Faust deel 1 en 2 - Goethe

In de familie vertelden Will en Karel dat zij elkaar in twee jaar de bijbel hadden voorgelezen. Elke dag een stuk na het eten. Niet (of niet alleen) uit geloofsovertuiging, maar uit interesse.
Ik vond het meteen een geweldig idee, en stelde Ton voor hetzelfde te doen.
Toen dit idee niet aansloeg, veranderde ik 'de bijbel' in 'een of ander klassiek werk'. Dat was wél akkoord.
Of het zo zijn moest, trof ik op een wandeling door Haarlem in een bak buiten een antiquariaat de delen 1 en 2 aan van Goethes Faust, in Nederlandse vertaling.

Niet mijn uitgave. De mijne is wat simpeler.

Deel 1 was vertaald door C.S. Adama van Scheltema. Hij leefde van 1877 tot 1924 en was een socialistisch dichter. Behalve deel 1 van Faust vertaalde hij ook Ibsens Peer Gynt. Zijn natuurgedichten bevallen nog steeds, aldus Wikipedia, de socialistische niet meer.

 

C.S. Adama van Scheltema 

 

Deel 2 was vertaald door Nico van Suchtelen.

Nico van Suchtelen

 

Nico van Suchtelen leefde van 1878 tot 1949 en is vooral bekend als Spinozaliefhebber en - vertaler.
Hij is erg beïnvloed door Spinoza. Hij sympathiseerde met de Arbeidersbeweging.

Goethe zelf leefde van  1749 (Frankfurt) tot 1832 (Weimar).

Johann Wolfgang von Goethe

We begonnen te lezen met bijzonder weinig kennis van zaken. Ik kende van school alleen de hoofdzaak: Faust verkoopt zijn ziel aan de duivel in ruil voor .... (hier moest ik het antwoord al schuldig blijven). Hij wordt verliefd op Greetje, en dan ...... (wist ik het verder ook al eigenlijk niet meer zo precies.)

 

Faust wil Greetje

Laat ik ook nog even vertellen, dat we vrij snel na onze start in Berlijn waren. Daar kochten we een Duitse uitgave. Vanaf toen las 'de voorlezer' het verhaal in het Nederlands, 'de luisteraar' las intussen dezelfde episode méé in het Duits. Vooral voor de luisteraar was dit een grote vooruitgang en verrijking.

Het bleek erg moeilijk om te begrijpen wat we lazen. Wel vervoerde ons de taal nu en dan, en ook greep ik af en toe naar de Aantekeningen bij het werk, om beter te doorgronden waar we eigenlijk mee bezig waren. Maar de tekst zelf begrijpen lukte slecht.
Faust streeft naar hogere kennis, wat Ton en mij deed spreken over de boom van kennis van goed en kwaad in het aardse paradijs. Het is me wat met die kennis, daar zit voor God altijd een luchtje aan. Op  zichzelf is dat een thema om je graag in te verdiepen.

 

Wat is dat toch, met die verboden vruchten van de kennis...?

Om dit verslag tot iets zinnigs te brengen, probeer ik hier toch een samenvatting te geven.

In de Hemel wil de duivel  de verachtelijke mens in de figuur van Faust proberen op het slechte pad te brengen. God is ervan overtuigd dat het hem niet lukken zal, dat de mens uiteindelijk 'goed' zal blijven. Faust is een groot professor, die ontevreden is met zijn kennis, hij wil veel meer weten. Haast pleegt hij zelfmoord omdat dit streven niet slaagt. Hij ziet daarvan af bij het belgerinkel van het Paasfeest. Hij treedt naar buiten, samen met zijn assistent Wagner. Wagner is een dorre geleerde.
Faust blijft tobben over de vraag hoe 'hoge kennis' zich kan verenigen met 'lage lusten'.
Terug naar huis worden hij en Wagner achtervolgd door een hond, die later Mephistoles blijkt te zijn.
Mephistoles belooft al Fausts wensen te vervullen in ruil voor zijn ziel. Met een bloedverbond stemt Faust toe.

 

Het verbond met de duivel, bezegeld met bloed

 

Een heks verandert hem in een jonge man, en zo ontmoet hij Gretchen, met wie hij naar bed wil. De duivel moet ervoor zorgen dat hij haar kan bezitten. Dat lukt allemaal, maar Gretchen wordt wel in het ongeluk gestort. Ze raakt zwanger, geeft haar moeder per ongeluk te veel slaapmiddel waardoor die sterft, en doodt in wanhoop haar kind. Faust doodt haar broer Valentine.
Gretchen, volkomen wanhopig, wordt krankzinnig en belandt in de cel, waar Faust haar opzoekt om haar te bevrijden. Maar dat weigert zij, zij wil de rest van haar leven boete doen. Mephistoles vindt dat zij 'gerichtet' is, veroordeeld. Een stem klinkt: 'gerettet'. Een zin die ik al kende, heel mooi.
Dit is het einde van deel 1.

 

Faust en Greetje in de cel

 



Al lezende was dit nog redelijk te volgen, al wisten wij niet wat de Walpurgisnacht was.

Eigentijdse Walpurgisnacht, nacht van 30 april op 1 mei

Ik las:
'Walpurgis Night is the one night of the year when all the witches, evil beings, and magic creatures of the world gather on Brocken Mountain.' (Blocksberg).
Ook het karakter van een figuur als Wagner was ons niet meteen duidelijk. En wie waren Servibilis, en Proktophantamist??
Conclusie: het boek was veel beter te lezen geweest als we ons vooraf verdiept hadden in een heldere  studie.Pas dan zijn de talloze raadselen opgelost, en lee je een coherent verhaal.

Goethe schreef eerst zijn Urfaust, tussen 1772 en 1775. Een versie die pas na zijn dood werd uitgegeven (in 1887). In 1788 voltooid hij Faust. Fragment. In 1808 verscheen Faust deel I en in 1832 Faust. De tragedie deel twee (of Faust II).

Deel twee was nog vele malen moeilijker te lezen dan deel 2. Dit kwam door een ongelooflijk aantal mythologische figuren. Helena (van Troye) kende ik uiteraard wel, maar wie waren Thales, Nereus,
Homunculus (in een fiool!), Famulus, Euphorion?

 

Homunculus, in reageerbuis

 

We hebben braaf doorgelezen. Soms trof ons de taal. Het viel ons ook op, dat Van Suchtelen heel anders te werk was gegaan dan Adama van Scheltema. De laatste bleef dichter bij de woordvolgorde, hij lag ons meer.
Nu ik voor mijn blog ging proberen toch iets te noteren van ons avontuur met Faust, ging ik zoeken op internet. Ik vond een prachtige Amerikaanse site, met heel veel uitleg over klassieke werken. Zo ook over de Faust. Ter illustratie zal ik een klein deel hier overnemen:

Part 2, act 1:

A dark gallery

Summary

 

Faust and Mephistopheles converse privately. The Emperor has asked Faust to invoke the spirits of Paris and Helen of Troy, but Faust needs the help of Mephisto to fulfill this request.

The devil is unable to offer any assistance. He suggests that Faust visit the "Eternal Mothers," mysterious spirits who are the source of all life and live in a grotto deep in the earth. Faust is suspicious of this advice, but Mephisto assures him that only by groping in emptiness and reaching through limitless space will he find what he seeks. Faust says he is not afraid and will search even in the Void to find the All.

Mephisto gives him a magical jeweled key and instructions for finding the Mothers. He describes their abode and tells Faust how to behave there. After Faust goes out, Mephisto expresses his doubt about whether the mission will be successful.

 

Analysis

This is the first time in Part Two that Faust and Mephisto are alone together. Mephisto's role in this scene indicates that he no longer exercises the active influence over Faust that he had in Part One, for Faust's visit to the Mothers will be his first independent enterprise since he began his association with the devil.

The superficiality of Christianity is suggested by Mephisto's inability to accompany Faust and his lack of power over Classical spirits, for he is a Christian devil. A religion which is unable to comprehend such basic elements of life, this implies, is not an adequate one. The Mothers are cosmic forces who symbolize the mystical essence of life which existed before man was ever created and which made his creation possible. They are the source of all form and being and it is important, to understand Goethe's philosophical thought, to note that they are feminine spirits. This femininity symbolizes the constant creative and generative force of the universe by virtue of which man and Nature exist, and which is reflected in all human and natural phenomena.

 

Zoals hier te zien is, wordt uitgelegd wie de Moeders zijn, en hoe we dit stukje moeten interpreteren. Ik vond deze superduidelijke uitleg op de website http://www.cliffsnotes.com/literature/f/faust-parts-1-and-2/about-faust-parts-1-and-2.

 

Om toch nog iets in mijn eigen woorden weer te geven over deel 2:

 

Na de nacht in de cel van Faust en Greetje begint deel 2 heel ergens anders, namelijk aan een keizers hof. De zoektocht van Faust is nog lang niet ten einde, dit deel is veruit het grootste. Het is ook het minst bekend, want vrijwel iedereen identificeert de Gretchen-tragedie met die van Faust. En die staat in deel 1.

In deel 2 gaat het om het huwelijk tussen Faust en Helena, de verbinding van de noordelijke met de zuidelijke kunst e/o filosofie. De tocht verbeeldt tegelijk het leven van De Mens, hier Faust. Hij sterft en aan het eind komt hij in de hemel. Daar is een boetelinge, een engel, die ooit Gretchen was. Zij  verwelkomt Faust. De duivel heeft Fausts ziel tenslotte niet kunnen behouden, omdat hij zijn leven lang gezocht heeft naar de waarheid. De slotregel luidt:

 

Das Ewig-Weibliche

Zieht uns hinan. (leidt ons naar boven.)

Ik wijs tenslotte nog op de site http://www.goodreads.com/work/quotes/16721-faust-eine-trag-die ; hier zijn tal van citaten uit de Faust te vinden, voor dagelijks gebruik. Helaas zijn ze in het Engels, en de versnummers staan er niet bij. Desalniettemin: leuk.

Ik besluit dan maar met een wijs woord van Johann Wolfgang himself:

     "Grau, teurer Freund, ist alle  Theorie
       Und grün des Lebens goldner Baum." - Faust I, 2038 f. / Mephistopheles

 

Goethe, zoals Boudewijn Büch hem graag liet zien.