Ook Oekraïne werd in de groep besproken, met het boek Grensland, van Marc Jansen.
Laura Starink is Slaviste, ze heeft bijna dertig jaar gewerkt voor het NRC-Handelsblad.
In dit essay, dat ze schreef naar aanleiding van de volksraadpleging van aanstaande woensdag, geeft ze een heel goed inzicht in de geschiedenis van het land, en van de huidige situatie.
Het heeft mij erg geholpen mijn standpunt te bepalen.
Eerst nog even een omweggetje:
Enkele zondagen geleden was bij Buitenhof Richard Sakwa.
Sakwa, Professor Russische en Europese politiek, Universiteit van Kent.
Sakwa vertelde dat hij 'nee' zou stemmen bij dit referendum, omdat hij vond dat het hele vraagstuk ingekaderd zou moeten zijn in het vredesvraagstuk met Rusland.
Ik vond dit dermate verhelderend dat ik even dacht, dat ik dit standpunt van Sakwa over ging nemen.
Toch heeft het boekje van Starink mij weer wat later overgehaald naar het kamp van de ja-stemmers.
Ik beluisterde om te beginnen een radio-uitzending van de VPRO, een interview met Starink, meer hierover hier: Pieter van der Wielen interviewt Starink.
Het eerste dat me opviel, en waarmee ik instemde, was dat het idioot was een referendum te houden over een onderwerp dat veel te complex is voor de gewone burger. Hoe kan die zich daar een mening over vormen?
Ter illustratie van deze stelling geef ik onderstaand kaartje weer, waarin staat hoe Nederland zich verhoudt tot de rest van Europa qua stemgedrag ten opzichte van het Ratificatieverdrag:
Wat een rare verhouding!
Ik keer terug de opvattingen van Starink, zoals weergegeven in zowel interview als het boekje.
Rusland ontleent rechten aan de Oekraïne op grond van het huwelijk van Vladimir de Wijze in 988 in Kiev. Toen kerstende hij het volk, en zo zou hij de stichter zijn van Kiev-Roes: een vroegmiddeleeuwse voorloper van het Russische rijk. Kiev is ouder dan Moskou.
Een onafhankelijk Oekraïne is nooit erkend door Poetin, kijk maar naar de annexatie van de Krim. Het was schokkend dat Poetin de grenzen niet respecteerde. Poetins argument was dat Chroestjov in 1954 de Krim ten onrechte aan Oekraïne had gegeven. En hij beweerde dat er een genocide dreigde voor de in Oost-Oekraïne wonende Russen....
Viktor Janoekovitsj, verdreven president.
Over het Associatieverdrag zijn al sinds 2007 onderhandelingen gaande. Aan zo'n verdrag is niet zo veel bijzonders, ook Servië heeft er een met Europa, en dat handelt nog wel steeds met Rusland.
Maar hier met Oekraïne liep het mis. Ter elfder ure kwam er vanuit Rusland een enorme druk op premier Janoekovitsj. Deze man was pro-Russisch, maar koos toch vóór het Associatieverdrag. De president haalde bakzeil, en vele duizenden demonstreerden op het Majdanplein. Euromajdan was geboren. De opstand ging gepaard met bloedvergieten. Janoekovitsj vluchtte.
In de Donbas, het industriële kolen- en staalgebied rondom Donetsjk en Loegansk, kwam de bevolking in 2014 gewapenderhand in opstand tegen het gezag in Kiev.
Hier kun je de Donbass en de Krim goed in verhouding zien ten opzichte van andere landen in Oost-Europa.
De top in Donetsk was van meet af aan Russisch, Starink noemt met name Strelkov. Deze voerde een schrikbewind. Maar hij werd in Rusland met zijn medestrijders verheerlijkt als verdediger van de Roeski Mir, de Russische wereld. Rusland en de rebellen wilden Oekraïne opbreken, de oorlog laaide fel op.
Igor Strelkov
Na het neerhalen van de MH17 verving Rusland deze rebellen door lokale mensen. Het gebied kwam in de greep van rivaliserende bendes die plunderden, kidnapten, verkrachtten.
Het Oekraïense leger had intussen steun gekregen van enkele tientallen vrijwilligersbataljons.
