Studiebol: Het valse gewicht: de geschiedenis van een ijkmeester; Joseph Roth, 1937

Nederlandse uitgave.

Dit was weer een Joseph Roth naar mijn hart, af en toe weer schateren van de lach om de gevonden beelden (De klerk is erg blond, 'ronduit ophitsend blond.'). Een indrukwekkende hoofdpersoon met een triest lot.
De geschiedenis speelt zich af in het district Zlotogrod, hoofdpersoon is ijkmeester Anselm Eibenschütz.

Oostenrijk-Hongarije, 1906. Zlotogrod ligt in Galicië, aan de verre oostgrens van het Habsburgse Rijk.

Eibenschütz was eigenlijk soldaat, maar heeft terwille van zijn vrouw een baan buiten het leger gezocht en gevonden. Hij is ijkmeester geworden, maar niemand vindt dat prettig. Ze zijn het daar niet gewend, in Zlotogrod:

'Er waren alleen nog weegschalen. Alleen nog weegschalen waren er. Stoffen werden met de arm gdmeten, en iedereen weet dat een mannenarm, van de gebalde vuist tot aan de elleboog, één el meet, niet meer en niet minder. Iedereen wist verder, dat een zilveren kandelaar één pond en twintig gram woog, en een kandelaar van messing ongeveer twee pond. Ja, in die streek waren veel mensen die helemaal geen vertrouwen hadden in wegen en in meten. Ze wogen in de hand, en ze maten met het oog.'

Vertalingen

Eibenschütz is juist heel secuur en gewetensvol, en dat maakt hem ongeliefd. en eenzaam: 'Hij was heel eenzaam, de ijkmeester Anselm Eibenschütz. Overdag en 's nachts was hij eenzaam.' Dergelijke herhalingen vielen me een paar keer op in dit boek.

Hij beseft dat hij niet meer van zijn vrouw houdt, zijn vrouw Regina, die meestal bezig is met een 'gifgroen breiwerkje.'

Zij begint een relatie met de klerk Josef Nowak; Anselm hoort dit via een anoniem briefje, wat later blijkt van Leibusch Jadlowker afkomstig te zijn. Jadlowker is de eigenaar van het grenscafé in het nabije dorp Szwaby. Hij is de aanstichter van alle misdaden in die streek, hij zou ook ooit iemand doodgeslagen hebben met een suikerbrood. Hij doet in mensenhandel, Russische deserteurs. Zijn handlanger Kapturak doet in Duitse deserteurs.

Eibenschütz doet zijn werk onder de bescherming van de bewapende wachtmeester Slama.

Met een foto uit de film; Eibenschütz en zijn wachtmeester.

Regina begint na een periode van kilte weer aanhalig te doen tegen Eibenschütz, omdat ze zwanger is van Nowak. Eibenschütz laat weten dat hij precies weet hoe het zit. Zij gaat in de keuken huizen. Eibenschütz hoort het kind voortdurend krijsen.

Zo eenzaam als hij is. Hij wordt verliefd op de zigeunerin Euphemia Nikitsch, in het grenscafé.

Dit moet Euphemia wel zijn.

De cholera breekt uit, als de dooi in een bepaalde winter te vroeg inzet. Mensen sterven bij bosjes, ook het kind van Regina en Nowak, en Regina zelf. Eibenschütz zorgt dat Jadlowker gevangen wordt gezet.

Eibenschütz beleeft een korte, gelukkige periode met Euphemia, maar na de zomer keert haar minnaar Sameschkin terug. Sameschkin leeft van de verkoop van gepofte kastanjes. Eibenschütz is weer zeer verdrietig en eenzaam en raakt aan de drank.

Omslag met drankflessen.

Jadlowker komt vrij en zweert Eibenschütz te vermoorden. Met de hulp van Kapturak lukt hem dat, hij slaat hem dood met een steen.

Een goede recensie staat hier, in de Volkskrant.

Er zijn oude bekenden in het boek : Sipolje, het leger, de brandewijn van 90%, de knecht met de naam Onufrij, Zie De Radetzkymars van dezelfde auteur.

Hier de ijkmeester als vat vol weeg- en meetinstrumenten, tegenover een wulpse vrouw.

IJken

In 1971 is het boek verfilmd.

De titel plaatste mij nog wel even voor een raadsel: de ijkmeester moet maten en gewichten ijken, in een streek waar iedereen corrupt is. Wie of wat het valse gewicht is weet ik niet. Hij zelf valt helemaal uit de toon, en is daardoor ook zo eenzaam. Hij ging zijn lot daar tegemoet, daar bij de rivier de Struminka, in het vreselijke koude landschap, zo voorvoelde hij. En inderdaad, hij werd vermoord.