De Spaanse Burgeroorlog - Hugh Thomas 1961 (2006)

Boekomslag  

In 2006, zeventig jaar na het uitbreken van de Spaanse Burgeroorlog, kwamen er drie boeken (opnieuw) uit: het onderhavige, van Hugh Thomas (oorspronkelijke druk 1961); een volledig herziene versie van het boek De strijd om Spanje, van Anthony Beevor, van 1982; en Een kleine geschiedenis van de Spaanse Burgeroorlog van Paul Preston van 1986.
Ik heb het eindelijk eens aangedurfd om Hugh Thomas te gaan lezen. Hij is eigenlijk nog steeds DE autoriteit, op het terrein van de Spaanse Burgeroorlog.
Maar wat een pil!

Ik deel de kritiek van de meeste niet-historici: je komt met dit boek óm in de details. Tegelijk maken die details het boek ook zo enorm waardevol. Als je heel precies wilt weten hoe de dingen gegaan zijn, bijvoorbeeld: welke mensen een rol in welke handeling, conflict of partij gespeeld hebben,

 

Primo de Rivera, dictator van 1923-1930 (mild) 

welke buitenlandse machten waar en wanneer met welke middelen zijn opgetreden; of: hoe is de slag bij Teruel verlopen; hoe zat het precies met de opstand in Asturië - dan moet je Thomas lezen.

Manuel Azaña, 1931-1933

Ik stel me voor, dat ik het boek nog wel eens zal openen als ik zo een soort onderwerp nog eens precies wil naslaan: hoe zat het met de mijnbouw, waar ging het goud heen; hoe is de strijd op zee verlopen; hoe zat het met de luchtmacht; welke rol speelde La Passionara; of de Baskische Bevrijdingsbeweging; wie waren Prieto; José Antonio Primo de Rivera; welke staatsgreep vond er ook weer vlak vóór het einde in 1939 plaats?.

Mijnwerkersopstand 1934 Asturië

Gelukkig heb ik de cursus De Spaanse Burgeroorlog op de Hogeschool voor Ouderen gevolgd, bij Koen Vossen. Ik zag dat die dit najaar opnieuw gegeven werd. Ik ken daardoor de hoofdzaken. Ik ken ook de hoofdrolspelers. Ik weet wat de diepste oorzaken zijn van de oorlog, en hoe de strijd in grote trekken verlopen is. Ik weet wat de nasleep van de oorlog was, en wat de gevolgen waren voor de internationale brigades. Ik weet hoe onrechtvaardig de Nederlandse vrijwilligers behandeld zijn, die hun staatsburgerschap verloren hadden. (Fanny Schoonheyt onder anderen  mocht niet meer terug naar Nederland.)

Boek van Yvonne Scholten

(Ik weet) Dat de internationale gemeenschap een non-interventieverdrag getekend had, waarvan Roosevelt later zei dat hij daar verkeerd aan had gedaan.

Ik was erg onder de indruk van het voorlaatste hoofdstuk, waarin Thomas zijn conclusies trekt. Terwijl het hele boek objectief ('droog' zou te veel gezegd zijn) weergeeft wat er is gebeurd, laat Thomas in deze conclusie goed zien wat de hele tragedie op menselijk gebied betekend heeft: Een explosie aan creativiteit om oude, onrechtvaardige toestanden in het land te veranderen, werd wreed om zeep geholpen. Hij somt het aantal slachtoffers op aan beide kanten. In wreedheden deden beide kanten niet voor elkaar onder. Wel is het zo, dat Franco nog zeer veel slachtoffers heeft gemaakt nadat de strijd allang beslecht was; van 1939 tot 1947.
Hier volgen enige hoofdrolspelers:

José Antonio Primo de Rivera, falangist, zoon van Miguel

Dolores Ibarruri, La Pasionaria (No pasaran!) 

Emilio Mola 1936, één van de vier opstandige generaals

 

Durruti, anarchist

Francisco Franco, de winnaar van de Spaanse Burgeroorlog 

Het nationalistische bewind werd na Franco's overwinning zeer snel erkend door de westerse wereld.
Zo'n 350.000 Spaanse mannen en vrouwen zaten gevangen in Frankrijk, van wie velen kort daarop naar Duitsland werden gestuurd om te werken of in vernietigingskampen eindigden. 500.000 ontkwamen naar Mexico. Veel gevangenen in Spanje werden geëxecuteerd - maar dat was al zo'n gewoonte!
Franco was nooit uit op een verzoening, hij wilde de totale overwinning, omdat het land gezuiverd moest zijn van marxisme, van alles wat niet 'puur Spaans'(= orthodox, pro-leger en  katholiek) was.
Een groot deel van de goudvoorraad was verdwenen naar Moskou; daarmee hadden de linksen de hulp bekostigd die ze van Rusland kregen..