Ze omsingelden Donetsjk en Loegansk, waarna de Russen ingrepen. Er zijn inmiddels aan beide kanten veel doden gevallen. Moeders van Russische soldaten trokken de grens over om hun gedode zonen te zoeken en mee te nemen om in Rusland te begraven.
De Russische opmars kwam tot stand bij Marioepol. President Porosjenko begreep dat hij niet winnen kon van de Russen en sloot de wapenstilstand van Minsk (Wit-Rusland), 2014.
Petro Prosjenko, 'one of the boys'.
In 2015 keerde het tij, en besloot Rusland dat Donbas deel van Oekraïne moet blijven. Maar ze zijn intussen toch bezig geweest aldaar een hele organisatiestructuur op te zetten, waarbij ze zich al 50 staatsmijnen hebben toegeëigend. Veel bedrijven zijn met apparatuur en al naar Rusland overgebracht. Grote fabrieken van de oligarchen zijn ongemoeid gelaten. Er zijn dan wel niet zo veel militairen meer, optreden kunnen de Russen er wel en wel zeer doeltreffend. Men spreekt van een planmatige economische aanval op de economie van het land.Op 1 januari 2016 is het eerste deel van het verdrag in werking getreden, dat vrijhandel mogelijk maakt tussen Europa en Oekraïne. Sindsdien is er een boycot van Oekraïne door Rusland.
Buiten dat zou Oekraïne wel eens een voorbeeld van democratisering kunnen worden voor Rusland zelf, daar zit Poetin ook niet op te wachten.
Voor de Oekraïne staat er veel op het spel: een moeizame weg naar modernisering en democratisering. Zijn ze alleen afhankelijk van Rusland, dan verzinken ze in hetzelfde moeras als Rusland zelf.
Verkhovna Rada, gebouw van het Parlement in Kiev. In het westen beroemd om zijn vechtpartijen, maar er wordt toch gewerkt aan de democratie, volgens Starink.
De vraag is ook, waarom wij iets moeten zeggen over dit verdrag, of het niet aan de Oekraïeners zelf is. Dit te meer omdat er al jarenlang hard aan is gewerkt. Rusland heeft zich bovendien in diskrediet gebracht, denk aan de mensenrechten.
Dan over de corruptie:
Oekraïne scoort hoog op de ranglijst van corrupte landen, net als Rusland trouwens. Het stamt uit de tijd van de Sovjet-Unie, maar werd erger bij de afschaffing van het IJzeren gordijn. Het Oosten van Europa moest overstappen naar de vrije handelseconomie, waar niemand verstand van had. Behalve een paar sluweriken.
Helaas is Porosjenko (ik geloof aweer de tweede opvolger na Janoekovitsj) ook one of the boys. Zo blijft iedereen in Oekraïne als vanouds zijn eigen belangen nastreven.
Sinds 2015 ligt er onder druk van Amerika en Europa een zware hervormingsagenda op tafel in Kiev. Een grote IMF-lening brengt nu eenmaal verplichtingen met zich mee.
Om de corruptie in Oekraïne echt aan te pakken moet het een rechtsstaat worden. Dan moeten het Openbaar Ministerie en de rechterlijke macht niet meer omkoopbaar zijn.
Micheil Saakasjnili ging de corruptie in Odessa te lijf. Hij omringde zich met jonge Oekraïeners die in het buitenland zijn opgeleid, Aan Saakasjvili zelf ontbrak helaas de macht om de augiasstal schoon te vegen.
Waar schuilt het grootste gevaar, in of buiten Oekraïne?
In allebei. Rusland kon greep krijgen op het land omdat ze het gemakkelijk kapot konden maken. Als de Oekraïeners een voorbeeld hadden kunnen zijn voor Rusland, met een eerlijke, vrije markt, een open samenleving, democratie en een rechtsstaat, dan zouden ze dat in eigen land (Rusland) óók willen.
Vladimir Poetin
Hoe werkt die corruptie?
Door bijvoorbeeld afpersing door de fiscus; er is veel ondoorzichtige regelgeving op dit gebied.
Daar wordt nu paal en perk aan gesteld. (Bijvoorbeeld geen steekpenningen meer bij de afdracht van btw). De belastingdienst was dus een vehikel voor zelfverrijking, in alle Sovjetstaten.
De oligarchen het land uitjagen is geen optie om de situatie te verbeteren, Europa eist juist bescherming van privé-bezit. De oligarchen moeten leren te leven volgens de regels.
Helaas floreert veel zwendel van Oekraïense oligarchen dankzij Nederlandse belastingconstructies. 'Bedrijven van de verjaagde president Janoekovitsj staan ingeschreven op de Amsterdamse Zuidas.'
De schrijfster
Burgers zelf houden druk op de gewantrouwde overheid. Er is een grote actiebereidheid én een groot verantwoordelijkheidsgevoel. Starink somt een aantal voorbeelden op, bijvoorbeeld De Zwarte Tulp, die vermiste soldaten opspoorde. De oorlog leidt tot solidariteit.
Er zijn ook non-gouvernementele organisaties, die bijvoorbeeld onderzoeksjournalistiek bedrijven.
Zo is er de werkgroep Reanimatiepakket van Hervormingen, financieel gesteund door Europa. Een netwerk van professionals die zijn ingeschakeld bij het opstellen van nieuwe wetsvoorstellen voor het Oekraïense parlement
De juridische hervorming is daar een belangrijk onderdeel van. Het is een lastige weg, omdat over bijna iedereen wel kompromat bestaat, belastende informatie. Lustratiewetten (zuiveringswetten) zijn bedoeld om politiek onbetrouwbare ambtenaren te ontslaan.
Een succes is bijvoorbeeld, dat er een publieke tv-zender is die niet afhankelijk is van oligarchen.
Nieuwe brief van 500 Hryvnia, dat 16 april a.s. wordt ingevoerd.
In Odessa zitten de burgers ook niet meer te wachten tot de overheid hun problemen oplost. Er woedde daar een brand in het Vakbondshuis, in 2014, bij een strijd tussen Majdanners en Anti-Majdanners. Er is een onderzoeksgroep gekomen met vertegenwoordiging uit beide kampen. Het had weer een aanleiding kunnen zijn voor de Russen om in te grijpen, maar gelukkig gebeurde dat niet. Uit het onderzoek bleek dat het een ongelukkige samenloop van omstandigheden ging. De balans is nu ook definitief doorgeslagen: het Russisch-talige Odessa wil niet bij Rusland horen.
Het bataljon Azov heeft een jaar lang de haven van Marioepol verdedigd. Opnieuw een voorbeeld van patriottisme, of burgeractie. Zo waren er tientallen vrijwilligersbataljons die het leger tegen de rebellen en de Russen te hulp schoten.
Aan beide kanten werden oorlogsmisdaden gepleegd.
Rusland stelt geen vervolging in tegen de daders aan hún kant. Aan de andere kant gebeurt er ook niet veel, met uitzondering van Hromadske-tv, die wel probeert te kijken naar wandaden aan eigen kant.
Hromadske tv
Azov-bataljon; vecht aan Oekraïense kant.
Zo zijn de vrijwilligersbataljons zowel een steun voor het leger, als een disciplinair probleem voor de regering in Kiev. De westerse media focussen op het neonazi-gehalte van de vrijwilligersbataljons. De vele Joden in het land lijken zich niet druk te maken om dat extreem-rechts.
Leider van de Rechtse Sector is Dmitro Jarosj, 'de baarlijke duivel', inmiddels lid van het Oekraïense parlement.
Dimitri Jarosj, inmiddels weer terug in het veld, las ik.
Starink interviewt hem en vraagt naar de rapporten van Amnesty over misdrijven van de Rechtse Sector. Hij betoogt dat ze wél de Russische bezetter verdreven hebben. De rest is 'kinderziekte' geweest.
De Rechtse Sector heeft ook de Gaypride aangevallen.
Inmiddels is Jarosj weg, wat wordt uitgelegd als het einde van de Rechtse Sector.
De vrijwilligers hebben hun werk verricht in het oosten, met alle positieve en negatieve kanten van dien. Een miltaire bedreiging voor Kiev zijn ze niet geworden.
De Tweede Wereldoorlog speelde een belangrijke rol in het conflict tussen Oekraïne, het Westen en Rusland.
Veel ervan is beschreven door Timothy Snijder in Bloedlanden.
Rusland eigent zich op grond van WO-II de term anti-fascistisch toe. de coupplegers als fascistisch.
Rusland heeft gezworen de rechten van de 7 miljoen Russn in Oekraïne te beschermen. De 'Roesski Mir', de Russische wereld, met die wortels tot 988. Rusland heeft in WO-II een overwinning behaald op de Duitsers.
Maar dat betekent niet dat ze zelf zo leuk zijn geweest voor Oekraïne. Starink haalt de Holodomor aan, de verhongering van de Oekraïeners door de Stalinpolitiek.
Ook schrijft de Oekraïne zijn eigen geschiedenis. Zo hebben twee groeperingen, de OOeN en de OePA - die ongetwijfeld ook oorlogsmisdaden hebben gepleegd - geholpen het land onafhankelijkheid te brengen. De eerste groep was de veteranengroep van Bandera, een groep van Oekraiense nationalisten. Zij zien hun werk in het kader van de-kolonisering.
Er is een Pools-Oekraïense commissie in het leven geroepen om de etnische zuivering van Polen op te helderen. Zo kan er wel met de Polen samengewerkt worden (ondanks onderlinge spanningen), helaas niet met de Russen.
Ook anti-Joodse progroms zijn er uitgevoerd in 1941 door Oekraïners, maar die werden wel geprovoceerd door de Duitsers. Die wilden sowieso van de 'judeo-bolsjewieken' af.
Zou nu wel kunnen lukken wat in 2004, bij de Oranje-revolutie, mislukte?
Enige postieve punten:
Jonge, goed opgeleide mensen krijgen toegang tet regeringskringen;
Vanaf 1 april is de publieke aanbesteding (altijd voorheen een bron van corruptie, met de talloze ambtenaren en een hele papierwinkel) digitaal te volgen. Weg met de schimmige transacties op papier.
Oekraïne werd gedwongen door de handelsboycot elders olie en gas te zoeken. Het aandeel Russische olie en gas is teruggedrongen tot 30%. Er zijn programma's ontwikkeld om zuiniger om te springen met energie. De energiewetgeving is geliberaliseerd, om Europese gashandelaren te interesseren voor de Oekraïense markt.
Ten slotte geeft Starink een stemadvies.
Niemand weet wat er gebeurt als Nederland nee stemt. Voor Nederland levert een nee-stem hooguit imago-schade op, maar voor Oekraïne is herroeping van het verdrag desastreus.
Anders dan het nee-kamp suggereert, wil de overgrote meerderheid van Oekraïne niet meer bij Rusland horen. Het was de tweede keer in tien jaar (eerst: Oranjerevolutie, als tweede: Majdan) dat Oekraïne probeerde een Europese koers te kiezen, als zelfstandig land heeft het daar ook alle recht toe.
Een nee-stem is een stem voor behoud van de corrupte status quo in Oekraïne.
Oekraïne als instabiele vazalstaat van Poetin is een enorm veiligheidsrisico voor Europa. [ NB: zie p. 110-111 van het boek. Met name hierover schreef en sprak Richard Sakwa, die tot een tegengestelde mening komt over het referendum.]
Als de hervormingen mislukken, dan is de toekomst van Oekraïne net zo somber als het er nu uitziet op de Krim: daar zijn de banken ingestort, het toerisme is dood en alle zakenlui vertrekken.
Pagina uit het boek
Boek
Even een luchtige kijk erop, Arjen Lubach. Niks inhoudelijks.
Het is nog van belang de naam van Stepan Bandera te noemen. Bandera (1909-1959)is een omstreden Oekraïense volksheld. Enerzijds heeft hij veel voor de onafhankelijkheid van Oekraïne gedaan, anderzijds wordt hij verantwoordelijk geacht voor de massamoord op Poolse ethnische Joden. Hij werd vermoord door de KGB. Bij het herschrijven van de geschiedenis wordt hij nu weer als een held gezien. Dat bevalt Rusland natuurlijk ook niet.
BeantwoordenVerwijderen