NRC Podcast, Future Affairs.
Michiel van Elk is Universitair Docent bij de afdeling Cognitieve Psychologie van het Instituut Psychologie. te Leiden.
Publiceerde dit boek in 2019.
In deze derde podcast in de serie Het Mysterie van Bewustzijn komt Michiel van Elk aan het woord, hij publiceerde een boek over psychedelica. Met psychedelica kun je ook mystieke ervaringen krijgen. Hoe karakteriseert Van Elk een mystieke ervaring?
Twee kenmerken noemt hij: je komt bij een mystieke ervaring tot een inzicht hoe alles in elkaar zit (1), en (2) tegelijk is dat inzicht onuitsprekelijk - paradoxaal genoeg.
Het is een totaalervaring, waarbij alles versmolten is, en je je oude zelf kwijtraakt.
Ook nu wordt weer de vraag gesteld naar wat de aard van bewustzijn precies is?
Van Elk stelt, dat je via het pad van meditatie, mentale oefeningen, visualisaties en dergelijke tot een veranderde bewustzijnstoestand kunt geraken.
Maar met psychedelica gaat het met één grote sprong. Alle 'paden van de skipiste' worden in één keer opgeschud.
Eigenlijk, stelt Van Elk, beperken onze zintuigen ons. Wat via de zintuigen de hersenen binnenkomt, is maar zeer beperkt. Met psychedelica wordt er van binnenuit ingewerkt op de hersengebieden, en die werking is veel intenser.
Door psychedelica te gebruiken heeft hij zelf ook ooit een mystieke ervaring gehad van eenwording; hij voelde zich toen ook onderdeel van, één met het al. 
The golden teachter: Psylocibine.
Dat woord gebruikte hij ook, het is een soort truffel.
In zijn boek beschrijft hij mystieke ervaringen trouwens als een continuum: ze kunnen van heel licht tot zeer intens lopen. Zelf ervoer hij bij bergwandelingen soms ook een gevoel van eenheid. Maar complete eenheid is toch iets anders. 'Er is méér, en ik ben ermee verbonden.'
Hij beschrijft een trip in een natuurtempel, met magische truffels. Er werden klankschalen gebruikt, en toen de truffels begonnen te werken nam het geluid bezit van hem. Alles was klankschaal, overheersend. 
Klankschalen.
Daarna werd het een lange nacht van muziek, waarbij er als vanzelf beweging ontstond, een kosmische dans, met stralen door de lucht vanuit zijn armen.
Daarna weer werd hij introspectief, wat is belangrijk in het leven? Compassievol, emotioneel.
Als wetenschapper hield hij zich toch vooral bezig met de vraag wat er in het brein gebeurde. Het voorspellende brein, daarvoor zijn modellen; dat is voor hem ook de basis van zijn denken. Want of er mogelijk 'een hogere werkelijkheid' is, dat ligt volgens van Elk buiten het terrein van de wetenschap.
Van Elk illustreert ook 'het brein als voorspellingsmachine' aan de hand van een rubberen voet. Het brein is voor de gek te houden. Skinconductance, de rubberen voet wordt gestreeld, de mens voelt het. Onze waarneming kan dynamisch veranderen. Enfacement: nog een lastig woord dat ik niet één twee drie kan plaatsen.
Op YouTube vond ik niet de voet-, maar de rubberen hand-(illusie)
Wat zegt de wetenschap over ervaring? Normaal worden er allerlei verbindingen gelegd; bij psychedelica ontstaat er een explosie aan verbindingen. Ingesleten paden worden helemaal opgeschud.
Op de vraag of Van Elk een materialist, een emergist of een dualist is, antwoordt van Elk, dat hij 'een nederig scepticisme' aanhangt. Hij vindt dat hij een open visie heeft, maar uiteindelijk gelooft hij het meest in de emergentietheorie. Brein is zeer complex, en dynamisch. Maar het komt vooral aan op 'het vuren van neuronen. 
