Studiebol: Ravensbrück, Steve Sem-Sandberg, 2013

Boekomslag

Ik pakte dit boek bij de bieb op de titel: ik wilde wel eens wat meer weten van het concentratiekamp Ravensbrück waar wijlen mijn vriendin Geert gevangen heeft gezeten tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Mijn verwachting kwam niet uit, want de titel dekt de lading niet helemaal. Het is eigenlijk een verslag van het leven van Milena Jesenská. Alleen het laatste stuk gaat over Ravensbück.

Milena was journaliste, en schreef stukjes en columns voor allerlei kranten. Ze werd lid van de Communistische Partij, en wat die twee punten betreft is er dan weer wel alle overeenkomst met Geert, die hetzelfde beroep uitoefende, en ook als politieke gevangene (lid CPN) gevangen heeft gezeten. Geert overleefde het kamp, zij werd 89, Milena stierf in 1945 aan een nierontsteking. Ze was toen pas 47.
Behalve door haar eigen werk is Milena ook bekend geworden door de relatie die ze had met Franz Kafka. Er is een boekje van hem met de titel Briefe an Milena; ik heb mijzelf dat antiquarisch aangeschaft, en ga dat ook nog eens lezen.
Het was overigens een vreemde verhouding die die twee hadden: er zijn veel brieven van Kafka aan haar bewaard gebleven, geen een van Milena aan hem. Ze hebben elkaar maar vier dagen 'in het echt' gezien, en dat was voor Kafka een hele opgave, hij was behoorlijk bang voor contact. Hij leed al aan tuberculose in die tijd. De verhouding was niet erotisch. Niet lang daarna had Milena genoeg van hem en maakte een einde aan hun relatie.
Zij heeft in haar leven erg geleden onder een strenge vader. Ze is twee keer getrouwd geweest, allebei de keren niet erg gelukkig. Ze had een dochtertje, maar als je leest hoe ze daar af en toe mee omging, begrijp je hoe beschadigd ze zelf was. Ze verloor haar moeder toen ze 17 was.
Bang was ze niet. In het concentratiekamp kwam ze op voor anderen, waarbij ze er niet om leek te geven dat ze zichzelf in gevaar bracht.

De vorm van het boek is eigenaardig. De schrijver noemt het boek een roman. Wel gebruikt hij allerlei bronnen, dat maakt het wat 'non-fictioneel' van karakter. Het fictionele zit 'm in een duidelijk literair taalgebruik, bijvoorbeeld als hij haar gevoelens toedicht. Er zitten mooie zinnen bij. Hij maakt geen gebruik van zijn positie als romanschrijver om zelf feiten toe te voegen. En aangezien er veel niet bekend is, blijft het beeld van de vrouw fragmentarisch.
Voor de geschiedschrijving is het wel belangrijk om wat hij vertelt over de historische context, vanaf WO-I tot en met 1944.

Het is van belang hoe hij het boek begint: 'Het verleden leeft in ons zonder chronologie... Elk verhaal over een leven zou in parallelle kolommen kunnen worden verteld.'
Dat is dan ook precies wat hij gaat doen: Er zijn een paar thema's die steeds terugkeren: binnen en buiten, muren, antibiografie, biografie, het aanzien van de geschiedenis, een brief.
Over Milena krijg je niet een echt compleet beeld. Ook trouwens niet van Kafka.
Wel worden vele tegenstrijdigheden in haar karakter getekend, haar morfineverslaving, de ongelukkige val tijdens haar zwangerschap en haar moed in het kamp.
In 1939 werd ze gevangen genomen, ze stierf in 1944, 47 jaar oud.

Zie verder: een mooi blog van GUUS BAUER ; in MILENA JESENSKÁ (van Wikipedia) staan de belangrijkste levensfeiten.
Het verhaal De Stoker van Kafka bracht de twee in eerste instantie bij elkaar. Zie Verzameld Werk Kafka, p.443-467. Het is een echt Kafka-verhaal, zie MIJN BLOG daarover.