De blinde uil, Sadegh Hedayat, 1957 (2018)

 

Boekomslag

Ik kan me niet herinneren hoe ik op dit boek gekomen ben... Even dacht ik, dat ik het gevonden had in The Outsider, van Colin Wilson. Want ja, de verteller in dit boek is zéker een outsider....

Colin Wilson, beschrijft het fenomeen Outsider in de letterkunde aan de hand van talloze voorbeelden, te beginnen met L'Enfer, van Henri Barbusse. 

Maar nee, terugblikkend in The Outsider tref ik nergens Sadegh Hedayat aan...

Helaas, wie mij op hem en op dit boek geattendeerd heeft, ik weet het niet meer. 

Hoe dan ook: ik heb het bij de bieb geleend, en het duurde even voor ik het kon waarderen. Aanvankelijk stootte het negatieve mij erg af... Maar dat veranderde later tóch in interesse. 

Dit boek heet te horen bij de wereldliteratuur, en dat is wat mij betreft terecht, misschien juist wel omdat Hedayat zo uiterst prachtig schrijft over zijn inktzwarte belevenissen. 

In feit zijn het twee verhalen in dit boek; beide keren komt er een moord in voor op een jonge vrouw. - Die overigens nooit zal hebben plaats gevonden, de ik-figuur lijdt aan hallucinaties, is verslaafd aan opium en alcohol; hij ziet visioenen. Wat echt is en wat innerlijk beleefd is, is niet te scheiden. Hij lijdt enorm aan angstgevoelens. 

Hedayat pleegde uiteindelijk zelfmoord in een pension in Parijs; hij vergaste zichzelf.

Auteur Sadegh Hedayat, 1903-1951

Toen ik nog bezig was het boek te verfoeien, schoot ik wel een aantal keren in de lach om zijn beeldende taalgebruik. Zo bij voorbeeld 'de kus die smaakt als het uiteinde van een augurk'. 

Soms ook trof me een zin, zoals deze: "De nacht ging er op zijn tenen vandoor."

Wat op mij ook 'literair' werkte - maar niet in de verkeerde zin, als dat het 'gemaakt' was - eerder juist dat het een indringend effect op me had - was het terugkeren van bepaalde uitdrukkingen. Een voorbeeld is de al eerdergenoemde smaak van het uiteinde van de augurk. En de lach die nu en dan klinkt: 'Een valse, bijtende lach die je de stuipen op het lijf joeg.' Het zijn de straatventer, de slager, maar ook de ik-figuur zelf die die lach laten klinken. 

Ook herhaald wordt de linker vinger in de mond, de vrouw ('die slet') bijt op de nagel van die vinger. De huid heeft vaak 'de kleur van het vlees in de vitrine van de slager. Zijn vrouw én háar broer hebben schuinstaande, Aziatische ogen. 

Plaatje uit Rayy, stad nabij Teheran. Hedayat noemt Rayy een paar keer.  Dit hier is een Zoroastrische vuurtempel. 

In het begin vertelt hij, dat hij móet schrijven, en zijn verhalen vertelt aan zijn schaduw op de muur. Voor de rest kan het hem niet schelen, wat mensen mogelijk over hem zullen denken, hij wil zijn schaduw precies vertellen wat hij heeft meegemaakt, gedacht, gedroomd... Aan het einde van het tweede verhaal heeft de schaduw de vorm van een uil. Een uil heeft in de Perzische cultuur de symbolische betekenis van 'onheil'. 

De figuren die een rol spelen krijgen niet echt een gezicht, en ze lijken ook allemaal erg op elkaar. Denk ook aan die bijtende lach. Ook dragen de mannen een tulband en een schouderdoek; wit borsthaar komt tevoorschijn. 

De ik-figuur leeft van het beschilderen van pennekokers - in het begin alleen, later is hij vooral ziek - en daarop schildert hij dat figuur (onder een cipres), met de jonge vrouw die hij ten slotte vermoordt en begraaft. Een kruik met wijn wordt in he tweede deel en kruik wijn met vergif erin. 

In het nawoord van de vertaler Gert J.J. de Vries lezen we:

'(....) Er is slechts één werkelijke hoofdpersoon en dat is de verteller. Alle anderen zijn schimmen; abstracties zonder gezicht of stem, die louter genoemd maar nooit beschreven worden. (..... het zijn) extensies van de verteller zonder eigen identiteit, die allemaal op elkaar lijken en allemaal met de dood te maken hebben. Archetypes uit ons eigen onderbewuste.

Hedayats opvattingen over het menselijk bestaan zijn pikzwart. 'De mens is eenzaam en hulpeloos. Hij leeft in een vijandige wereld waarin hij niet thuishoort. Dat weet hij zelf ook: dat kun je aan zijn gezicht zien.'

De mensen om hem heen benoemt hij steeds als 'het gepeupel', zijn vrouw is steeds 'die slet'. Niets deugt, wat heel veel zegt over hoe hij zich voelt in de wereld. 

Hedayat wordt vergeleken met Kafka, en nog een paar groten. 

Zijn wijnkruik van zijn vader geërfd komt ook uit Rayy. 

Rayy is inderdaad bekend om zijn aardewerk, deze kruik is 12e eeuws. 

Dit boek is fascinerende, zwarte poëzie, en is onthullend over de donkere kant van de mens. 

Tzum geeft een mooie recensie. Ook in Literair Nederland valt nog wat meer informatie te halen. 

Waarom de uil blind is, is niet duidelijk. Mogelijk omdat het een nachtuil is, doet de duisternis hem niets anders zien dan duisternis? Ik opper maar wat, echt aanwijzingen geeft Hedayat niet. 

Ik citeer in dit verband wel een sleutelpassage, aan het eind van het boek: 

'Mijn schaduw op die muur had aanzienlijk helderdere en preciezere vormen aangenomen dan hoe mijn werkelijke gestalte eruitzag. Mijn schaduw was echter dan mijn bestaan geworden. Zouden die straatventer, de slager, Nandjoen (zijn voedster, tevens de moeder van zijn vrouw, die ook zijn nicht was, AdW) en die slet van een vrouw van mij soms allemaal schaduwen van mij zijn; schaduwen waartussen ik gevangenzat? Ik voelde me op dit moment een nachtuil, maar het klaaglijke geluid dat ik had willen maken bleef in mijn keel steken en spuugde ik uit in de vorm van klonters bloed. Misschien lijden nachtuilen aan een of andere ziekte, waardoor ze net zoals ik denken. Ja, mijn schaduw op de muur had nu precies de vorm van een uil aangenomen, die voorovergebogen nauwlettend meelas wat ik schreef.'

En dan treft me wéér zo'n prachtige zin, óók een kernzin: 

'Zachtjes begon de dood zijn melodie te neuriën, zich steeds herhalend als een stotteraard die elk woord opnieuw moet zeggen en die, zodra hij een bepaald gezegde helemaal heeft afgemaakt, meteen weer van voren af aan begint. De dood neuriede zijn melodie, die zich als een zaag klaaglijk jankend in mijn lichaam kerfde, en volume toenam en toen abrupt tot zwijgen kwam.'

Ook De Groene geeft een verhelderend, mooi artikel. Met nog enige achtergrondinformatie over Hedayat. 

Filmpje over wat precies Kafka-esk is. 

Hedayat zei dat hij beïnvloed was door Kafka, en schreef ook over hem. 

Het geeft zijdelings ook informatie over Hedayat, in het bijzonder over zijn gevoel niet op zijn plaats te zijn in de wereld, zijn angsten en de absurditeit van het leven.