Erasmus, Stine Jensen, over Moed

Moed - fortitudo - is een van de vier kardinale deugden. De andere zijn: verstandigheid, rechtvaardigheid en matigheid. Ze worden vaak uitgebreid tot 7 stuks, te weten met fides, spes, caritas - geloof, hoop en liefde.
Stine Jensen is de volgende in de rij van sprekers over Erasmus, haar thema is Moed. 'Durf te springen', heet het artikel in Trouw in deze reeks, van zaterdag 9 april.

Terminus hier afgebeeld als grenssteen, wijkt ook voor niemand.

Jensen noemt Erasmus 'half moedig'. Zijn lijfspreuk was 'Ik wijk voor niemand', Concedi Nulli, wat heel durfachtig aandoet. Het is ook de spreuk voor de Nederlandse Landmacht. Maar anders dan je zou denken, slaat deze spreuk bij Erasmus niet op een/de mens, maar op de dood, de eindigheid (de Romeinse god Terminus) die wijkt voor niemand. Voor Erasmus was de leus daarom eerder een herinnering aan ons aller lot. Half-moedig vindt Jensen Erasmus vanwege zijn anti-Turkse en antisemitische sentimenten.

Stine Jensen

Erasmus verzamelde zijn hele leven lang Adagia, spreekwoorden en wijsheden, die hij zelf illustreerde. 'Edelsteentjes' noemde hij ze. Een zo'n adagium luidde: 'Ik slaap niet voor iedereen', en deze gaat wel over moed: het gaat over het type mens dat niet ieders knecht wil zijn.
Jensen zelf vindt de suffragettes moedig, Germaine Greer, de jonge soldaten aan het eind van de Tweede Wereldoorlog die ons kwamen bevrijden van de Duitsers. Of zangers en schrijvers die anders durven te zijn, Jensen noemt onder anderen Alice Munro.
Jensen vindt de spreuk 'Ik wijk voor niemand' op avontuurlijkheid wijzen. Mannelijk doorzettingsvermogen. maar het kan ook vaak op koppigheid duiden, Thymos, trots, eer, strijdlust. Die kan zowel naar 'het lagere als naar het hogere deel' van de ziel gaan.

Michel Foucault, 1926-1984, Frans filosoof.

Zij zelf opteert voor de visie van Michel Foucault, zoals geformuleerd in de collegereeks 'De Moed tot waarheid (1984): de moedige is de parrhêsiast: de vrijmoedige waarheidsspreker. Die neemt altijd een risico.
Het gaat hier niet om de twitteraar die er van alles gemakkelijk uitflapt, of andere babbelaars in onze kletscultuur. 'Moed is niet hetzelfde als geen angst hebben, maar het vermogen om de angst aan te gaan', zei burgemeester Eberhard van der Laan. Je moet contact hebben met jezelf, en daarvoor heb je een waarheidsspreker nodig in je omgeving.
Soms moet je wankelmoedig durven zijn: de moed om te durven twijfelen.
Als voorbeeld van een moedige filosoof noemt Jensen ten slotte Soren Kierkegaard, met zijn boek 'Of/Of'.

Boek Kierkegaard

Ik moest na het lezen van dit artikel terugdenken aan een eerder artikel in Trouw, over Philip Zimbardo.

Philip Zimbardo

Zimbardo is een Canadese filosoof, en bestudeerde zijn leven lang het kwaad. Hij is de man achter het experiment met de gevangenen en de bewakers, het Stanford Prison Experiment, van 1971. Hij is inmiddels over de tachtig, en bezocht onlangs ons land om het heldendom te promoten. Zie het artikel in Trouw, Iedereen is een held in wording. Met kleine daden kun je groeien in moed, het gaat namelijk om niet egocentrisch denken. Inzet en training zijn noodzakelijk. Zimbardo sprak voor de organisatie Hero Round Table. 

Bovendien hoorde ik vandaaag van Ruud Hortensius op Radio I: hij promoveert morgen op het Omstandereffect. Mensen grijpen reflexmatig in als er een calamiteit zich voltrekt voor hun ogen. Het is niet zozeer een bewuste beslissing. 

Ruud Hortensius, promoveert op omstandereffect.

Wat weer een ander licht werpt op dit soort moed.