Dangerous Liaisons, Choderlos de Laclos - 1954 (2002)

De titel van de vertaling van Adriaan Morriën bleef onvertaald. 

Ik heb dit boek gelezen in de vertaling van Adriaan Morriën; die is van 1954. In het Frans verscheen het boek voor het eerst in 1782. Het boek werd in 2002 heruitgegeven. 

Deel I

Deel II

Deel III; er zijn vier delen. 

Ik voor mij vind de vertaling fris, er vielen mij geen oubolligheden of iets dergelijks op. Dat komt ook ongetwijfeld door Choderlos de Laclos' taalgebruik zelf, dat bijzonder scherp is. Duidelijk, en onomwonden.

Niet, dat hij de seks expliciet beschrijft, maar hij windt er ook geen doekjes om als 'het'gebeurt of gebeurd is: dan is de vrouw het 'bezit' van de man; ze 'doet alles' wat hij maar wil, of ze is zelfs zwanger geraakt (Cecile Volanges). 

Ik had het boek nog niet uit, of er verscheen een nieuwe vertaling van de hand van Martin de Haan. De Haan geeft enkele voorbeelden van fouten in de vertaling van Morriën. Soit. Ik heb zelf, zoals gezegd, er geen behoefte aan gehad een betere vertaling te lezen. 

De meeste recente vertaling, Martin de Haan.

Dit plaatje stond bij de boekrecensie door Rob Schouten in de Trouw. 'Preutsjelief' is een vorm van eigentijds vertalen. (Recensie Rob Schouten, Trouw, zaterdag 9 december 2017.)

Voor degenen die het leuk vinden om de vertalingen een beetje te vergelijken verwijs ik naar de site onder de link  OVER DE VERTALING. Ik haal daar wel uit naar voren dit stukje:

Ik vind dat heel tekenend!

Hier zien we Adriaan Morriën op het boekenbal van 1972. 

Onder de link ESPACE FRANCAIS is meer informatie terug te vinden over Choderlos de Laclos. Hij leefde van 1741 tot 1803, en was een Franse generaal onder Napoleon. “Les liaisons dangereuses” uit 1782 is het enige boek van Choderlos de Laclos.
De Franse Revolutie woedde van 1789 tot 1792: de brievenroman (epistolaire roman) verscheen dus enkele jaren vóór de revolutie. Het wordt een schandaalroman genoemd, omdat de Laclos misstanden aan de orde stelde zoals die opgeld deden onder de Franse aristocratie. Hij werd om de roman aangevallen, maar verdedigde zich ermee, dat hij hem gepubliceerd had met didactische doeleinden voor ogen. Volgens mij klopt dat ook wel: met de grootste boeven (Valmont en Merteuil) loopt het slecht af. Mevrouw Tourval sterft trouwens ook, van verdriet. En zowel Ceciale Volanges als Danceny gaan in het klooster. 

Uiteraard werd het boek vergelijken met de huidige tijd: de vertaler De Haan noemde het 'het #MeToo-verhaal van enkele mannen uit de achttiende eeuw. En voegde daaraan toe: Hoewel de spin in het web wel een vrouw is, markiezin De Merteuil.

“It’s beyond my control”: die zin zegt acteur John Malkovich wel tien keer in de beroemde verfilming van “Les liaisons dangereuses” door Stephen Frears. Malkovich speelde de meedogenloze burggraaf de Valmont, die in een dodelijke weddenschap verstrikt raakte met markiezin de Merteuil, onvergetelijk geacteerd door Glenn Close. Ongeveer tegelijk kwam ook de filmversie van Milos Forman in de bioscoop, “Valmont”.
De bovengenoemde geciteerde zin komt in het boek voor in een brief, die De Merteuil aan Valmont doorgeeft; het is een dumpbrief van een ander persoon. Zonder aarzelen stuurt Valmont die brief meteen aan mevrouw De Tourvel, om zijn Markiezin te pleasen. Zo dumpt hij haar.

Martin de Haans.  Hij is bekend als vaste vertaler van de romans van Michel Houellebecq en Milan Kundera. Zijn volgende vertaalprojecten zijn brieven van oud-president Mittérrand en een nieuw deel uit het oeuvre van Marcel Proust. “Riskante relaties” van Choderlos de Laclos is uitgegeven door De Arbeiderspers.

Portret Pierre Choderlos de Laclos, 18e eeuw van Alexander Kucharsky.

Eerdere vertalingen in het Nederlands:
1954 Gevaarlijk spel met de liefde. Vertaald door Adriaan Morriën
1966 Gevaarlijke liefde. Vertaald door Renée de Jong Belinfante
1972 Gevaarlijke hartstochten. Vertaald door Frans van Oldenburg Erinke

Voor mij was de film, die ik onlangs herbekeek, aanleiding nu ook eens het boek te gaan lezen. Dit is een van de weinige voorbeelden van een film die minstens zo goed is als het boek. Alleen: het zijn andere kwaliteiten! Bij het boek heb ik genoten van de taal, van de weergave van het spel dat de aristocraten spelen. Het is heel gemeen, doortrapt. Op de achterkant van mijn boek staat: 'Een brandend boek, maar koud als ijs - Baudelaire. Dat is heel juist opgemerkt! Van de scherpzinnigheid heb ik genoten!
In de film gaat het vooral om de kwaliteit van spelen van John Malkovitch en Glenn Close. Onnavolgbaar goed, en de hele film en zijn personages zijn trouwens heel mooi aangekleed en opgemaakt. Een film die je voorgoed bijblijft.
Om nog wat plaatjes ter illustratie mee te geven, heb ik wat foto's opgezocht van een andere verfilming, namelijk die door Milos Forman. Forman is natuurlijk de man achter de prachtfilm Amadeus. Ik heb zijn versie van de Dangerous Liaisons niet gezien, maar dat komt mischien nog wel. De film verscheen één jaar na de film van Stephen Frars (met Malkovitch en Close), namelijk in 1989.

Milos Forman

Forman hier in bed met de hoofdpersonen

Burggraaf De Valmont

Trailer Valmont, film van Milos Forman

Ik geef hier nog wat verschillen tussen het boek en de film (van Stephen Frears:) In het boek krijgt de markiezin De Merteuil aan het einde de pokken, waarvan ze weliswaar geneest, maar haar gezicht raakt erdoor verminkt en ze verliest één oog. Cecile de Volanges en Danceny gaan beiden het klooster in. In het boek lezen we ook een hele gemene affaire tussen De Merteuil en de heer Prévan. Prévan wordt volkomen ten onrechte in het verderf gestort (De Merteuil heeft hem immers zelf bij zich uitgenodigd). Aan het eind wordt hij gerehabiliteerd. In de film zien we alleen Valmont aan het werk. 

Dan nog iets over het libertinisme: 

De Merteuil en Valmont zijn libertijnen, vrijgeesten, personen die volkomen vrijheid voorstaan, ook seksuele vrijheid. De Haan vond een vertaling als 'viespeuk' o.i.d. dan ook verkeerd. 

Ik weet dat nog zo net niet. 

Al staat in het woordenboek onder libertijn: (filosofie) iemand met een levensfilosofie die absolute individuele vrijheid voorstaat. Een libertijn kent geen enkele beperking in zijn vrijheid en mag dus het eigendom van anderen schenden om eigen behoeften te bevredigen.