André van der Braak
Hoogleraar en zenleraar; verbonden aan de VU als hoogleraar Boeddhistische filosofie in dialoog met andere levensbeschouwelijke tradities. Daarnaast is hij geautoriseerd zenleraar binnen de Maha Karuna Chan traditie van Ton Lathouwers. Sinds enige tijd organiseert hij zijn eigen zen bijeenkomsten onder de naam Zen in Baarn.
De vraag komt op naar betekenis van dingen. Van Elk poneert weer een heel lastig begrip, de qualia: Qualia (enkelvoud 'quale') worden in de filosofie van de geest gedefinieerd als individuele gevallen van subjectieve, bewuste ervaring. Het zijn kwalitatieve eigenschappen van de waarneming en bewustzijn, bij voorbeeld smaak en kleur. Zie Wikipedia.
Betekenis, stelt Van Elk ook, is niet te onderzoeken. De Mindlife Organisatie probeert wetenschap en mystiek denken bij elkaar te brengen.
Overview van de Mind and Life Organisatie.
Bij toeval vond ik een filmpje van een gesprek in De Balie, waarbij Michiel van El zijn verhaal deed, samen met André van der Braak. Zie deze YouTubefilm.
André van der Braak is godsdienst- filosofiehoogleraar, zie de foto en informatie hierboven. Ooit volgde ik een HOVO-cursus bij hem over Zen.
Hij verraste me in dit gesprek, met zijn verhaal dat hij open stond voor psychedelica. Hij was ooit begonnen aan een ayahuasca ceremonie. Ik kende dat niet. Ayahuasca is een soort thee met hallicinogene werking. 
Symbool ayahuasca, heilige bloem.
Ayahuasca is een Zuid-Amerikaanse hallucinogene drank. De kleur is bruinrood en de smaak is erg bitter. Ayahuasca betekent slingerplant (liaan) van de ziel. Andere namen zijn yagé, hoasca, caapi. Een bijnaam is ‘la purga’. Dat is Spaans voor ‘zuivering’. Deze bijnaam komt omdat de gebruiker tijdens de roes vaak moet overgeven en diarree heeft. Indianenvolken uit het Amazonegebied gebruiken deze drank al eeuwenlang in religieuze rituelen. Ze zien de drank als een medicijn om bijvoorbeeld in contact te komen met andere (goddelijke) entiteiten.
Van der Braak vertelde, dat hij tijdens die ceremonie de ervaring had, dat een vogel op hem afkwam, die zijn gids wilde worden. Van der Braak ging daarop in. Sindsdien is die vogel bij hem gebleven.
Van Elk had een vergelijkbare ervaring, maar bij hem ebde de werking na enige tijd af. Hij keerde terug naar zijn wetenschappelijke opvatting dat het eigenlijk alleen maar tussen de oren zit.
Een van de mooiste zinnen die ik hoorde, was van Van der Braak. Hij beoefent een geesteswetenschap, dat is iets anders dan wat een neurofysicus doet. Voor Van der Braak gaat het vooral om het vinden van betekenis en zingeving. - Overigens is hij ayahuasca blijven gebruiken. Binnen een groep, voor hem is het groepsgebeuren belangrijk, ook bij meditatie bij voorbeeld.
Ik kreeg de indruk dat het gehoor in De Balie vooral geïnteresseerd was in de hersenaspecten van de psychedelica. 
Bruno Latour, geboren 1947.
Ik eindig met weer een heel ander perspectief dat André van der Braak voor mij opende. Hij noemde deze man, de wetenschapsfilosoof Bruno Latour. Volgens Latour zitten wij vast in modernistisch denken. We onderscheiden bij voorbeeld natuur en bovennatuur. Maar de wereld is veel rijker, er zijn allerlei manieren waarop de wereld kan bestaan. Van der Braak wil dan ook af van welke reductionistische beperking: 'mystieke ervaringen' zijn niet louter als breinactiviteit te zien, maar ook niet als louter spiritueel.
Ik wil mij verder verdiepen in Latour. Hij heeft ook veel over klimaatverandering geschreven.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten