Masterclass: H.N. Werkman, hoe een drukker kunstenaar werd - KB

Naaktfiguur op canapé, H.N. Werkman, ca. 1935

Collectie KB

Het was erg leuk om met een klein gezelschap te mogen komen luisteren naar een lezing in de Koninklijke bibliotheek over H.N. Werkman. 

Het was voor ons een beetje uitproberen 'of het wat was', we pikten dit evenement op uit een Nieuwsbrief - en het pakte goed uit!

In 1935-1936 maakte Werkman een serie prenten die hij Hot Printing noemt. De naam is ontleend aan hot jazz. Net als in de jazz nam Werkman een paar basisvormen en maakte hij daarmee variaties. Elke afdruk van een prent is dan ook anders.

'Wim doet nooit iets normaal.' Een gezegde over de kunstenaar, die op elk gebied eigen wegen ging. Op school werd het niks, ('hij deed 3-jarige HBS, twee doublures...') en als kunstenaar-drukker werd hij ook niet opgeleid, maar vond zelf alles uit. Hij was heel beslist in hoe zijn werk eruit moest zien. In het drukwerk zien we soms minieme verschillen, afdruksels daarvan zijn soms allemaal bewaard, met kleine verschillen ertussen. De prijzen liepen in de tienduizenden euro's. Wat we zagen waren soms niet meer dan kladblaadjes, mooi bedrukt, dat wel....

Van deze kop zijn er een paar; het haar kwam in één geval zelfs los van het hoofd te staan. 

Print uit Hot Printing. Werkman wordt tot de expressionisten gerekend. 

Werkman leefde van 1882 tot 1945; vlak voor de bevrijding werd hij gefusilleerd. Over dit droevige feit hoorden we niets. Ik las dat de Duitsers eigenlijk bang waren voor onthullingen van Werkmans kant... 

Werkman - wisten we eigenlijk al - was lid van De Ploeg, een kunstenaarscollectief dat in 1918 in de stad Groningen werd opgericht. De leden zijn vooral kunstschilders, maar ook musici en literatoren zijn lid geweest van de Groninger Kunstkring De Ploeg. 

Maar ook in De Blauwe Schuit speelde Werkman een hoofdrol, zie verderop. 

De carrière van H.N. Werkman (1882-1945) is uniek in Nederland, lezen we in de aankondiging van de KB. Hij ontwikkelde zich van journalist tot drukker en vervolgens tot kunstenaar. Maar de kunstenaar bleef drukker en ook dat was niet eerder vertoond.

 

Het schilderwerk van Werkman kwam in de lezing niet aan de orde, alleen werd even op een dia onderstaand Kerkgang in de sneeuw getoond. Op internet vond ik ook nog Station de Punt, 1920. Ik vond de schilderijen ook de moeite waard om te tonen. 

Kerkgang in de sneeuw, 1919-1920

Station (De Punt), 1920

Deze masterclass ging in op de wisselwerking tussen de karaktereigenschappen van drukker en kunstenaar: hoe inspireerde de kunstenaar de drukker en hoe hielp de drukker de kunstenaar verder? Hoe kon dit tijdens de Tweede Wereldoorlog tot bloei komen?

Ballade voor een gevangen dichter (1943), H.N. Werkman, Groninger Museum

Tekst bij de expositie DRUKKER IN OORLOGSTIJD - H.N. WERKMAN EN DE BLAUWE SCHUIT, Groningen (2020):

"Vaderlandsliefde, volharding en hoop op een betere toekomst: dit zijn veel voorkomende thema’s in de druksels van H.N. Werkman voor de Blauwe Schuit, een gezelschap dat werd opgericht aan het eind van 1940. Aan de hand van onder andere gebeden, psalmen, teksten uit de Joodse en Jiddische cultuur en moderne poëzie reageert het gezelschap op de bezetting.

De Blauwe Schuit is opgericht door drukker Hendrik Nicolaas Werkman (1882-1945), dominee August Henkels, de scheikundige Ate Zuithoff en gymnasiumlerares Adri Buning. Hendrik Werkman verzorgt bij al deze uitgaven de typografie, en de kleurrijke, soms zelfs uitbundige illustraties. Het is voor hem en de andere ‘Schippers van de Blauwe Schuit’ een vorm van persoonlijk verzet in de donkere oorlogsjaren."

Dit werkje kende ik al van Werkman: hij illustreerde de Chassidische Legenden, van Martin Buber. Zoals gemeld, in oorlogstijd, ter verlichting. Prachtig!

Afbeelding van deze site.

Hieruit laat ik deze prachtige print zien; niet in de Masterclass.

'De herberg in de Karpathen' (suite I, prent 3)

Foto van DEZE SITE

Das Windlicht Gottes, 1942

Uitgave van Preken van Luther, waarin in bedekte termen kritiek op het nazibewind wordt uitgeoefend, 

Tijdens de Tweede Wereldoorlog bracht uitgeverij De Blauwe Schuit zo veertig drukwerken in kleine oplagen uit. Deze worden inmiddels wereldwijd bewonderd en gezien als iconen van het oorlogsdrukwerk. De uitbundige, kleurige illustraties zijn van drukker/kunstenaar H.N. Werkman; hij noemde ze bescheiden ‘druksels’. Ze zijn met gemengde technieken gemaakt, grotendeels met de hand.

De teksten zijn vaak van belang, niet alleen om hun referenties aan historische gebeurtenissen met parallellen in de oorlog; sommige uitgaven bevatten gedichten in eerste druk van Martinus Nijhoff, Simon Vestdijk en Hendrik de Vries.

Holland, Martinus Nijhoff

 Zie DEZE SITE.

En dit is de Prent bij Ballade van twee olmen, gedicht van Simon Vestdijk, vertaling van Paul Verlaine, 

De foto hierboven is een afdruk van het exemplaar van het Frans Hals museum. 

We kregen ook even een kijkje ook achter de schermen van de KB: hoe kwamen Werkmans ‘druksels’ terecht in de KB, op welke manier zijn ze verworven, wat kost een Werkman eigenlijk? De conservator ging ook in op de ‘opdracht’ om van elke Werkman-uitgave meerdere exemplaren naast elkaar te leggen voordat je er als onderzoeker iets over wilt zeggen. Tenslotte kregen we een aantal uitgaven zelf van dichtbij onder ogen.

De lezing/masterclass werd gehouden door Paul van Capelleveen. 'Paul van Capelleveen is collectiespecialist Moderne bijzondere gedrukte werken en Boekgeschiedenis bij de KB. Hij is het aanspreekpunt als het gaat over boekkunst en geïllustreerde werken, moderne gedrukte werken en onder meer voor de collecties binnen de KB van Bilderdijk, Boutens, Brusse en Couperus', aldus de website van de KB.

Conclusie: 

De heer Van Capelleveen praatte zich enorm snel door de informatie heen die hij kwijt wilde. Aantekeningen bijhouden was niet te doen. 

Het was voor mij verbazingwekkend te horen wat de simpele vellen papier (het leek wel kladpapier!) waard waren, de afdrukken van zijn printen. En ik vond ze toch heus mooi!

Bij het bloggen bleek wel hoe slecht ik op de hoogte was gebracht - of hoe weinig was blijven hangen. Ik moest de samenhang in zijn leven en werk toch echt zelf terughalen via internet. 

Maar deed dat met veel plezier!