013 publiceerde hij 'Licht en zwaar, voor zwevers en andere spirituelen.

De tekst hierboven in de titel (zelfde als van het essay in de krant)  komt uit een performance van Peter Rollins, en was onderdeel van een viering van ikon, een door hem gestichte geloofsgemeenschap in Belfast. Deze club komt niet samen in een kerk, maar in de Ierse pub. Wat er gebeurt, is de vrucht van kunstenaars.

De godverlaten Jezus aan het kruis, centraal bij de  radicale theologen als Rollins.

Rollins noemt zichzelf a/theist: hij heeft niks met een God die bestaat. Toch staat hij een radicaal christendom voor, dat de godverlatenheid van Christus aan het kruis tot uitgangspunt neemt. De-God-die-bestaat liet Jezus aan zijn lot over. 

Belfast

Rollins maakt deel uit van een bredere beweging: de emerging church movement, een losvaste verzameling van mensen in Groot-Brittanië en de VS die erkennen dat de kerken op sterven na dood zijn. Centraal staat het thema van de gekruisigde God. Rollins wil dat we het thema van Christus' dood ritualiseren en in zijn transformerende kracht ervaren. Het gaat hem om 'radicale twijfel, ambiguïteit, mysterie en complexiteit in het hart van de liturgie binnen te brengen.

Peter Rollins, a/theïst, Belfast.

De Lange zelf is het Opperwezen uit zijn jeugd allang kwijt, en kan goed uit de voeten met Rollins. Hij vindt sowiso de discussie over het bestaan van God een rare discussie, omdat er een soort waarheidsclaim gelegd wordt. Die discusssie brengt om zeep waarom het werkelijk gaat: om innerlijke transformatie, eerbied voor, overgave aan, viering van het mysterie van het leven.

De filosoof Marcel Gauchet wijst erop, dat de secularisatie alleen dankzij het christendom heeft kunnen plaatsvinden. De incarnatie was de centrale boodschap van het christendom. 'De theocratie in de westerse cultuur is voorbij, en God zelf heeft het zo gewild', aldus Gauchet. Ook Bonhoeffer zei in 1944 iets dergelijks: 'we leven nu in een wereld alsof er geen God bestaat. (...) God doet ons weten dat wij moeten leven als diegenen, die hun leven inrichten zonder God.'
De Islam heeft gelijk dat wij ongelovigen zijn: wij geloven niet meer in een Opperwezen, die het hele universum bestuurt. De Lange haalt hiervoor citaten aan uit de brief van Mohammed B. aan Hirschi Ali.

Mohammed Bouyeri; gelooft wel in Opperwezen.

Zo betoogde hij in zijn brief aan haar, die de politie vond op het lichaam van Theo van Gogh. Zij heeft dát geloof zeker niet.

De Lange erkent dit, en is er ook blij mee: het heeft de weg vrijgemaakt voor de ontwikkeling van wetenschap, met fantastische resultaten.
Ook ethisch varen we er wel bij: we vragen ons nu niet meer af, hoe een goed God verantwoordelijk kan zijn voor het kwaad in de wereld. Zo'n God bestaat niet.

Geen God in de hemel verantwoordelijk voor goed en kwaad. Geen almachtig Opperwezen. Geen leven in het hiernamaals dat alles van dit leven rechtzet. 

Dat het geloof in zo'n God toch hardnekkig blijkt, komt enerzijds doordat mensen er macht aan ontlenen. Politieke machthebbers, kerkelijke instanties. Voor een ander deel bezweren mensen er hun bestaansangst meer. Die God vervult de fundamentele behoefte aan veiligheid.

Eigenlijk is het christelijk geloof een onbetrouwbare religie. Centraal staat een stervende man.
Maar dat is juist goed. Geloof is overgave aan het leven, zonder relgieus vangnet. Het biedt geen zekerheden, maar drijft op vertrouwen (op het leven), hoop tegen beter weten in.

Hier haalt De Lange het gesprek tussen vader en zoontje (op de arm) aan, bij theater Le Bataclan: zij hebben geweren, wij hebben kaarsen, en bloemen. De kaarsen en de bloemen zijn er om ons te beschermen.

Er is geen tweede wereld achter of boven deze, we hebben er maar één. Het leven heeft geen hoger doel of zin dan dit leven zelf. Geloof tot zijn essentie teruggebracht, is geloof in de glimlach.