Studiebol: De Stoker - Franz Kafka, 1927.

Het onvoltooide boek Amerika, De Stoker is hiervan het eerste hoofdstuk.

Hier een (Duitse) uitgave van het verhaal afzonderlijk. Met het boek Die Betrachtung eraan voorafgaand.

Ik ben dit verhaal gaan lezen, omdat ik bezig ben met het boek Ravensbrück, van Steve Sem-Sandberg.

Ravensbrück is een roman, geschreven aan de hand van veel historisch materiaal over de Tsjechische Milena Jesenská. Zij was de muze van Kafka, en hoofdpersoon uit zijn beroemde boek Brieven aan Milena. Helaas staan de brieven niet in de editie van het Verzameld Werk van Kafka. Maar Boekwinkeltjes zal uitkomst verschaffen.

Voorlopig heb ik me tevreden gesteld met het lezen van De Stoker (Der Heizer, auf Deutsch).

Milena leerde Kafka kennen toen ze dit verhaal van hem las.

De Stoker is een echt Kafka-verhaal. Hoofdpersoon van de onvoltooide roman Amerika (de naam is van Brod, Kafka zelf wilde de roman Der Verschollene noemen) is de zestien-jarige Karl Rossman, die door zijn vader naar Amerika is gestuurd omdat hij het dienstmeisje zwanger heeft gemaakt.

We komen het verhaal binnen als het schip juist New York heeft bereikt. Karl wil van boord gaan, maar ontdekt dat hij zijn paraplu is vergeten, ergens binnenin het schip. Hij vraagt een kennis van het schip om op zijn koffer te passen, en gaat terug.

Paden worden afgesloten, het schip wordt door iedereen verlaten: de wereld wordt al wat moeilijker. Onderweg ontmoet Karl de stoker, die hem binnen in zijn hut meeneemt. Karl vindt hem een fijne man, haast als een vader. De stoker vertelt dat hij geld tegoed heeft van zijn werkgever, omdat de eerste machinist, de Roemeen Schubal, hem voortdurend dwars zat, zijn werk inpikte, hem bij de kapitein uitmaakte voor luiwammes enzovoorts.

Karl wil de stoker helpen en samen gaan ze naar de kapiteinshut. Daar vinden we een gezelschap van heren die typerend is voor Kafka: met ordners en een geldkist in de weer, gekleed in pak en uniform, duidelijk autoriteiten, en met hen valt duidelijk niet te spotten valt. De gesprekken gaan net zo vervreemdend als in bijvoorbeeld Das Schloss. Karl verdedigt de stoker, maar deze vindt nauwelijks gehoor. Karl probeert te helpen:

U moet dat eenvoudiger vertellen., duidelijker. De kapitein kan het zoals u het vertelt niet naar waarde schatten. Hij kent toch niet alle machinisten en duvelstoejagers bij hun naam of zelfs bij hun voornaam, zodat hij, wanneer u zijn naam ook maar noemt, direct kan weten over wie het gaat. U moet uw bezwaren beter ordenen; vertel de belangrijkste het eerst en vervolgens de minder dringende, misschien is het dan al niet meer nodig die ook maar aan te stippen! U hebt het mij toch ook zo duidelijk verteld!'

Schubal zelf komt ook naar de kapiteinshut, en verdedigt zichzelf, met een hele groep van mensen. Karl wil de arme stoker graag helpen, omdat hij zich voorstelt, dat zijn ouders hem zo zullen zien, en trots op hem zullen zijn dat hij zo'n rechtvaardigheid ten toon spreidt.

'Waarom zeg je niets? vroeg hij (Karl). Waarom laat je je alles welgevallen? (...) Je bent onrechtvaardig behandeld, meer dan iemand anders op het schip dat weet ik heel zeker. (...) Maar je moet je verdedigen, ja en nee zeggen, anders krijgen de mensen immers geen flauw idee van de waarheid.'

Karl zelf verneemt nu hij de neef is van de senator, een der hoge heren. Het dienstmeisje heeft aan deze man een brief geschreven en verteld over Karl, en hoe zij hem verleid heeft, niet andersom. Van nu af is de aandacht weg van de arme stoker.

Karl voelt dat hij de stoker niet meer kan helpen, hij vertrekt met zijn steenrijke oom van het schip af.

Het is onduidelijk hoe de geschiedenis moet aflopen. Kafka zelf zei dat er ook hier een dodelijk einde moest komen, maar dat kwam er niet (meer).

Het thema van de door de familie verstoten zoon (Karl Rossmann) speelt in dit verhaal een rol, net als in Der Prozess (Jozef K.), in Die Verwandlung (Samsa) en in Das Urteil (Bendemann).