Aflevering 4: Duiken met bewuste octopussen.
Geïnterviewde is Peter Godfrey-Smith
Peter Godfrey-Smith, wetenschapsfilosoof, geboren 1965
Schreef in 2016 het boek Other Minds, vertaald als Buitengewoon Bewustzijn, dat ging over bewustzijn bij octopussen.
.jpg){kind=spacer}
Delen van zijn ervaringen komen terug in de podcast. Zo vertelt hij van zijn ervaringen als duiker. Bewustzijn, zeg hij, is veel wijder verspreid dan wij tot voor kort aannamen, Dat een hond bewustzijn had konden we nog wel aannemen, maar een inktvis? Hij verhaalt dat hij zag hoe de dieren reageerden op hem.
Ook andere voorbeelden haalt hij aan, bij voorbeeld van de cuddlefish, die van kleur kan verschieten. 
Rainbow cuddlefish. Ik heb deze soort gekozen omdat Godfrey-Smith Australiër is, en de vis daar voorkomt. De kleuren zijn hier zo mooi zichtbaar.
Volgens de onderzoeker doet de vis dat opzettelijk, bewust: hij kon merken dat het dier opmerkte als hij hem benaderde. De vis was behoedzaam.
Boek: Metazoa
Ondertitel: Het dierenrijk en de evolutie van het bewustzijn
Het leek me raadzaam iets meer te weten te komen van wat Godfrey-Smith geschreven had. Een mooie indruk kreeg ik uit de recensie van de Volkskrant, van 8 januari 2021 van Marjan Slob, waaruit ik hier citeer:
"BOEKRECENSIEMETAZOA
Metazoa is een spannend en vermakelijk boek, dat je verwondering over het leven wekt ★★★★★Hoe kan leven ontstaan? En wat hebben wij gemeen met primitieve zeedieren? De antwoorden van wetenschapsfilosoof Peter Godfrey-Smith zijn leerzaam, spannend en vermakelijk.
Soms raak ik bevangen door een biologische duizeling. Dan denk ik: hoe is het mogelijk? Hoe kan het dat mijn lichaam, dat in feite niets anders is dan een klontje materie in de ruimte, kan proeven, denken, voelen, dromen? Hoe moet ik het me voorstellen dat materie zichzelf ervaart? Precies dit wonder doet zich voor in mij, in andere mensen en in nog veel meer diersoorten.
Wie zich door deze vraag laat aanraken, kan zijn hart ophalen aan Metazoa (‘dierenrijk’) van Peter Godfrey-Smith. De Australische wetenschapsfilosoof, bekend van zijn boek Buitengewoon bewustzijn, waarin hij de mentale vermogens van octopussen belichtte, stelt zich in Metazoa ten doel om te schetsen hoe cognitie in de loop van de evolutie zou kunnen zijn ontstaan. Daartoe duikt hij de zee in. Waar nu sponzentuinen en anemonenbedden vibreren, zijn honderden miljoenen jaren geleden de eerste zenuwstelsels gevormd. Verderop in zijn boek kruipt Godfrey-Smith ook nog het land op om te verkennen wat direct zonlicht met leven doet, maar hij wijst vooral op de continuïteit tussen levensvormen. (cursivering van mij, AdW) ‘Wij dragen de zee nog in al onze cellen’, heet dat in zijn effectieve proza.
Om te begrijpen hoe een dier aan kenvermogen komt, onderzoekt Godfrey-Smith eerst de vraag wat een klontje materie eigenlijk levend maakt. Dat ligt niet aan het spul zelf; levende materie bevat geen speciale elementen en wordt ook niet geregeerd door andere natuurwetten. Een organisme is levend doordat het op een bepaalde manier is georganiseerd. Zoiets simpels als een cel leeft doordat het voortdurend stoffen uitwisselt met de omgeving, dus met wat het zelf niet is. Waar leven is, is een ‘binnen’ en een ‘buiten’. Ondertussen is het in de cel zelf een en al elektrische turbulentie. Om als eenheid te kunnen voortbestaan, moet een cel daarin enig ritme, enige pulsering zien aan te brengen. Leven draait dus om ritme, om het aanhouden van de eigen frequentie ten opzichte van de buitenwereld – tot het je daartoe aan energie ontbreekt. Dan val je uiteen.
Voedsel zoeken
Een heel vroeg, heel simpel dier ontstond misschien op het moment dat een klontje cellen zich hol trok om voorbijstromend voedsel heen. Zo kon die celklomp voedsel bij zich houden en er spijsverteringsenzymen op loslaten, voordat het eten wegdreef. Ziehier het model van de oermaag. En stel nu eens dat dit klompje cellen de elektrische pulsen in zijn lijf zodanig weet te organiseren dat het zich kan voortstuwen. Dan kan het gericht voedsel zoeken, wat een enorm voordeel biedt ten opzichte van levensvormen die moeten afwachten tot iets hun holte in drijft. En wat nu als je niet langer op zoek hoeft naar proteïnerijke kadavers, omdat het je lukt nog levend voedsel te pakken te krijgen? Wat een concurrentievoordeel als je het eten al voor de bek van je concurrenten weg kunt snaaien voordat het dood op de zeebodem ligt!