Picasso's schilderij Guernica

Ruïne van Guernica.

Franco had overwonnen omdat hij aan zijn kant van de strijd eenheid had weten te brengen. Dat was precies wat de linksen, of beter: het Volksfront: de marxisten, de anarchisten en de socialisten niet lukte. Aan Franco's zijde stonden de Falange, de carlisten, de monarchisten, de katholieken (behalve de socialistisch-katholieken) en het rechtse deel van het leger.
Duitsland heeft zo geopereerd in Spanje, dat hun werk als een oefening voor de Tweede Wereldoorlog gezien kon worden.
Thomas geeft ook zijn visie op hoe de oorlog anders had kunnen verlopen. Bijvoorbeeld als Europa en Amerika wel ingegrepen hadden. Als er meer wapens via Frankrijk toegevoerd hadden kunnen worden.

Het resultaat van de oorlog in cijfers.

Pas na de gebeurtenissen in Tsjechoslovakije zag Engeland in, dat het met zijn vredelievende houding tegenover Hitler niets gewonnen had. Integendeel. Hadden ze dat ingezien toen de zaak in Spanje ontbrandde, dan was het eerste front wellicht dáár geweest. Dan was alles heel anders gelopen, zeer zeker gunstiger voor de linkerhelft van Spanje.

Hugh Thomas; gerenommeerd auteur.

Het is beslist interessant om de verschillende boekbeoordelingen naast elkaar te leggen. Thomas geldt over het algemeen als de meest gedetailleerde; Beevor die met de meeste militaire informatie. Volgens mijn zoon Job leest zijn boek als een trein.
Ik geef hier de recensies in het Historische Nieuwsblad, en het NRC, . De recensie van Trouw gaat vooral over de rol van Nederlandse oud-Spanjestrijders, en die van Histoforum ten slotte belicht ook het onderzoek dat Preston naar Franco deed.

Het is interessant te zien op YouTube, dat Thomas zichzelf meer als een onderzoeker van het 16e- eeuwse Spanje ziet, dan van het Spanje van de 2oe eeuw.In 2003, 2010 en 2011 verschenen drie delen van zijn trilogie daarover getiteld:

The Golden Age: The Spanish Empire of Charles V (2010) Deel van trilogie over Spaanse rijk.

The Golden Empire: Spain, Charles V, and the Creation of America (2011) Deel van trilogie over Spaanse rijk. Rivers of Gold (2003). Deel van trilogie over Spaanse rijk.

Hugh Thomas is van 1931, voluit is zijn naam en titel Baron Thomas van Swynnerton.

Stukje van een referaat over Spanje en Engeland binnen Europa. Leuk om Thomas even te horen.

  

Stukje uit Tierra de España van Joris Ivens; 1937.

De Caudillo aan het eind van zijn leven, 1975.

Voor wie  graag een volledig doch beknopt overzicht wil van deze verschrikkelijke oorlog, verwijs ik naar DEZE SITE.

Miguel Unamuno, rector van de universiteit van Salamanca.

Ik was erg onder de indruk van de tegenspraak die Unamuno gaf, toen de nationalisten het roer overnamen op zijn universiteit. Thomas citeert Unamuno op pagina 366: Dit (= het gebouw van de universiteit) is de tempel van het intellect. En daar ben ik de hogepriester. U bent degenen die deze heilige plaats profaneren. U zult winnen, want u beschikt over meer dan genoeg brute kracht. Maar overtuigen zult u niet. Want om te kunnen overtuigen moet u kunnen overreden. En om te overreden zou u nodig hebben wat u ontbreekt: redelijkheid en rechtvaardigheid in de strijd. Ik acht het nutteloos u op te roepen aan Spanje te denken. Dat heb ík gedaan.

Hij werd ontslagen, en stierf een poosje later, aan een gebroken hart. 'Beschaving, welsprekendheid en creativiteit zwichtten voor militarisme, propaganda en dood.' Aldus Thomas.

 

Er waren meer kunstenaars die een rol speelden in de Burgeroorlog:

Federico Garcia Lorca, 1936

Lorca werd in 1936 door de nationalisten vermoord, waarschijnlijk om zijn sociale sympathieën..

Van de bekende internationale brigades noem ik André Malraux, Orson Welles, Hemingway. Uit Nederland kwam o.a. Albert Helman, en de vader van Gerard Reve om te strijden. Feitelijk was het een strijd tegen het opkomende fascisme.