Een dier dat doelgericht zoekt wat het nodig heeft om in leven te blijven, moet informatie uit zijn omgeving kunnen interpreteren en vertoont dus een vorm van cognitie. Het zal ook een basaal lichaamsbesef moeten hebben. Zo’n klompje cellen moet bijvoorbeeld snappen dat het niet de wereld is die beweegt als het zijn kop draait.
Godfrey-Smith maakt tot in behoorlijk detail inzichtelijk hoe de evolutie van cognitie zich stapje voor stapje zou kunnen hebben voltrekken, en dat is een enorme verdienste. Metazoa is ook een spannend filosofieboek, dat het klassieke vraagstuk van de verhouding tussen lichaam en geest met open vizier tegemoet treedt. In een wereldbeeld als dat van Godfrey-Smith is de geest, bewustzijn, (zelf)ervaring – of hoe je het ook noemen wilt – een lichamelijk verschijnsel. En ho! Pas op dat de oude religieuze, antropocentrische taal van de ziel je nu niet in de weg gaat zitten. De geest is zelfs geen product van biologische processen. Vergelijk de geest liever met honger. Honger ‘is’ nergens, het is geen apart ding. Honger is simpelweg een hoedanigheid van het lichaam in een bepaalde interne toestand. Probeer de geest ook zo te zien. Dan kun je je eigen bestaan begrijpen zonder de natuurwetten te hoeven tarten.
(.....).webp)
Soms raak ik bevangen door een biologische duizeling. Dan denk ik: hoe is het mogelijk? Hoe kan het dat mijn lichaam, dat in feite niets anders is dan een klontje materie in de ruimte, kan proeven, denken, voelen, dromen? Hoe moet ik het me voorstellen dat materie zichzelf ervaart? Precies dit wonder doet zich voor in mij, in andere mensen en in nog veel meer diersoorten.
Wie zich door deze vraag laat aanraken, kan zijn hart ophalen aan Metazoa (‘dierenrijk’) van Peter Godfrey-Smith. De Australische wetenschapsfilosoof, bekend van zijn boek Buitengewoon bewustzijn, waarin hij de mentale vermogens van octopussen belichtte, stelt zich in Metazoa ten doel om te schetsen hoe cognitie in de loop van de evolutie zou kunnen zijn ontstaan. Daartoe duikt hij de zee in. Waar nu sponzentuinen en anemonenbedden vibreren, zijn honderden miljoenen jaren geleden de eerste zenuwstelsels gevormd. Verderop in zijn boek kruipt Godfrey-Smith ook nog het land op om te verkennen wat direct zonlicht met leven doet, maar hij wijst vooral op de continuïteit tussen levensvormen. (cursivering van mij, AdW) ‘Wij dragen de zee nog in al onze cellen’, heet dat in zijn effectieve proza.
Om te begrijpen hoe een dier aan kenvermogen komt, onderzoekt Godfrey-Smith eerst de vraag wat een klontje materie eigenlijk levend maakt. Dat ligt niet aan het spul zelf; levende materie bevat geen speciale elementen en wordt ook niet geregeerd door andere natuurwetten. Een organisme is levend doordat het op een bepaalde manier is georganiseerd. Zoiets simpels als een cel leeft doordat het voortdurend stoffen uitwisselt met de omgeving, dus met wat het zelf niet is. Waar leven is, is een ‘binnen’ en een ‘buiten’. Ondertussen is het in de cel zelf een en al elektrische turbulentie. Om als eenheid te kunnen voortbestaan, moet een cel daarin enig ritme, enige pulsering zien aan te brengen. Leven draait dus om ritme, om het aanhouden van de eigen frequentie ten opzichte van de buitenwereld – tot het je daartoe aan energie ontbreekt. Dan val je uiteen.
Voedsel zoeken
Een heel vroeg, heel simpel dier ontstond misschien op het moment dat een klontje cellen zich hol trok om voorbijstromend voedsel heen. Zo kon die celklomp voedsel bij zich houden en er spijsverteringsenzymen op loslaten, voordat het eten wegdreef. Ziehier het model van de oermaag. En stel nu eens dat dit klompje cellen de elektrische pulsen in zijn lijf zodanig weet te organiseren dat het zich kan voortstuwen. Dan kan het gericht voedsel zoeken, wat een enorm voordeel biedt ten opzichte van levensvormen die moeten afwachten tot iets hun holte in drijft. En wat nu als je niet langer op zoek hoeft naar proteïnerijke kadavers, omdat het je lukt nog levend voedsel te pakken te krijgen? Wat een concurrentievoordeel als je het eten al voor de bek van je concurrenten weg kunt snaaien voordat het dood op de zeebodem ligt!
Een dier dat doelgericht zoekt wat het nodig heeft om in leven te blijven, moet informatie uit zijn omgeving kunnen interpreteren en vertoont dus een vorm van cognitie. Het zal ook een basaal lichaamsbesef moeten hebben. Zo’n klompje cellen moet bijvoorbeeld snappen dat het niet de wereld is die beweegt als het zijn kop draait.
Godfrey-Smith maakt tot in behoorlijk detail inzichtelijk hoe de evolutie van cognitie zich stapje voor stapje zou kunnen hebben voltrekken, en dat is een enorme verdienste. Metazoa is ook een spannend filosofieboek, dat het klassieke vraagstuk van de verhouding tussen lichaam en geest met open vizier tegemoet treedt. In een wereldbeeld als dat van Godfrey-Smith is de geest, bewustzijn, (zelf)ervaring – of hoe je het ook noemen wilt – een lichamelijk verschijnsel. En ho! Pas op dat de oude religieuze, antropocentrische taal van de ziel je nu niet in de weg gaat zitten. De geest is zelfs geen product van biologische processen. Vergelijk de geest liever met honger. Honger ‘is’ nergens, het is geen apart ding. Honger is simpelweg een hoedanigheid van het lichaam in een bepaalde interne toestand. Probeer de geest ook zo te zien. Dan kun je je eigen bestaan begrijpen zonder de natuurwetten te hoeven tarten.
(.....)
.webp)
Marjan Slob, filosoof.
Beeld Werry Crone
"In zijn lenige Metazoa laat Godfrey-Smith zien dat leven draait om interne organisatie, en dus van meet af aan een rudimentair gevoel van binnen en buiten veronderstelt. Dat gevoel kan gradueel uitgroeien tot het zelfbesef dat mensen (af en toe) toevalt. Computers hebben dat allemaal niet. Zij hoeven namelijk geen enkele moeite te doen om zich staande te houden in een natuurlijke omgeving. Als je echt iets wilt begrijpen van cognitie, vergeet dan de computer als referentiepunt – veel te plat. Kijk liever beter naar dieren, en verwonder je over het leven op aarde."
0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0
Bewustzijn zit dus heel breed in de schepping, en wordt gaandeweg steeds verder ont Er is een breeed veeld waarin er 'consciuousness of feeling' is. Ook 'felt experience', pijn. Hierover heeft Robyn Crook weer onderzoek gedaan:
Robyn Crook
I am an evolutionary biologist and behavioral neuroscientist. My lab studies the evolution and function of higher cognitive states, primarily pain. Our main animal models are cephalopods, and techniques in my lab include electrophysiology, genomics, and behavioral assays.
(Ik ben een evolutiebioloog en gedragsneurowetenschapper. Mijn laboratorium bestudeert de evolutie en functie van hogere cognitieve toestanden, voornamelijk pijn. Onze belangrijkste diermodellen zijn koppotigen en technieken in mijn laboratorium omvatten elektrofysiologie, genomica en gedragstesten.)
Of dieren ook zelfbewustzijn hebben zegt Godfrey-Smith, is met spiegels onderzocht: dieren met een stip op het voorhoofd. Chimpansees en dolfijnen namen die stip waar, maar vele andere dieren niet.
Hoe het zij: bewustzijn ontwikkelt zich voortdurend. Bewustzijn bij dieren geeft ze de 'ability to act'. De evolutie beweegt zich tussen perception en action. De gradatie verschilt enorm, maar de schaal is niet eenvoudig, ze is multidimensionaal. Hier is de een rijker, daar de ander. Er is een zenuwstelsel nodig voor bewustzijn, dat is wel voorwaarde.
Op de vraag of Godfrey-Smith denkt dat er sprake is van materialisme, emergentie of dualisme, is de wetenschapper duidelijk: hij gelooft niet in dualisme, alleen in materialisme.
Planten zouden heel goed ook bewustzijn kunnen hebben, omdat ze ook stress ervaren, bij voorbeeld bij droogte. Maar hij onderscheidt 'experienced' en 'unexperienced' stress. Dieren ervaren het, dank zij hun nervous system.
Voor panpsychisme moet hij niets weten. Hij gelooft niet dat er ervaringen komen van een losstaand bewustzijn, God bij voorbeeld. Bewustzijn wordt geproduceerd door een complex zenuwstelsel.
Over AI is hij sceptisch: filosofisch noch psychologisch is er hardware te programmeren tot bewustzijn.
Van zeedieren kunnen wij leren dat onze plaats in het universum heel relatief is. We zijn ingebed in een groot geheel, met onderling slechts graduele verschillen in bewustzijn. En dat zou ons gedrag tegenover dieren fundamenteel moeten veranderen. Hij vindt vlees eten niet fundamenteel verkeerd, maar de bio-industrie wel.
Hij ziet geen 'mystery', zoals Jessica dat wel ziet.
© Technische Universiteit van München
Van DEZE SITE:
Planten reageren met steroïde hormonen op hittestress
Planten reageren met steroïde hormonen op hittestress
Hittestress kan planten ernstig aantasten. Om hun overlevingskansen te vergroten, activeren ze een hitteschokreactie. Steroïde hormonen dragen bij aan de hittestressweerstand van planten, blijkt uit onderzoek van de Technische Universiteit München (TUM).
04-januari 2022.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten